Суніцы

Суніцы
Ягады суніц
Клясыфікацыя
Царства	Расьліны
Аддзел	Пакрытанасенныя
Кляса	Двудольныя
Атрад	Ружовакветкавыя
Сямейства	Ружовыя
Род	Суніцы
Бінамінальная намэнклятура
Fragaria
Суніцы на Віківідах  Суніцы ў Вікісховішчы ITIS 24624 · NCBI 3746

Суні́цы (па-лацінску: Fragaria — пахнуць) — шматгадовая травяная расьліна сямейства ружовых.

Біялягічнае апісаньне

Суніцы. Батанічная ілюстрацыя з кнігі О. В. Тамэ, 1885

Вышыня расьліны 5—20 см з кароткімі коса разьмешчаным карэнішчам, які пакрыты лішкамі зьмерлага лісьця. З-за пазух прыкаранёвага лісьця выходзяць парасткі («вусы»), якія даюць жыцьцё новым расьлінам.

Лісьце на доўгіх хвосьціках, трайчастае, кожная частка яйкападобная, амаль сядзячая, па краях трохкутна-зубчастая, зьверху зялёная, гладкая, зьнізу пакрытая шаўкавістымі прыціснутымі валасінкамі.

Кветкавыя сьцяблы роўнастаячыя, такія ж ці трохі большыя за прыкаранёвае лісьце; кветаножкі з прыціснутымі альбо роўнастаячымі валасінкамі.

Кветкі па 3—5 у шчыткападобным суквецьці, 1,5—2 см у папярочніку, абодваполыя, з 5 белымі пялёсткамі й двайным кубачкам, тычынак шмат.

Плодзікі на «ягадзе» суніц

Кветаложа пасьля квітненьня разрастаецца, становіцца чырвоным, сакавітым, мясістым, утварае ілжывы плод — «ягаду», у паглыбленьнях зьмяшчаюцца шматлікія дробныя гарэхападобныя плодзікі.

Квітнее напрыканцы траўня. Сьпее ў чэрвені — ліпені. Часам квітнее зноўку ў верасьні, аднак пладоў не дае.

Расьце па лясах, узьлесках, схілах узгоркаў, па кустох, на лугавінах. У Беларусі расьце паўсюдна.

Хімічны склад

Плод суніц утрымлівае арганічныя кіслоты, дубільныя рэчывы, аскарбінавую кіслату (да 500 мг/л), карацін (да 5 мг/л), нязначную колькасьць вітаміну B, антацыянавыя злучэньні, пеларганідзін, трошкі этэрных масел.

Лісьце зьмяшчае вялікую колькасьць аскарбінавай кіслаты (да 2,8 г/л), дубільныя рэчывы й часткова алькалёіды.

Вырошчваньне

Насеньне суніцаў сеялі ў сакавіку—красавіку, каб атрымаць ураджай у першае ж лета. Для пасеву рыхтавалі лёгкую, рыхлую і вільгацяёмістую глебу з утрыманьнем буйназярністага пяску, торфу і перагною ў суадносінах 1:1:2. Таксама падыходзіў гатовы для пасеву грунт з крамы, як то для бягоніі і фіялак, а таксама ўнівэрсальны для вырошчваньня рассады. Папярэдне грунт прапарвалі і палівалі рашчынай марганцоўкі. Пасеў па адным зярнятку праводзілі ў торфаперагнойныя і плястмасавыя кантэйнэры вышынёй да 5—6 см з дрэнажнымі адтулінамі. За 2—3 дні да пасеву гэтыя ёмістасьці запаўнялі падтрыхтаваным субстратам, каб зямля набыла пакаёвую тэмпэратуру і набрыняла вільгацьцю. Для папярэджаньня гнілі ў зямлю пралівалі ружовую рашчыну «Максім» па 2 мілілітры на 2 літры вады. Паверхню глебы ўтрамбоўвалі і выраўноўвалі, увільгатнялі і раўнамерна ды рэдка разьмяркоўвалі па ёй насеньне. Насеньне апырсквалі вадой пульвэрызатарам для шчыльнага прыляганьня да глебы. Ёмістасьці з пасаджаным насеньнем прыкрывалі шклом або поліэтыленавай плёнкай.

Да зьяўленьня ўсходаў пасевы зьмяшчалі ў пакой з тэмпэратурай 22—26 °С. Дзеля цеплыні ёмістасьці ставілі бліжэй да столі на шафу або навясную паліцу і клалі побач тэрмомэтар. Штодня плёнку або шкло падымалі на хвіліну для праветрываньня пасеваў. Парасткі ўзьнікалі праз тыдзень. Пры 17 °С усходы чакаліся пасьля 2-х тыдняў. Парасткі палівалі па кроплях і працягвалі штодня праветрываць. Пры гэтым, пасевы пераносілі да вакна дзеля сьвятла, і захоўвалі 20 °С цеплыні для іх разьвіцьця. Па ўзьнікненьні сапраўдных лісточкаў паступова павялічвалі для прывучваньня сеянцаў да пакаёвай тэмпэратуры. Паліў праводзілі па меры падсыханьня верхняга слою глебы.

Пры выкарыстаньні пасяўных скрыняў расьліны расьпікоўвалі пры ўзьнікненьні 2-х сапраўдных лісточкаў. Посуд з расадай палівалі і паўторна зьмяшчалі пад плёнку дзеля прыжывальнасьці. Пры ўтварэньні разэткі лісьця прамерам 5—6 см непікаваную расаду перавальвалі без разбурэньня землянога камяка ў іншы посуд ёмістасьцю на 25 % больш. Пры ўзьнікненьні 3-х сапрадных лісткоў маладыя сеянцы палівалі аднойчы на 8 дзён рашчынай у разьліку літар вады на грам распушчальнага ўгнаеньня, якое зьмяшчала азот, каль і фосфар. Добра ўкаранёныя расьліны пераносілі ваганьне тэмпэратуры ад 14 да 25 °С. На 2 дні расаду суніцаў зьмяшчалі на вэрандзе, гаўбцы або ў садзе для прывучваньня да ветру і сонца. У сярэдзіне траўня расаду высаджвалі ў адкрыты грунт. Адразу пасьля багатага паліваньня пасадкі мульчавалі. У першыя дні іх прыцянялі ад сонца. Расьліны пачыналі пладаносіць у ліпені. Сярод іншага, бязвусыя суніцы было магчыма рассаджваць дзяленьнем 3—4-гадовых хмызьнякоў. Пры гэтым, вырашчаныя з насеньня суніцы былі больш здаровымі за размножаных вусамі. Рэмантантныя гатункі суніцаў пачыналі пладаносіць празь 5—6 месяцаў пасьля пасеву насеньня, але пераносілі зіму адолькава са звычайнымі суніцамі. Урэшце, з гібрыдаў 1-га пакаленьня не зьбіралі насеньне, бо іх патомства было рашчапленьне, і расьліны пачыналі адрозьнівацца паводле некалькіх прыкметаў.

Збор і захоўваньне

Зьбіраюць суніцы сьпелымі ў чэрвені — ліпені, лісьце — у час квітненьня, у траўні — чэрвені. Плады сушаць у цяні на гарышчы альбо ў сушылцы, даглядаючы каб яны не зьбіваліся ў камякі й не перасушваліся. Лісьце сушаць на адкрытым паветры ў цяні.

Выкарыстаньне

У мэдычнай практыцы настой зь ягад ці лісьця ўжываюць як кволы мачагонны сродак пры нырковых і пячоначных каменьнях, а таксама пры матачных крывацёках. У народным побыце, звычайна, ужываюць узвар расьліны цалкам пад час квітненьня. П’юць гарачую й халодную гарбату пры прастуднае хваробе, высокае тэмпэратуры, захворваньнях печані й жоўцевае бурбалкі, пры малакроўі.

Сокам ягад суніц націраюць вульлі, каб не хварэлі пчолы.

Суніцы ў гісторыі, паэзіі й культуры

Суніцы на паштовай марцы Беларусі

СУНІЦЫ Я салодкія суніцы У гайку з табой зьбіраў. Там трапёткія сініцы Шчабяталі ў пасмах траў. Там пазнаў я сьвет прыгодаў З пачуцьцямі ў барацьбе, І на песьнях сэрца гойдаў, Думаў толькі пра цябе. Ты сьмяялася задорна, Паціскала мне руку. Зь песьняй нам было прасторна, Як у полі жаўруку. І цяпер, калі сініца Б’ецца крыльлем за акном, — Мне твая усьмешка сьніцца, Пах суніцаў льлецца ў дом. — Рыгор Крушына

Літаратура

1. Манина Л. Лекарственные растения. — 4-е. — Минск: Наука и техника, 1968. — С. 161-163. — 340 с. — 55 000 ас.
2. Federowski M. Lud bialoruski na Rusi Litewskiej. — Krakow: 1897 Т. 1.