Іван Шамякін

Іван Шамякін
Іван Шамякін, выява з паштовай маркі Беларусі
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	30 студзеня 1921(1921-01-30)
Месца нараджэння	Карма, Гомельскі павет, Гомельская губерня, РСФСР
Дата смерці	14 кастрычніка 2004(2004-10-14) (83 гады)
Месца смерці	Мінск, Беларусь
Пахаванне	Усходнія могілкі
Грамадзянства	СССР  Беларусь
Дзеці	Таццяна Іванаўна Шамякіна
Альма-матар	Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Францыска Скарыны Рэспубліканская партыйная школа пры ЦК КП(б)Б (1950)
Месца працы	Беларусь Нёман Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	пісьменнік, публіцыст, драматург, літаратурны крытык, сцэнарыст, рэдактар, палітык, функцыянер
Жанр	меладрама
Мова твораў	беларуская
Грамадская дзейнасць
Партыя	КПСС
Член у	Саюз пісьменнікаў СССР Саюз беларускіх пісьменнікаў
Прэміі	Літаратурная прэмія імя Якуба Коласа (1959) Дзяржаўная прэмія БССР імя Якуба Коласа (1968)
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы
Цытаты ў Вікіцытатніку

Іва́н Пятро́віч Шамя́кін (30 студзеня 1921, Карма, цяпер Добрушскі раён, Гомельская вобласць — 14 кастрычніка 2004, Мінск) — беларускі пісьменнік, драматург. Народны пісьменнік Беларусі (1972).

Біяграфія

Нарадзіўся 30 студзеня 1921 года ў вёсцы Карма Гомельскага павета Гомельскай губерні (цяпер Добрушскі раён, Гомельская вобласць) у сялянскай сям’і Пятра Мінавіча Шамякіна і Санклеціі Сцяпанаўны. З 1925 года Пятро Мінавіч пачаў працаваць лесніком у Цярэшкавічах пад Новай Беліцай, куды пераехала сям’я. Праз год маці з дзецьмі вярнулася ў Карму, але ў 1927 годзе зноў пераехалі на новае месца працы бацькі — у леснічоўку пад Пясочнай Будай. Пятро Шамякін працаваў лесніком у розных мясцінах усё жыццё, да 1965 года. Таму маленства і юнацтва Івана Шамякіна прайшло ў лясах.

У школу Іван Шамякін пайшоў толькі ў 8 гадоў, да пятага класа вучыўся ў вёсцы Краўцоўка. У 1936 годзе скончыў сем класаў Макаўскай школы. Працягнуў вучобу ў Гомельскім тэхнікуме будаўнічых матэрыялаў (1936—1940). У часе вучобы ў тэхнікуме пачаў пісаць вершы, стаў сябрам літаратурнага аб’яднання пры газеце «Гомельская праўда», тады ж пачаў пісаць і прозу.

Пасля заканчэння тэхнікума працаваў тэхнікам-тэхнолагам цагельні ў Беластоку. У 1940 годзе быў прызваны ў савецкае войска, праходзіў службу ў Мурманску ў зенітна-артылерыйскай часці, у 1944 годзе перадыслакаваны ў Польшчу, прымаў удзел у Вісла-Одэрскай аперацыі і ў Берлінскай наступальнай аперацыі ў складзе пражэктарнай роты 16 красавіка 1945 года. У час Другой сусветнай вайны камандзір гарматнага разліку, камсамольскі арганізатар дывізіёна.

Пасля дэмабілізацыі ў кастрычніку 1945 года працаваў да 1947 года выкладчыкам мовы і літаратуры няпоўнай сярэдняй школы ў вёсцы Пракопаўка Церахоўскага раёна. Адначасова быў сакратаром аб’яднанай тэрытарыяльнай партыйнай арганізацыі пры КПСС, праводзіў семінары агітатараў у калгасе. У час выкладання збіраў матэрыял для рамана пра беларускіх партызанаў «Глыбокая плынь», які выйшаў у 1949 годзе. У снежні 1945 года ўдзельнічаў у рабоце першага пасляваеннага пленума праўлення Саюза пісьменнікаў БССР. У 1946 годзе паступіў на завочнае аддзяленне Гомельскага педагагічнага інстытута.

У 1948—1950 гадах вучыўся ў Рэспубліканскай партыйнай школе пры ЦК КП(б)Б, пераехаў у Мінск. Па заканчэнні партыйнай школы прызначаны старшым рэдактарам Беларускага дзяржаўнага выдавецтва. Потым працаваў галоўным рэдактарам альманаха «Советская Отчизна» («Савецкая Айчына»). З 1954 года працаваў намеснікам старшыні Саюза пісьменнікаў БССР, з 1966 года — сакратаром праўлення, з 1968 года — другім сакратаром праўлення, з 1971 года — першым намеснікам старшыні, з 1976 года — першым сакратаром праўлення.

У 1958 годзе ўдзельнічаў у пашыраным зборы сакратарыята Саюза пісьменніка СССР, на якім Барыс Пастарнак быў выключаны з ліку «савецкіх пісьменнікаў». У 1991 годзе прызнаваўся: «Я не ведаў Пастарнака асабіста… „Доктара Жывага“ я, вядома, не чытаў… ішоў за ўсімі, я верыў ім, старым і мудрым».

У 1963 годзе ўваходзіў у склад беларускай савецкай дэлегацыі на XVIII сесіі Генеральнай Асамблеі ААН. Дэпутат Вярхоўнага Савета БССР у 1963—1985 гадах. Старшыня Вярхоўнага Савета БССР у 1971—1985 гадах. З 1976 года ў складзе ЦК КПБ.

У 1980—1992 гадах галоўны рэдактар выдавецтва «Беларуская савецкая энцыклапедыя».

Магіла Івана Шамякіна.

Памёр 14 кастрычніка 2004 года ў Мінску. Пахаваны на Усходніх могілках.

Сям’я

Быў жанаты з Марыяй Філатаўнай (у дзявоцтве Кротава), тры дачкі — Таццяна, Ліна, Алеся, сын Аляксандр.

Творчасць

Працоўны стол Івана Шамякіна ў Добрушскім раённым краязнаўчым музеі.

У друку дэбютаваў у час Другой сусветнай вайны нарысамі і вершамі ў армейскай газеце «Часовой Севера». У 1944 годзе напісаў апавяданне на беларускай мове «У снежнай пустыні» (апублікавана ў 1946 годзе). Першым буйным творам Івана Шамякіна была аповесць «Помста», апублікаваная ў 1946 годзе ў беларускім часопісе «Полымя».

Аўтар раманаў «Глыбокая плынь» (1949, інсцэніраваны ў 1956), «У добры час» (1953), «Крыніцы» (1957, пра жыццё сельскай інтэлігенцыі, экранізаваны рэжысёрам Іосіфам Шульманам на кінастудыі «Беларусьфільм» у 1964 годзе), «Сэрца на далоні» (1964, інсцэніраваны ў 1965), «Снежныя зімы» (1970), «Атланты і карыятыды» (1974, аднайменны відэафільм Беларускага тэлебачання, 1980), «Вазьму твой боль» (1979, экранізаваны ў 1981), «Петраград — Брэст» (1983), «Зеніт» (1987). Цыкл з пяці аповесцей («Непаўторная вясна», 1957; «Начныя зарніцы», 1958; «Агонь і снег» і «Пошукі сустрэчы», 1959; «Мост», 1965) аб’яднаны ў пенталогію «Трывожнае шчасце» (1960, 1973, 1982). Выйшлі кнігі апавяданняў і аповесцей: «На знаёмых шляхах» (1949), «Дзве сілы» (1951), «Апавяданні» (1952), «Першае спатканне» (1956), «Матчыны рукі» (1961), «Вячэрні сеанс» (1968), «Лес майго земляка» (1970), «Бацька і дзеці» (1971), «Сцягі над штыкамі» (1976), «Гандлярка і паэт. Шлюбная ноч» (1976, пастаўлены кінафільмы адпаведна ў 1978 і 1980), «Браняпоезд „Таварыш Ленін“» (1985), «У роднай сям’і» (1986), «Драма» (аповесці, гістарычныя сцэны, 1990), а таксама кніжка апавяданняў для дзяцей «У Маскву» (1950). У 1965—1966 гадах выйшаў Збор твораў у 5 тамах, у 1977—1979 гадах — у 6 тамах.

Аўтар п’ес «Не верце цішыні» (апублікавана і пастаўлена ў 1958), «Выгнанне блудніцы» (апублікавана і пастаўлена ў 1961, асобнае выданне ў 1962), «Дзеці аднаго дома» (апублікавана і пастаўлена ў 1967), «Экзамен на восень» (1973, пастаўлена ў 1974), «Баталія на лузе» (1975), «І змоўклі птушкі» (1977, пастаўлена ў 1977), «Залаты медаль» (1979, пастаўлена ў 1980). Аўтар сцэнарыя 4-серыйнага тэлеспектакля «Трывожнае шчасце» (з Аляксандрам Гутковічам, пастаўлены ў 1968), кінасцэнарыяў «Крыніцы» (з Ю. Шчарбаковым, пастаўлены ў 1964), «Хлеб пахне порахам» (пастаўлены ў 1974), «Атланты і карыятыды» (пастаўлены ў 1978). У 1974 выйшаў зборнік кінааповесцей і п’ес «Экзамен на восень».

Аўтар кніг публіцыстычных і літаратурна-крытычных артыкулаў «Размова з чытачом» (1973), «Карэнні і галіны» (1986).

У творах Івана Шамякіна сучаснасць паказваецца праз побытавыя клопаты і турботы. Ацэнкі таго, што адбываецца ў жыцці ў 1990-я гады, публіцыстычна-«выкрывальныя»: аповесці «Paradis auf Erden» (1992), «Вернісаж» (1993), «Слаўся, Марыя!», «Роздум на апошнім перагоне» (абедзве 1998). Пісьменнік, чыя творчасць у папярэднія гады была моцная вобразамі станоўчых герояў, носьбітаў савецкіх ідэй, блізкіх яму самому, у жыцці станоўчага героя больш не бачыць: аповесці «Выкармак» (1996), «Звіхрэнне» (1998), раман «Губернатар» (2000). Па-сапраўднаму станоўчых герояў, людзей высокіх грамадскіх ідэалаў, Іван Шамякін знаходзіць у мінулым: у ваенных гадах («Зеніт») або сярод сваіх блізкіх («Слаўся, Марыя!»).

Узнагароды і званні

Герой Сацыялістычнай Працы (29.01.1981) Ордэн Леніна (29.01.1981) Ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі (23.03.1976) Тры ордэны Працоўнага Чырвонага Сцяга (25.02.1955; 28.10.1967; 29.01.1971) Ордэн Айчыннай вайны II ступені (06.04.1985) Ордэн «Знак Пашаны» (30.12.1948) Ордэн Дружбы народаў (14.05.1991) Ордэн Айчыны (Беларусь) III ступені (26.01.2001) — «за вялікі асабісты ўклад у развіццё беларускай мастацкай літаратуры, актыўную творчую і грамадскую дзейнасць» Медаль «За баявыя заслугі» Медаль «За абарону Савецкага Запаляр’я» Медаль «За ўзяцце Берліна»

Медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945» Медаль Францыска Скарыны Сталінская прэмія трэцяй ступені (1951) — за раман «Глыбокая плынь» (1949) Літаратурная прэмія імя Якуба Коласа (1959) Дзяржаўная прэмія БССР імя Якуба Коласа (1968) — за раман «Сэрца на далоні» (1963) Літаратурная прэмія Міністэрства абароны СССР (1978) Дзяржаўная прэмія БССР у галіне тэатральнага мастацтва, кінематаграфіі, радыё і тэлебачання (1982) — за кінафільм «Вазьму твой боль» Народны пісьменнік Беларускай ССР (1972) Член-карэспандэнт Акадэміі навук БССР (1980) Акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1994)

Памяць

У гонар Івана Шамякіна названы Мазырскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт, вуліцы ў Мінску, Смалявічах, Фаніпалі, Клецку, Асіповічах, Гомелі, Іванаве, Дзятлаве, Драгічыне, вёсках Дубавое і Церуха.

У Мінску на фасадзе дома № 11 па вуліцы Янкі Купалы, у якім пісьменнік пражыў з 1969 па 2004 гады, устаноўлена мемарыяльная дошка. У 2006 годзе ў вёсцы Карма Добрушскага раёна ўсталяваны бюст Івана Шамякіна (скульптары Дзмітрый і Іван Папоў), у 2016 годзе ў Карме ўстаноўлена мемарыяльная дошка Шамякіну ў гонар яго 95-годдзя на будынку Кармянскай сельскай бібліятэкі, якая носіць яго імя. 3 верасня 2022 года ў Дзень беларускага пісьменства ў Добрушы адкрыты помнік Івану Шамякіну (скульптары Уладзімір Піпін і Канстанцін Касцючэнка). У Добрушскім раённым краязнаўчым музеі адкрыта пастаянна дзеючая экспазіцыя.

Пра Івана Шамякіна зняты дакументальныя фільмы «Пакуль ёсць сіла» (1979, рэжысёр Д. Міхлееў), «Імгненні жыцця» (2000, рэжысёр В. Цэслюк, Беларускі відэацэнтр).

Бібліяграфія

Раманы: «Глыбокая плынь» (1949) «У добры час» (1953) «Крыніцы» (1957) «Сэрца на далоні» (1964) «Снежныя зімы» (1970) «Атланты і карыятыды» (1974) «Вазьму твой боль» (1979) «Петраград-Брэст» (1983) «Зеніт» (1987) «Злая зорка» (1993) Цыкл з пяці аповесцей («Непаўторная вясна», 1957; «Начныя зарніцы», 1958; «Агонь і снег», 1959; «Пошукі сустрэчы», 1959; «Мост», 1965), аб’яднаныя ў пенталогію «Трывожнае шчасце». «Вялікая княгіня» (1997) Зборнікі апавяданняў і аповесцей: «Помста» (1945) «На знаёмых шляхах» (1949) «Дзве сілы» (1951) «Апавяданні» (1952) «Першае спатканне» (1956) «Матчыны рукі» (1961) «Вячэрні сеанс» (1968) «Лёс майго земляка» (1970) «Бацька і дзеці» (1971)

«Сцягі над штыкамі» (1976) «Гандлярка і паэт» і «Шлюбная ноч» (1976) «У роднай сям’і» (1986) «Драма» (1990) «Аповесці Івана Андрэевіча» (1993) «Падзенне» (1994) «Сатанінскі тур» (1995) «Палеская мадонна» (1998) «Пошукі прытулку» (2001) Зборнікі апавяданняў і аповесцей для дзяцей: «У Маскву» (1950) «Промні маленства» (1999) П’есы: «Не верце цішыні» (1958) «Выгнанне блудніцы» (1961) Публіцыстыка: «Размова з чытачом» (1973) «Карэнні і галіны» (1986) Мемуары: «Дзе сцежкі тыя… Дзённік» (1993) «Роздум на апошнім перагоне: Дзённік 1980—1995 гадоў» (1998) Зборы твораў: Збор твораў: У 23 т." (2010—2014)

Літаратура

• Ларчанка У. Шамякін Іван // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1995. — Т. 6. Таталаў — Яфімаў. Дадатак. — С. 315—332. — 684 с.; іл.. — ISBN 985-11-0022-6.

Спасылкі

• 20 нечаканых фактаў пра Івана Шамякіна
• І. Шамякін. Раман «Атланты і карыятыды». Аўтограф. 1971 г.
• Іван Шамякін у базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі (руск.)