Лифляндия губернаһы
Герб
| |
| Файл:Карта Лифляндской губернии.jpg | |
| Үҙәк | Рига |
| Нигеҙе | 1721 |
| Майҙаны | 47030.87 |
| Халыҡ | 1310670 |
| Күсәгилешлелек: | |
| ← Рига наместниклығы Латвия → | |
Лифляндия губернаһы (нем. Gouvernement Livland, эст. Liivimaa kubermang, латыш. Vidzemes guberņa) — Рәсәй империяһының Балтик диңгеҙе буйында урынлашҡан губернаһы. Элекке Швеция Ливонияһы территорияһында төҙөлә. Хәҙерге ваҡытта территорияһы Латвия (ҙур өлөшө) һәм Эстония илдәре араһында бүленгән.
Губерна гербы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
1856 йылдың 8 декабрендә раҫланған. Рәсми тасуирлама: рус. «В червлёном поле серебряный гриф с золотым мечом, на груди, под Императорской короной, червлёный вензель: ПВ ИВ (Пётр Второй, Император Всероссийский). Щит увенчан Императорской короной и окружён золотыми дубовыми листьями, соединёнными Андреевской лентой».
Географик урынлашыуы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Координаталары: төньяҡ киңлектең 56°34’16 һәм 59°4’28 араһында.
Сиктәре: төньяҡтан — Эстляндия губернаһы, көнсығыштан — Чуд-Псков күле, Псков һәм Витебск губерналары, көньяҡтан — Курляндия губернаһы, көнбайыштан — Балтик диңгеҙенең Рига ҡултығы (диңгеҙ яр буйының оҙонлоғо — 280 саҡрым=299 км). И. А. Стрельбицкий буйынса, губернаның майҙаны 41 325,4 квадрат саҡрым (47 030,87 км²) тәшкил итә.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Төньяҡ һуғыш тамамланыуын белдергән 1721 йылғы Ништадт тыныслыҡ килешеүенә ярашлы элекке Швеция Ливонияһы Рәсәй империяһы составына ҡушыла. Был территорияла Лифляндия һәм бөтөрөлгән Смоленск губернаһынан торған Рига губернаһы ойошторола. Башта ул 2 провинцияға бүленгән: беренсе (Рига, Пернов, Венден һәм Эзель утрауы менән Лифляндия) һәм икенсе (Смоленск, Дорогобуж, Рославль, Вязьма ҡалалары менән Смоленщина). 1726 йылда Смоленск провинцияһы нигеҙендә айырым Смоленск губернаһы төҙөлә, ә Рига губернаһы 5 провинцияға бүленә: Рига, Венден, Дерпт, Пернов һәм Эзель. 1783 йылда губерна Рига наместниклығы итеп үҙгәртелә, уның составында 9 өйәҙ була: Рига, Венден, Вольмар, Валк, Дерпт, Пернов, Феллин, Верро һәм Эзель. 1796 йылда наместниклыҡ Лифляндия губернаһы тип үҙгәртелә. 1893 йылда Дерпт өйәҙенең исеме Юрьев өйәҙе тип үҙгәртелә.
30 март (12 апрель) 1917 йыл Ваҡытлы хөкүмәт «Эстляндия автономияһы тураһында» положение ҡабул итә, уға ярашлы Лифляндия губернаһы составындағы Верро, Пернов, Феллин, Эзель һәм Юрьев өйәҙҙәре, шулай уҡ Валк өйәҙенең бер өлөшө Эстляндия губернаһы составына бирелә. 1917 йылдың декабрендә РСФСР Халыҡ комиссарҙары советы Витебск губернаһы составындағы Двинск, Люцин һәм Реж өйәҙҙәрен Лифиляндия губернаһы составына күсерә. 1918 йылдың февралендә Беренсе донъя һуғышы барышында Лифляндия губернаһы Германия тарафынан оккупациялана һәм Ober Ost составына индерелә. Брест солохонан һуң, 1918 йылдың 12 апрелендә Балтик герцоглығы төҙөлә, уның составына Видземе һәм Курземе керә. Компьен солохонан һуң 1918 йылдың ноябрендә Латвия халыҡ советы тарафынан Латвия Республикаһының бойондороҡһоҙлоғо иғлан ителә, ул юридик рәүештә 1920 йылғы Рига килешеүенә ярашлы таныла.
Административ бүленеше
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Лифляндия губернаһы 9 өйәҙгә бүленгән.
| № | Өйәҙ | Өйәҙ ҡалаһы | Майҙаны, саҡрым² |
Халҡы[1] (1897), кеше |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Валк | Валк (10 922 кеше) | 5298,7 | 120 585 |
| 2 | Венден | Венден (6356 кеше) | 4953,7 | 124 208 |
| 3 | Верро | Верро (4152 кеше) | 3744,2 | 97 185 |
| 4 | Вольмар | Вольмар (5050 кеше) | 4358,1 | 112 836 |
| 5 | Пернов | Пернов (12 898 кеше) | 4694,9 | 98 123 |
| 6 | Рига | Рига (282 230 кеше) | 5468,4 | 396 100 |
| 7 | Феллин | Феллин (736 кеше) | 4015,2 | 99 747 |
| 8 | Эзель | Аренсбург (4603 кеше) | 2515,5 | 60 263 |
| 9 | Юрьев (Дерпт) | Юрьев (Дерпт) (42 308 кеше) | 6276,7 | 190 317 |
Иҫкәрмә: Февраль инҡилабынан һуң, 30 март (12 апрель) 1917 йыл Ваҡытлы хөкүмәт «Эстляндия автономияһы тураһында» положение ҡабул итә, уға ярашлы Лифляндия губернаһы составындағы башлыса эстондар йәшәгән Верро, Пернов, Феллин, Эзель һәм Юрьев өйәҙҙәре, шулай уҡ Валк өйәҙенең эстондар йәшәгән ҡайһы бер улустары Эстляндия губернаһы составына бирелә. Шул уҡ ваҡытта Эстляндия һәм Лифляндия губерналары араһындағы сик аныҡ билдәләнмәгән була.
Халҡы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
| йыл | халҡы, кеше | ҡала, кеше | ауыл, кеше | тығыҙлығы, кеше/км² |
|---|---|---|---|---|
| 1860 | 905 795 | — | — | 22 |
| 1895 | 1 310 670 | 257 730 | 1 052 948 | 32 |
Ҡатламдары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1895 йылға ҡарата.
| дворяндар | руханиҙар | сауҙагәрҙәр | һөнәрселәр | крәҫтиәндәр | хәрбиҙәр | сит ил кешеләре | башҡалар |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 8275 | 3135 | 5898 | 98366 | 1146658 | 36147 | 10317 | 1882 |
Халҡының төп өлөшөн башлыса игенселек һәм малсылыҡ менән шөғөлләнгән элекке алпауыт крәҫтиәндәре тәшкил иткән. 1804 йылға ҡәҙәр улар алпауытҡа тулыһынса буйһонғандар һәм ошо йылда бер ни тиклем шәхси хоҡуҡтарға эйә була, ә 1819 йылда улар крепостной хоҡуғынан тулыһынса азат ителә. 1849 йылда уларға крәҫтиән ере менән файҙаланыу хоҡуғы бирелә, бынан алып барщина һалымы оброкҡа алмаштырыла башлай һәм төбәк крәҫтиән банкыһы ойошторола, уның ярҙамында крәҫтиәндәр ерҙе милеккә һатып ала алған.
Дине буйынса
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1895 йылға ҡарата
| протестанттар | православныйҙар | иудейҙар | католиктар | раскольниктар | башҡалар |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 072 185 | 177 661 | 41 163 | 18 533 | 438 | 685 |
Этник составы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1897 йылға ҡарата[2]
| Өйәҙ | латыштар | эстондар | немецтар | рустар | йәһүдтәр | поляктар | литвалар |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Бөтә губернала | 43,4 % | 39,9 % | 7,6 % | 5,2 % | 1,8 % | 1,2 % | … |
| Валк | 87,9 % | 7,2 % | 2,1 % | 1,3 % | 1,1 % | … | … |
| Венден | 94,4 % | … | 3,5 % | 1,0 % | … | … | … |
| Верро | 3,5 % | 92,7 % | 2,0 % | 1,4 % | … | … | … |
| Вольмар | 93,3 % | 3,2 % | 2,0 % | … | … | … | … |
| Пернов | … | 94,0 % | 3,7 % | 1,1 % | … | … | … |
| Рига | 58,2 % | 1,1 % | 18,2 % | 11,9 % | 4,7 % | 3,5 % | 1,6 % |
| Феллин | … | 97,1 % | 1,8 % | … | … | … | … |
| Эзель | … | 95,5 % | 2,6 % | … | … | … | … |
| Юрьев | … | 86,8 % | 4,4 % | 7,2 % | … | … | … |
| Лифляндской губернии по ревизии 1881 йылғы ревизия буйынса Лифляндия гуернаһы халҡының этник составы | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
| ||||||||||||
| Губернаның иң ҙур тораҡ пункттары (1897 йылғы йәниҫәп буйынса) | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Демоскоп Weekly. Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Наличное население в губерниях, уездах, городах Российской Империи (без Финляндии). Архивировано 9 февраль 2012 года.
- ↑ Демоскоп Weekly. Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку и уездам 50 губерний Европейской России. Архивировано 9 февраль 2012 года.
Карталар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]| Сборный лист военно топографической карты Лифляндской губернии Масштаб: 3 версты в дюйме (1 см-1260м). | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ҡалып:Сборный лист военно топографической карты Лифляндской губернии (карта изображений)(При нажатии на необходимый лист будет осуществлён переход на соответствующую карту.) |
- Карта Лифляндии 1732 года из «Атласа Всероссийской Империи. Собрание карт И. К. Кирилова» (просмотр на движке Google на сайте runivers.ru)
- Карта Лифляндской губернии (1820 г). «Географический атлас Российской империи, Царства Польского и Великого Княжества Финляндского»
- Карта Лифляндской губернии из «Атласа» А. А. Ильина 1876 года (просмотр на движке Google на сайте runivers.ru)
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ЭСБЕ:Лифляндская губерния
- Библиотека Царское Село, книги по истории Лифляндской губернии (Памятные и Справочные книжки), PDF 2015 йыл 9 февраль архивланған.
- История Прибалтики и Лифляндии 2012 йыл 19 июль архивланған.
- Губерния на трёхвёрстной военно-топографической карте Европейской России. 2021 йыл 5 декабрь архивланған. (автоматизированный просмотр с современными картами и космическими снимками)
Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар | |
|---|---|
| Норматив контроль |
Ҡалып:Административно-территориальное деление Российской империи