Малі

	Малі; па-француску: République du Mali; па-бамбарску: Mali ka Fasojamana;
Сьцяг	Герб
	Нацыянальны дэвіз: «Un peuple, un but, une foi»
	Дзяржаўны гімн: «Le Mali»
Афіцыйная мова	француская
Сталіца	Бамако
Найбуйнейшы горад	Бамако
Форма кіраваньня в.а. прэзыдэнта; в.а. прэм’ер-міністра	унітарная вайсковая дыктатура; Дыёнкунда Траарэ; Джанга Сісока
Плошча; • агульная; • адсотак вады	24-е месца ў сьвеце; 1 240 192 км²; 1,6
Насельніцтва; • агульнае (2009); • шчыльнасьць	67-е месца ў сьвеце; 14 517 176; 11,7/км²
Этнічны склад	Мандэ (50%); Фула (17%); Вольтанік (12%); Туарэгі і муры (10%); Сангаі (6%); астатнія (5%);
СУП; • агульны (2011); • на душу насельніцтва	Сьпіс краінаў паводле СУП; $17,872 млрд; $1127
Валюта	Франк КФА (XOF)
Часавы пас	GMT (UTC 0)
Незалежнасьць; — ад Францыі	; 22 верасьня 1960
Аўтамабільны знак	RMM
Дамэн верхняга ўзроўню	.ml
Тэлефонны код	223
	Мапа Малі

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Малі (неадназначнасьць).

Рэспу́бліка Малі́ (па-француску: République du Mali) — краіна ў Заходняй Афрыцы бяз выхаду да мора. Мяжуе з Альжырам на поўначы, Нігерам на ўсходзе, Буркіна-Фасо і Кот д’Івуарам на поўдні, Гвінэяй на паўднёвым захадзе, Сэнэгалам і Маўрытаніяй на захадзе. Плошча — 1,24 млн км², насельніцтва — 14,5 млн чал. Сталіца — Бамака.

Гісторыя

Даўней тэрыторыя Малі ўваходзіла ў склад трох заходнеафрыканскіх імпэрыяў, якія кантралявалі транссахарскі гандаль золатам, сольлю, рабамі і іншымі каштоўнасьцямі^[1]. Гэтыя сахельянскія царствы ня мелі ані вызначаных межаў, ані пэўных этнічных адметнасьцяў^[1]. Першай утварылася імпэрыя Гана, якая ў 1078 была заваяваная Альмаравідамі^[2].

Пазьней у верхавінах ракі Нігер утварылася імпэрыя Малі, якая дасягнула піку магутнасьці ў XIV стагодзьдзі. У выніку ўнутраных інтрыг імпэрыя заняпала і ў рэшце рэшт была замененая імпэрыяй сангаяў. Каляпс гэтай дзяржавы ў 1591 быў выкліканы набегам мараканцаў пад даводзтвам Джудар-пашы^[2]. З падзеньнем імпэрыі Сангай значнасьць рэгіёну як скрыжаваньня гандлёвых шляхоў скончылася.

Напрыканцы XIX стагодзьдзя Малі стала францускай калёніяй. Да 1905 року большасьць яе тэрыторыі ўваходзіла ў склад Францускага Судану^[2].

У 1959 року Францускі Судан (пад назвай Суданская рэспубліка) і Сэнэгал аб’ядналіся ў фэдэратыўную дзяржаву. 20 чэрвеня 1960 Фэдэрацыя Малі атрымала незалежнасьць ад Францыі, а пасьля таго як у жніўні 1960 року Сэнэгал выйшаў зь яе складу, 22 верасьня быў абвешчаны сувэрэнітэт Рэспублікі Малі. Першым яе прэзыдэнтам быў абраны Мадзіба Кейта, які ўвёў у дзяржаве аднапартыйны рэжым, сацыялістычную арыентацыю і правёў нацыяналізацыю^[2].

19 лістапада 1968 рэжым Кейты, за якім краіна перажывала эканамічны заняпад, быў скінуты ў выніку бяскроўнага перавароту вайскоўцаў на чале з Муса Траарэ^[3]. Дзень перавароту цяпер адзначаецца як нацыянальнае сьвята. Мілітарысцкі рэжым паспрабаваў рэфармаваць эканоміку, аднак гэтыя спробы былі сарваныя палітычнымі хваляваньнямі і спусташальнымі засухамі 1968—1974 рокаў, падчас якіх ад голаду памерлі некалькі тысячаў чалавек^[4]. Адбыліся студэнцкія хваляваньні і тры спробы пераваротаў, аднак рэжым Траарэ здушыў усе выступы.

Урад працягнуў спробы эканамічных рэформаў, што павялічыла незадаволенасьць насельніцтва. У адказ на патрабаваньні шматпартыйнай дэмакратыі рэжым пачаў нязначную палітычныю лібэралізацыю. У 1990 року пачалі паўставаць аб’яднаныя палітычныя рухі, а ў паўночных рэгіёнах пачаліся выбухі этнічнага гвалту^[3].

У студзені 1991 року былі жорстка здушаныя мірныя студэнцкія выступы, што спрычыніла новую хвалю пратэстаў. З 22 да 26 сакавіка ў местах і нават вёсках па ўсім Малі адбываўся ўсенародны страйк, вядомы як Сакавіцкая рэвалюцыя. У Бамака жаўнеры адкрылі па дэманстрантах агонь на паразу, што прывяло да выбуху беспарадкаў. У краіне было агалошанае надзвычайнае становішча і ўведзеная камэнданцкая гадзіна. Нягледзячы на гібель прыкладна 300 чалавек, мірныя пратэстоўцы працягвалі цягам гэтых сакавіцкіх дзён выходзіць на вуліцы Бамака з патрабаваньнямі сыходу дыктатара і ўвядзеньня дэмакратычных нормаў^[5].

26 сакавіка на загад прэзыдэнта Мусы Траарэ вайскоўцы ізноў прымянілі гвалт у дачыненьні да дзясяткаў пратэстоўцаў. Пазьней за гэтае рашэньне Траарэ і тры ягоныя памагатыя былі прыгавораныя да сьмяротнага пакараньня. Аднак вялікая колькасьць вайскоўцаў адмовіліся выконваць загад і перайшлі на бок пратэстоўцаў. У абед 26 сакавіка падпалкоўнік Амаду Тумані Турэ абвясьціў па радыё пра арышт дыктатара. У выніку Сакавіцкае рэвалюцыі быў сфармаваны пераходны ўрад, дазволеная дзейнасьць палітычных партыяў і прынятая новая канстытуцыя^[3]. 26 сакавіка адзначаецца ў Малі як дзень памяці пра трагічныя падзеі і пра забітых^[6].

У 1992 на першых дэмакратычных выбарах прэзыдэнта перамог Альфа Ўмар Канарэ, а ў 1997 быў пераабраны на другі тэрмін. У 2002 прэзыдэнтам стаў герой паўстаньня 1991 року генэрал Амаду Тумані Турэ^[7]. У гэты пэрыяд Малі стала адной з палітычна і сацыяльна стабільных дзяржаваў у Афрыцы^[8].

У Малі дагэтуль захоўваецца рабства: каля 200 000 чалавек знаходзяцца ва ўласнасьці іншых людзей.

Адміністрацыйны падзел

Малі падзелена на 8 абласьцей і асобную сталічную акругу Бамака.


Вобласьць	па-француску	Цэнтар	Плошча, км²	Насельніцтва (1998), чал.
Бамака	Bamako	Бамака	267	848 315
Гао	Gao	Гао	170 572	335 976
Каес	Kayes	Каес	197 760	1 506 099
Кідаль	Kidal	Кідаль	151 430	31 046
Кулікора	Koulikoro	Кулікора	89 833	1 563 444
Мопці	Mopti	Мопці	88 752	1 427 173
Сегу	Ségou	Сегу	56 127	1 678 749
Сыкаса	Sikasso	Сыкаса	76 480	1 610 772
Тамбукту	Tombouctou	Тамбукту	408 977	467 361

Геаграфія

З плошчай 1 240 000 км² Малі займае 24 месца ў сьвеце. Краіна ня мае выхаду да мора, мае субтрапічны, сухі клімат. Значны ўплыў на клімат аказвае Сахара. Паверхня краіны ў асноўным гэта пяшчаныя раўніны, якія пераходзяць у савану на поўдні, у даліне ракі Нігер.

Эканоміка

У Малі разьвіта горназдабываючая прамысловасьць, у асноўным здабыча дыямэнтаў, золата і фасфарытаў. Прамысловыя прадпрыемствы ў асноўным харчовай галіны, пераапрацоўцы сельскагаспадарчай сыравіны, рыбы. Сельская гаспадарка — гэта ў асноўным разьвядзеньне козаў, авечак, вярблюдаў. Асноўныя сельскагаспадарчыя культуры: арахіс, бавоўна. Імпарт краіны складаецца з прадукцыі цяжкага машынабудаваньня, хімічнай і нафтахімічнай прамысловасьці, транспартнага абсталяваньня.

Дэмаграфія

Этнічны склад насельніцтва Малі выглядае наступным чынам:

Мандэ — 50% (Бамбара, Малінке, Санінке);
Пеўл (Фула/Фулані) — 17%;
Вольтанік — 12%;
Туарэгі і муры — 10%;
Сангаі — 6%;
астатнія — 5%.

Рэлігійны склад: 90% мусульмане, 9% паганцы, 1% хрысьціяне.

Крыніцы

^ ^а ^б Mali country profile, p. 1.
^ ^а ^б ^в ^г Mali country profile, p. 2.
^ ^а ^б ^в Mali country profile, p. 3.
^ Mali’s nomads face famine. BBC News. 9 August 2005.
^ Mali's March Revolution (1991) (анг.). International Center on Nonviolent Conflict. Праверана 1 сакавіка 2012 г.
^ Bussa Mali's March to Democracy (анг.) Праверана 1 сакавіка 2012 г.
^ Mali country profile, p. 4.
^ USAID Africa: Mali (анг.). USAID (15 May 2008). Праверана 3 June 2008 г.

Вонкавыя спасылкі

Малі — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[p1-1] а ^б Mali country profile, p. 1.

[p2-2] а ^б ^в ^г Mali country profile, p. 2.

[p3-3] а ^б ^в Mali country profile, p. 3.

[4] Mali’s nomads face famine. BBC News. 9 August 2005.

[nesbitt-5] Mali's March Revolution (1991) (анг.). International Center on Nonviolent Conflict. Праверана 1 сакавіка 2012 г.

[6] Bussa Mali's March to Democracy (анг.) Праверана 1 сакавіка 2012 г.

[p4-7] Mali country profile, p. 4.

[8] USAID Africa: Mali (анг.). USAID (15 May 2008). Праверана 3 June 2008 г.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

п а р Краіны Афрыкі
Заходняя	Буркіна-Фасо Бэнін Гамбія Гана Гвінэя Гвінэя-Бісаў Каба-Вэрдэ Кот д’Івуар Лібэрыя Малі Маўрытанія Нігер Нігерыя Сьера-Леонэ Сэнэгал Тога
Паўночная	Альжыр Заходняя Сахара² Лібія Марока Маўрытанія Судан Туніс Эгіпет¹
Цэнтральная	Ангола Бурундзі Габон Дэмакратычная Рэспубліка Конга Камэрун Руанда Рэспубліка Конга Сан-Тамэ і Прынсыпі Цэнтральна-Афрыканская Рэспубліка Чад Экватарыяльная Гвінэя
Усходняя	Бурундзі Джыбуці Замбія Зымбабвэ Каморскія астравы Кенія Мадагаскар Мазамбік Малаві Маўрыцы Паўднёвы Судан Руанда Самалі Сэйшэлы Танзанія Уганда Эрытрэя Этыёпія
Паўднёвая	Батсвана Лесота Намібія Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка Эсўатыні
Залежныя	Астравы Сьвятой Гэлены, Ушэсьця і Трыстан-да-Куньня (Вялікабрытанія) Брытанская тэрыторыя ў Індыйскім акіяне (Вялікабрытанія) Канарскі архіпэляг (Гішпанія) Мадэйра (Партугалія) Маёта (Францыя) Мэлільля (Гішпанія) Пантэльерыя (Італія) Пэляскія астравы (Італія) Рэюньён (Францыя) Сакотра (Емэн) Сэўта (Гішпанія) Эпарсэ (Францыя)
Непрызнаныя	Пунтлэнд Самалілэнд Сахарская Арабская Дэмакратычная Рэспубліка
¹ Часткова ў Азіі ² Нявызначаны статус