Барань

	Барань; лац. Barań
	; Рака Адроў у Барані
Герб Барані	Сьцяг Барані
Першыя згадкі:	1518
Горад з:	1972
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Аршанскі
Вышыня:	162 м н. у. м.
Насельніцтва:	11 154 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC 3
Тэлефонны код:	375 216
Паштовы індэкс:	211011
СААТА:	2236502000
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	54°28′53″ пн. ш. 30°19′8″ у. д. / 54.48139° пн. ш. 30.31889° у. д.Каардынаты: 54°28′53″ пн. ш. 30°19′8″ у. д. / 54.48139° пн. ш. 30.31889° у. д.
	Барань на мапе Беларусі ± Барань
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Барань (неадназначнасьць).

Бара́нь — места ў Беларусі, на рацэ Адрове. Уваходзіць у склад Аршанскага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 11 154 чалавекі^[1]. Знаходзіцца за 9 км на паўднёвы захад ад Воршы, на аўтамабільнай дарозе Ворша — Коханаў. Найбліжэйшыя прыпынкі электрацягнікоў — Хорабрава і Чэрвіна (~3 км).

Барань — даўняе мястэчка гістарычнай Аршаншчыны (частка Віцебшчыны). Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаецца царква Сьвятога Спаса, помнік традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры XVIII ст., перавезены ў Беларускі дзяржаўны музэй народнай архітэктуры і побыту.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Барань (пазьней Старая Барань) як сяло ў валоданьні Астроскіх датуецца 1518 годам. Маршалак Канстантын Астроскі заснаваў тут у 1597 годзе «кульны двор» — прадпрыемства вырабу гарматных куляў. Майстры атрымлівалі па валоцы зямлі, за што здабывалі жалезную руду, зь якой плавілі і кавалі жалезныя снарады, якія пастаўляліся ў замкі Капыль і Біржы. У 1597 годзе Барань стала цэнтрам воласьці і ўваходзіла ў склад Аршанскага павету Віцебскага ваяводзтва. 30 кастрычніка 1598 году ўладальнік паселішча Крыштап Радзівіл надаў яму прывілей на статус мястэчка, куды перавёў сваіх падданых з Старой Барані. У XVI ст., згодна з інвэнтарамі, войтам мястэчка Барані быў жыхар сяла Барані Сямён Кавезь, які атрымаў за службу ад князя 2 валокі зямлі. Паводле інвэнтару 1652 году, у мястэчку існаваў Рынак і 6 вуліцаў — Копыская, Віленская, Карпацкая, Бранцоўская, Клімавіцкая і Смалянская, якія былі невялікімі (ад 4 да 19 двароў, 80 пляцаў пад забудову); мяшчанам належалі 40 валок ворыўнай зямлі.

У 1704 годзе ў Барані збудавалі царкву Покрыва Багародзіцы. На 1724 год фальварак Барань складаўся з двара зь белай хатай, вазоўняй, лазьняй, броварам (вінакурняй), вязьніцай, пякарняй і стайняй (канюшняй), стадоламі і гумнамі; мястэчка Барань — 26 дамоў, рынак, млын, царква, карчма.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Барань апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стала цэнтрам воласьці Аршанскага павету. За адмову прысягнуць на вернасьць Расеі царскія ўлады канфіскавалі ў князя К. Радзівіла маёнтак Копысь з 50 населенымі пунктамі, у тым ліку і мястэчкам Бараньню. Статус паселішча панізілі да сяла. У рэвізію 1782 году яно налічвала 43 двары, мела млын, панскі двор. 8 лістапада 1812 году ў час сутычкі французаў з расейскімі казакамі генэрала Платава Барань згарэла. У XIX ст. маёнтак стаў уласнасьцю зямяніна Пятра Барзова, пазьней перайшоў да Мянжынскіх.

У 1872 годзе ў Барані пачаў працаваць крухмальны завод, які перапрацоўваў штодзённа 600 пудоў бульбы, а ў 1873 годзе — драцяна-цьвіковы завод, які выпускаў цьвікі, дрот, мэблевую спружыну. У 1875 годзе з мэтай маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага расейскія ўлады адкрылі ў мястэчку народную вучэльню, дзе спачатку навучаліся 60 хлопчыкаў і 4 дзяўчат. У 1882 годзе маёнтак Барань з 38 дварамі і 277 жыхарамі перайшоў да стацкага дарадцы М. Папова; у гэты час тут існавалі млын і карчма. У пачатку XX ст. у маёнтку было 12 двароў, 470 дзесяцін зямлі, у тым ліку 30 дзесяцін лесу. У 1906 годзе тут адкрылася заводзкая вучэльня.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Барань занялі войскі Нямецкай імпэрыі^[2].

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Барань абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала сяло разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе Барань вярнулі БССР, дзе яна стала цэнтрам сельсавету. У 1935 годзе паселішча атрымала афіцыйны статус рабочага пасёлку. У Другую сусьветную вайну з 16 ліпеня 1941 да 27 чэрвеня 1944 году Барань знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. Нацысты стварылі тут жыдоўская гета.

У 1949 годзе на заводзе «Чырвоны Кастрычнік» пачалася вытворчасьць першых у Беларусі швацкіх машынаў. Завод стаў рэжымным (сакрэтным) аб’ектам па вытворчасьці радыётэхнічнай апаратуры, у тым ліку па вытворчасьці першых радыёстанцыяў для чыгуначнага транспарту і абсталяваньня па касьмічнай праграме «Буран». 17 траўня 1972 году Барань атрымала статус места^[3]. Да 2013 году места ўваходзіла ў склад Аршанскага гарсавету. 14 студзеня 2013 году Воршу пазбавілі афіцыйнага статусу гораду абласнога падпарадкаваньня і аб’ядналі ў адну адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку з Аршанскім раёнам — Аршанскі раён з адміністрацыйным цэнтрам у горадзе Воршы^[4]. Пры гэтым Аршанскі гарадзкі савет дэпутатаў ліквідавалі, а яго паўнамоцтвы перадалі раённаму савету дэпутатаў^[5].

Насельніцтва

Дэмаграфія

XVIII стагодзьдзе: 1782 год — 353 чал., зь іх 183 муж. і 170 жан., усе сяляне
XIX стагодзьдзе: 1882 год — 277 чал.^[6]
XX стагодзьдзе: 1901 год — каля 350 чал.; 1968 год — 9,7 тыс. чал.^[7]; 1969 год — 10,1 тыс. чал.; 1990 год — 13,5 тыс. чал.^[8]; 1991 год — 14,1 тыс. чал.; 1995 год — 14,4 тыс. чал.^[9]
XXI стагодзьдзе: 2005 год — 12,2 тыс. чал.; 2006 год — 12,1 тыс. чал.; 2008 год — 12,0 тыс. чал.; 2009 год — 11 662 чал.^[10] (перапіс); 2016 год — 11 343 чал.^[11]; 2017 год — 11 221 чал.^[12]; 2018 год — 11 154 чал.^[1]

Рэлігія

У Барані дзеюць царква Сьвятога Спаса (Спаса-Праабражэнская, час пабудовы — 2003 год) і рымска-каталіцкая парафія Маці Божай зь Люрду.

Адукацыя

У Барані працуюць 2 сярэднія школы № 15 і № 18. У 2007 годзе адкрылася новая ўстанова адукацыі — «Дзяржаўны агульнаадукацыйны ліцэй г. Барані», дзе на падвышаным узроўні вывучаюцца 11 розных прадметаў. Апрача таго, працуюць дзіцяча-юнацкая спартовая і музычная школы, 4 дашкольныя ўстановы.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць лякарня і паліклініка.

Культура

Дзеюць бібліятэка і палац культуры.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
?	Бранцаўская вуліца
?	Віленская вуліца
?	Карпацкая вуліца
?	Клімавіцкая вуліца
?	Копыская вуліца
?	Рынак пляц
?	Смальянская вуліца^[13]

Эканоміка

Аснову эканомікі Барані складаюць прадпрыемствы машынабудаваньня, лёгкай і харчовай прамысловасьці. Асноўнае прадпрыемства — «Лёс» (раней завод «Чырвоны Кастрычнік»). Завод вырабляе дробную радыетэхнічную прадукцыю. Шмат незанятых вытворчых плошчаў.

Турыстычная інфармацыя

Дзее санаторыя-прафілякторыя «Лёс»^[14].

Захаваліся будынкі колішніх багадзельні (1905) і мэханічнага заводу (канец XIX — пачатак XX стагодзьдзя). У месьце знаходзілася царква Сьвятога Спаса, збудаваная ў XVIII ст. У 1989 годзе яе перавезьлі ў Беларускі дзяржаўны музэй народнай архітэктуры і побыту.

Асобы

Зьміцер Казлоў (нар. 1988) — беларускі блогер, кандыдат у дэпутаты на выбарах у Палату прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу 2019 году, актывіст супраць інтэграцыі Беларусі з Расеяю, палітычны вязень
Уладзімер Корбан (1910—1971) — беларускі пісьменьнік

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.
^ Указ Президиума Верховнго Совета БССР от 17 мая 1972 г. «О преобразовании рабочего посёлка Барань Витебской области в город районного подчинения»
^ Указ Президента Республики Беларусь от 14 января 2013 г. № 27 «Об объединении районов и городов областного подчинения Республики Беларусь, имеющих общий административный центр» (рас.) (pdf). Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь (14 студзеня 2013). Праверана 7 лютага 2016 г.
^ Полномочия Оршанского и Полоцкого городских советов депутатов переданы райсоветам, БелаПАН
^ Słownik geograficzny... T. XV, cz. 1. — Warszawa, 1900. S. 80.
^ Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
^ Бравер Я., Спірыдонаў М. Барань // ЭГБ. — Мн.: 1993 Т. 1. С. 303.
^ БЭ. — Мн.: 1996 Т. 2. С. 300.
^ Перепись населения — 2009. Витебская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Русецкі Ю. А. Мастацкая культура Аршанскай зямлі ў канцы X — XIX стагоддзі. — Менск: БелЭн, 2002. С. 61.
^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

Літаратура

Асіноўскі, С. Места на Барані // Архівы і справаводства. № 6, 2004. С. 105—114.
Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 2: Аршыца — Беларусцы. — 480 с. — ISBN 985-11-0061-7
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1993. — Т. 1: А — Беліца. — 494 с. — ISBN 5-85700-074-2
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XV, cz. 1: Abablewo — Januszowo. — Warszawa, 1900.

Вонкавыя спасылкі

[belstat2018-1] а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[VHAB-19-2] Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.

[3] Указ Президиума Верховнго Совета БССР от 17 мая 1972 г. «О преобразовании рабочего посёлка Барань Витебской области в город районного подчинения»

[pravo.by-4] Указ Президента Республики Беларусь от 14 января 2013 г. № 27 «Об объединении районов и городов областного подчинения Республики Беларусь, имеющих общий административный центр» (рас.) (pdf). Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь (14 студзеня 2013). Праверана 7 лютага 2016 г.

[5] Полномочия Оршанского и Полоцкого городских советов депутатов переданы райсоветам, БелаПАН

[6] Słownik geograficzny... T. XV, cz. 1. — Warszawa, 1900. S. 80.

[7] Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.

[8] Бравер Я., Спірыдонаў М. Барань // ЭГБ. — Мн.: 1993 Т. 1. С. 303.

[9] БЭ. — Мн.: 1996 Т. 2. С. 300.

[belstat-10] Перепись населения — 2009. Витебская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2016-11] Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2017-12] Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[13] Русецкі Ю. А. Мастацкая культура Аршанскай зямлі ў канцы X — XIX стагоддзі. — Менск: БелЭн, 2002. С. 61.

[14] Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]