Семёнов Николай Николаевич

Семёнов Николай Николаевич
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	Рәсәй империяһы  СССР
Тыуған көнө	3 (15) апрель 1896
Тыуған урыны	Һарытау, Һарытау губернаһы[d], Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	25 сентябрь 1986({{padleft:1986|4|0}}-{{padleft:9|2|0}}-{{padleft:25|2|0}})[…] (90 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү, СССР
Ерләнгән урыны	Новодевичье зыяраты[d]
Хәләл ефете	Мария Исидоровна Ливеровская[d]
Һөнәр төрө	физик, химик, профессор, сәйәсмән
Эшмәкәрлек төрө	химическая физика[d]
Эш урыны	М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты А. Ф. Иоффе исемендәге РФА физика-техника институты[d] Институт химической физики имени Н. Н. Семёнова РАН[d] Мәскәү физика-техник институты[d] Томск дәүләт университеты Томск политехник университеты Санкт-Петербург дәүләт политехник университеты Всесоюзное общество «Знание»[d] Рәсәй Фәндәр академияһы
Биләгән вазифаһы	СССР Юғары Советы депутаты[d]
Уҡыу йорто	Императорский Санкт-Петербургский университет[d] Самарское реальное училище[d]
Аспиранттар	Кнорре, Дмитрий Георгиевич[d], Арам Налбандян[d], Николай Ениколопов[d] һәм Виталий Иосифович Гольданский[d]
Уҡыусылар	Яков Борисович Зельдович[d], Харитон Юлий Борисович, Кондратьев Виктор Николаевич, Франк-Каменецкий, Давид Альбертович[d], Николай Маркович Эмануэль[d], Вальтер, Александр Филиппович[d], Арам Налбандян[d], Николай Ениколопов[d] һәм Воеводский, Владислав Владиславович[d]
Кемдә уҡыған	Иоффе Абрам Фёдорович
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Советтар Союзы Коммунистар партияһы
Ҡатнашыусы	КПСС-тың XXII съезы[d]
Ойошма ағзаһы	Лондон король йәмғиәте[d], ГДР фәндәр академяһы[d], Леопольд Академияһы, Француз фәндәр академияһы[d], АҠШ фәндәр милли академияһы[d], СССР Фәндәр академияһы[d], СССР Фәндәр академияһы[d], Венгрия фәндәр академияһы[d], Нью-Йоркская академия наук[d], Румын академияһы[d], Болгарская академия наук[d] һәм Польша фәндәр академияһы[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	Большая золотая медаль имени М. В. Ломоносова[d] (1969) Лондон король йәмғиәтенең сит ил ағзаһы[d] (24 апрель 1958)
Ҡыҙыҡһыныу өлкәһе	физик химия
Вики-проект	Проект:Математика[d]
Семёнов Николай Николаевич Викимилектә

Николай Николаевич Семенов (3 (15) апрель 1896 йыл — 25 сентябрь 1986 йыл) — Рәсәй империяһы һәм СССР физигы һәм химигы, педагог, химик физикаға нигеҙ һалыусыларҙың береһе. Химик кинетика үҫешенә ҙур өлөш индерә.

СССР Фәндәр академияһы академигы (1932 йыл; 1929 йылдан мөхбир ағзаһы), совет ғалимдарынан химия буйынса берҙән-бер Нобель премияһы лауреаты (1956 йылда Сирил Хиншелвуд менән берлектә). Ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы.

Биографияһы

Николай Николаевич Семенов 1896 йылда Һарытау>ҙа, Елена Александровна менән Николай Александрович Семеновтар ғаиләһендә тыуа. 1913 йылда Һамар реаль училищеһын тамамлай, исеме алтын таҡтаға индерелә.

Файл:Vikarmilov.jpg

В. И. Кармилов, Н. Н. Семеновтың уҡытыусыһы һәм дуҫы

Училищеның етенсе класында (1912—1913 йй.) уның физика уҡытыусыһы Ҡазан университетының Физика-математика факультетын таммалаған Владимир Иванович Кармилов була. Ул йәш Семеновтың ғүмерен фәнгә бағышларға ынтылыуын хуплай һәм артабанғы йылдарҙа ла уның менән дуҫ булып ҡала. 1913 йылдың июлендә Семенов Петроград университетының физика-математика факультетына уҡырға инә. Атаһы, элекке офицер, улын хәрби карьераһын һайлар тип өмөтләнә, һәм Николайҙың университетҡа инеүе ғаиләне икегә бүлә, атай менән ул араһында бер нисә йылға һуҙылған аңлашмаусылыҡҡа килтерә. Семенов икенсе курстан уҡ А. Ф. Иоффе етәкселегендә фән менән шөғөлләнә башлай, газ разрядтарында электрон бәрелеш тәьҫирендә атомдар һәм молекулаларҙың ионлашыуы буйынса бер нисә эш башҡара. Университетты 1917 йылда тамамлай, беренсе дәрәжә дипломға эйә була һәм университетта профессор стипендиаты (аспирантура аналогы) итеп ҡалдырыла.

1918 йылдың яҙында ата-әсәһе эргәһенә Һамарға каникулға ҡайта һәм Чехословакия корпусы фетнәһенә эләгә. 1918 йылдың июнендә Һамарҙа власть эсерҙарҙың Комучҡа (Ойоштороу йыйылышы ағзалары комитетына) күсә. Июлдә Семен аҡ гвардия халыҡ армияһына доброволец булып бара, артиллерияла батареяһында коновод булып хеҙмәт итә. 3 аҙна хеҙмәт иткәс, атаһының ҡаты ауырыуы (тиҙҙән ул вафат була) тураһында хәбәр ала һәм ялған ҡайтыуға өлгәшә. Һамарҙа «яңы ойошторолған Өфө батареяһына күсеүгә өлгәшә», әммә яңы хеҙмәт урынына китеп барғанда ҡаса һәм һуғышҡа шарттарында иң яҡын булған университет ҡалаһы Томскиға китә. Яҡынса ике йыл, 1918 йылдың сентябренән 1920 йылдың мартына тиклем (өҙөклөктәр менән), ғалимдар Томск университетында һәм Томск технология институтында эшләй. 1919 йылда Колчак армияһына мобилизациялана һәм тәүҙә Томск артиллерия дивизионына эләгә, һуңынан, университет профессорҙарының юллауы һөҙөмтәһендә радиобатальонға күсерелә һәм Технология институтына командировкаға ебәрелә, унда ғилми тикшеренеүҙәрен дауам итә. 1919 йылдың декабрендә Томск Ҡыҙыл Армия ҡулына күсә, радиобатальон да уның составына инә. Томск коменданты ҡарары менән Семенов хеҙмәттән бушатыла һәм фәнни-уҡытыусылыҡ эшен дауам итә.

Капица (һулда) һәм Семенов (уңда). Кустодиевтың эше, 1921 й.

Әҙәбиәт

• Гольданский В. И., Ениколопов Н. С., Зельдович Я. Б., Садовский М. А., Соколов Н. Д., Харитон Ю. Б.. Николай Николаевич Семенов (К девяностолетию со дня рождения) (рус.) // Успехи физических наук. — Российская академия наук, 1986. — В. 4. — Т. 148.
• Кондратьев В. Н.. Николай Николаевич Семёнов (К семидесятилетию со дня рождения) (рус.) // Успехи физических наук. — Российская академия наук, 1966. — В. 4. — Т. 88.
• Кондратьев В. Н., Садовский М. А., Эмануэль Н. М., Харитон Ю. Б., Зельдович Я. Б.. Николай Николаевич Семёнов (К восьмидесятилетию со дня рождения) (рус.) // Успехи физических наук. — Российская академия наук, 1976. — В. 4. — Т. 118.
• Московский университет в Великой Отечественной войне. — 4-е, переработанное и дополненное. — М.: Издательство Московского университета, 2020. — С. 465, 573. — 632 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-19-011499-7.
• Н. Н. Семенов // В. А. Волков, Е. В. Вонский, Г. И. Кузнецова. Выдающиеся химики мира: Биографический справочник. — М.: Высшая школа, 1991. — С. 400—403.
• Николай Николаевич Семёнов. — М.: Наука, 1966.
• Садовничий В. А. Николай Николаевич Семенов (1896—1986) // О людях Московского университета. — 3-е изд., дополненное. — М.: Издательство Московского университета, 2019. — С. 141—146. — 356 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-19-011397-6.
• Семёнов Н. Н. // Гражданская защита. Энциклопедия в 4-х томах / В. А. Пучков. — 3-е, переработанное и дополненное. — Москва: МЧС России, ФГБУ ВНИИ ГОЧС (ФЦ), 2015. — Т. 3: П-С. — С. 476—477. — 658 с. — ISBN 978-5-93790-129-7.
• Храмов Ю. А. Семенов Николай Николаевич // Физики : Биографический справочник / Под ред. А. И. Ахиезера. — Изд. 2-е, испр. и доп. — М. : Наука, 1983. — С. 244. — 400 с. — 200 000 экз.

Һылтанмалар

• Профиль Николая Николаевича Семёнова РФА рәсми сайтында