Яңы Мөсәт

Ауыл
Новомусятово башҡ. Яңы Мөсәт
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Бөрйән
Ауыл биләмәһе	Иҫке Собханғол ауыл советы
Координаталар	53°12′07″ с. ш. 57°22′22″ в. д.
Халҡы	↘421 кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC 6
Почта индексы	453580
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 219 825 003
ОКТМО коды	80 619 425 111
Новомусятово

Яңы Мөсәт (рус. Новомусятово) — Башҡортостан Республикаһының Бөрйән районындағы ауыл. Иҫке Собханғол ауыл советы составына инә. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 421 кеше булған. Почта индексы — 453580, ОКАТО коды — 80219825003.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Иҫке Собханғол): 13 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Иҫке Собханғол): 13 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Белорет): 155 км

Яңы Мөсәт (Алаҡуянбашы, Лукьянбаш) ауылы Ағиҙел йылғаһы ҡушылдығы Алағуян йылғаһы буйында, район үҙәге Иҫке Собханғол ауылы ауылынан төньяҡ-көнбайышҡа табан 13 километр һәм Белорет тимер юл станцияһынан көньяҡ-көнбайышҡа табан 155 километр алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы

Мөсәт XVIII быуат аҙағынан бөрйәндәрҙең тораҡ пункты булараҡ билдәле, әммә V рәүиз материалдарында билдәләнмәгән. 1816 йылда ауылда 38 йорт, 18 йылдан һуң — 49 йорт була. XIX быуаттың 40-сы йылдары аҙағында Верхнеурал өйәҙе Бөрйән улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә, элегерәк йәшәгән биләмәһенән айырылып, Яңы Мөсәт ауылына нигеҙ һалған. Унда X йәниҫәп мәғлүмәттәре буйынса 176 кеше йәшәгән 33 ихата күрһәтелгән. Иҫке Мөсәт ауылында йорттар күберәк була — 40, һәм унда 200 кеше йәшәгән.

Мөсәт ауылы халҡы башлыса эре мөгөҙлө малсылыҡ менән шөғөлләнгән. 53 йортта 150 ат, 180 баш эре мөгөҙлө малға эйә була. Ваҡ мал һирәк осрай. Ауылда барлығы 50 һарыҡ һәм 25 кәзә була. Бер ғаиләнән башҡа барыһы ла йәйгеһен йәйләүгә күскән. Ауылға игенселек яңы ғына үтеп инә башлай. Бөтә хужалыҡтар ҙа 24 яҙғы, 328 бот ҡышҡы иген сәсә. Ауылда беренсе күскенсе Юлдаштың, Йәнгилденең, Ҡолсәйет Мөсәтовтың улдары йәшәгән.

1839 йылда Верхнеурал өйәҙе буйынса Ватан һуғышында ҡатнашыусылар тураһында мәғлүмәттәр йыйылғанда, Парижды алған 15-се полктың атлылары Байбулат Арыҫланғолов, Ҡәҙерғол Ильяҡшин, Иғдәүләт Яҡшыдәүләтов һәм Һатыу Ҡаҙыбәков әле лә иҫән була. XIX быуаттың 20-се йылдарында Нурдәүләт Байғусҡаров, Ишмөхәмәт Ишҡолов, Ишморат Хәсәнов, Алтынаман Ғайсин рус-төрөк һуғышында ҡатнашҡан.

Мөсәт ауылы халҡының Нөгөш йылғаһы буйында һәм Буҙбейә буйында урынлашҡан бер нисә утары булған. Тәүге утар шул уҡ йылға исеме менән аталған ауылға әүерелгән. 1816 йылда ул 15 ихатанан торған. X йәниҫәп мәғлүмәте буйынса ауылдағы 40 йортта 440 кеше теркәлгән[.

1866 йылда Яңы Мөсәт ауылындағы 37 хужалыҡта 166 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет булған. 53 хужалыҡта 150 йылҡы малы, 180 һыйыр аҫыралған. Ваҡ мал һиргерәк — 50 һарыҡ һәм 25 кәзә булған. Барыһы ла йәйләүгә сыҡҡан. Бер ғаилә генә сыҡмаған. Ауылда игенселек менән яңы шөғөлләнә башлағандар. Барлыҡ хужалыҡтарға 24 бот ужым, 328 бот яҙғы ашлыҡ сәскәндәр.

1920 йылғы совет халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса, Яңы Мөсәттә 63 ихатала 289 кеше, Иҫке Мөсәттә — 71 йортта 284 кеше йәшәгән. Ауылда тәүге төпләнеүсенең улдары — Йәнюлдаш, Йәнгилде һәм Ҡолсәйет Мөсәтовтар йәшәгән.

Халыҡ һаны

Халыҡ иҫәбе
2002	2009	2010
453	↗524	↘421

Милли составы

2002 йылғы иҫәп алыуға ярашлы, ауыл халҡы — башҡорттар (99 %).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)	198
1920 йыл 26 август	289
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	156
1959 йыл 15 ғинуар	307
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	387
2002 йыл 9 октябрь	453
2010 йыл 14 октябрь	421	220	201	52,3	47,7

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Әлеге ваҡытта ауылда Иҫке Собханғол урта мәктәбе филиалы — Яңы Мөсәт төп мәктәбе, балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто, китапхана бар.

Билдәле шәхестәре

• Йәнғәлина (Ғүмәрова) Шәһәрбоҫтан Әхмәт ҡыҙы (24.03.1924—27.07.2009), «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1957), хеҙмәт ветераны (1980).
• Ҡасҡынбаев Мөхәррәм Абдразаҡ улы (5.06.1963), педагог, йәмәғәтсе. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы.
• Шәрипов Рөстәм Динислам улы (29.07.1982), муниципаль хеҙмәткәр. 2019 йылдан Хәйбулла районы хакимиәте башлығы. Салауат Юлаев ордены кавалеры (2020).
• Юлгилдина (ҡыҙ фамилияһы Ураҙаева) Венера Самат ҡыҙы (16.06.1977), йырсы. 2007 йылдан Өфө ҡалаһының «Мираҫ» йыр һәм бейеү фольклор ансамбле солисы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы (2018). Халыҡ-ара, төбәк һәм республика йыр конкурстары лауреаты.
• Кинйәбулатов Сәйфулла Ялмырҙа улы (23 февраль 1934 йыл) — Бөрйән урман сәнәғәте хужалығы эшсеһе, 3-сө дәрәжә Дан ордены менән бүләкләнеүсе, «Хеҙмәт ветераны»
• Ҡасҡынбаева Гәүһәр Абдраҙаҡ ҡыҙы (29 май 1960 йыл — 2 август 2006 йыл) — педагог, филология фәндәре кандидаты, доцент, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы

Урамдары

• Баҙал урамы рус.  Базал (улица)
• Берлек урамы рус.  Берлик (улица)
• Зәки Вәлиди урамы рус.  Заки Валиди (улица)
• Йылға аръяғы урамы рус.  Заречная (улица)
• Мәсет урамы рус.  Мечеть (улица)
• Ш.Ҡасҡынбай урамы рус.  Ш.Каскинбая (улица)
• Мәктәп урамы рус.  Школьная (улица)

Ауыл күренештәре

• 
  Яңы Мөсәт ауылы мәктәбе
• 
  Ауыл мәҙәниәт йорто
• 
  Яңы Мөсәт ауылы мәҙәниәт йорто һәм китапханаһы
• 
  Яңы Мөсәт фельдшер-акушерлыҡ пункты
• 
  Ауыл магазины
• 
  Ауылдың үҙәк урамы

Видеояҙмалар

• Тыуған ауылым… Яңы Мөсәт…
• Видео от СДК д. Новомусятово. Гүзәл Һырлабаева
• Мухаррам Каскинбаев в фестивале"Играй гармонь" Мөхәррәм Ҡасҡынбаев

Сығанаҡтар

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Уфа: Китап, 2009. — 744 с. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.)

Һылтанмалар

• Яңы Мөсәт // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 46. — ISBN 978-5-295-04683-4. 46 б.