Армен Аганян

Армен Аганян
арм.: Արմեն Օհանյան
Асноўная інфармацыя
Поўнае імя	Соф'я Эмануілаўна Пірбудагян
Дата нараджэння	1887
Месца нараджэння	Шэмаха, Шамахінскі павет[d], Бакінская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	1976
Месца смерці	Мехіка, Мексіка
Месца пахавання	Мексіка
Краіна	Расійская імперыя  Мексіка
Месца працы	Armenian State Theater of Baku[d] Малы тэатр Грузінскі тэатр оперы і балета імя Паліяшвілі
Музычная дзейнасць
Прафесіі	актрыса, пісьменніца, літаратуразнаўца, перакладчыца, belly dancer, танцоўшчыца, répétiteur
Грамадская дзейнасць
Партыя	Мексіканская камуністычная партыя
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Армен Аганян (арм.: Արմեն Օհանյան, нар. Соф’я Эмануілаўна Пірбудагян арм.: Սոֆյա Էմանուելի Փիրբուդաղյան, 1887, Шэмаха, Расійская імперыя — 1976, Мексіка) — армянская танцорка, актрыса, пісьменніца, перакладніца, літаратуразнавец.

Біяграфія

Свае першыя крокі, пад сцэнічным імем Соф’я Тэр-Аганян яна пачала ў армянскім тэатры ў Баку. Вучылася ў школе пластыкі Л. Р. Нелідавай у Маскве, а таксама ў студыі Станіслаўскага. Некаторы час працавала ў Малым тэатры.

Пераехаўшы ў Персію, яна стала заснавальніцай першага персідскага тэатра еўрапейскага тыпу. У 1910 годзе ў Тэгеране на персідскай мове была прадстаўлена камедыя Гогаля «Рэвізор» у пастаноўцы Аганян. Сама выканала ролю Марыі Антонаўны.

У Персіі Армен Аганян вывучыла ўсходнія танцы і, пачынаючы з 1911 года да пачатку 1930-х, выступала ў многіх краінах свету як «персідская танцорка», упершыню паказваючы на прафесійнай сцэне экзатычныя для заходняга гледача той пары даўнейшыя танцы народаў Усходу і антычнасці, ярка стылізаваныя. Скарыстаючы метады «вольнага танца» танцоркі Айседоры Дункан, пад музыку армянскіх, рускіх, персидких кампазітараў, скарыстаючы розныя маскі, Аганян дэманстравала танцавальныя нумары «Саламея», «У храме Аніт», «Здрада», «Зводніца», «Гашыш», «Вялікі хан Шэм ахі» і г.д. Выступала ў Лондане, Бруселі, Мілане, Сафіі, Бухарэсце, Каіры, у гарадах ЗША.

Асталяваўшыся ў Парыжы, Аганян прысвяціла сябе літаратуры, выдала аўтабіяграфічныя кнігі на французскай мове. Першая з іх — «Шэмаханская танцорка» з прадмовай Анатоля Франса (1918), якая была перакладзена на англійскую, нямецкую, іспанскую, шведскую, фінскую, іўрыт. Пазней Аганян выдала кнігі «У кіпцюрах цывілізацыі» (1921), «У адной шостай частцы свету» (нататкі з яе вандравання ў СССР, 1928), «Саліст яго вялікасці» (1929) і «Смех спакусніцы змеяў» (1931).

Эксцэнтрычная артыстка была ў любоўных адносінах з уплывовымі прадстаўнікамі парыжскай эліты, сярод якіх былі пісьменнік і палітычны дзеяч Марыс Берас, мастак Эміль Бернар (стварыў яе партрэт і напісаў пра яе кнігу «Персідская танцорка»), празаік Андрэ Жэрмен, пісьменніца Наталі Барні і інш.

У 1927 годзе Аганян выйшла замуж за мексіканскага дыпламата-камуніста Македоніа Герса, пазней яны асталяваліся ў Мексіцы. Аганян уступіла ў Мексіканскую камуністычную партыю. Перакладала з рускай на іспанскую, пісала манаграфіі на іспанскай пра рускую, савецкую і мексіканскую літаратуру, у тым ліку «Леў Талстой (1828—1910): жыццё, эпоха, творы» (Мадрыд, 1934), «Шлях Горкага — наш» (Мехіка, 1935), «Марксісцкі аналіз іспанскай літаратуры» (Мехіка, 1937), «Шчаслівая Арменія» (Мехіка, 1946), «Мексіка і культура» (Мехіка, 1967) і інш. Больш усіх сярод сваіх твораў яна шанавала паэму «Мара выгнанца», напісаную на армянскай мове.

У 1958 годзе Аганян разам з мужам наведала Савецкі Саюз, была таксама ў Арменіі і частка свайго архіва падарыла ерэванскаму Музею літаратуры і мастацтва.

Кнігі

• La danseuse de Shamakha, Grasset, Paris, 1918.
• Dans les griffes de la civilisation, Grasset, Paris, 1921.
• Dans la sixième partie du monde (voyage en Russie), Grasset, Paris, 1928.
• Le soliste de Sa Majesté, B. Grasset, Paris, 1929.
• Les rires d’une charmeuse de serpents, Les Revues, Paris, 1931.
• Leon Tolstoi (1828—1910). Su vida, su época, su obra, Editorial Cimientos, Madrid, 1934.
• La ruta de Máximo Gorki es la nuestra, Editorial Cimientos, México, 1935.
• Un análisis marxista de la literatura española, Ediciones de la Liga de Escritores y Artistas Revolucionarios, México, 1937.
• Las guerras campesinas en Rusia y Tolstoi, Editorial Cimientos, México, 1939.
• Clásicos mexicanos. Ruiz de Alarcón. Juana de Asbaje. Lizardi, Editorial Cimientos, México, 1939.
• El sentido clasista del romanticismo y Alejandro Pushkin, Editorial Popular, México, 1938.
• Armenia feliz, Editorial Cimientos, México, 1946.
• Literatura española medieval y clásicos mexicanos, Editorial Cimientos, México, 1956.
• México en la cultura, Editorial Cimientos, México, 1967.
• Recuerdos del Cáucaso pre-revolucionario y de mis andanzas por el mundo, primer tomo, México, Editorial Cimientos, 1969.

Літаратура

• Арцви Бахчинян, Вардан Матеосян, Шемаханская танцовщица. Жизнь и творчество Армен Оганян, Ереван, 2007 (на арм. яз.).
• Магдалина Затикян, Шемаханская танцовщица(недаступная спасылка)