Илиада

Илиада
Ιλιάδα
Жанр	Эпос
Автор	Гомер
Төп нөхсә теле	грек
Ижат ителгән ваҡыты	б. э. т. IX—VIII бб.
Электрон версия

«Илиа́да» (бор. грек. Ἰλιάς) — Боронғо Грецияның һаҡланып ҡалған иң боронғо әҙәбиәт ҡомартҡыһы. Эпик поэманы Гомер яҙған тип фаразлана. Бында Троя һуғышы ваҡиғалары һүрәтләнә, әҫәрҙең нигеҙендә боронғо ҡаһармандар тураһындағы халыҡ риүәйәттәре ята.

Тарих

Троя һуғышы хаҡында риүәйәттәрҙең бөтөн циклы бар, уларҙы «Троя циклы» йәғни «Эпик цикл» тип атайҙар. Ҡайһылары беҙҙең замандарға тиклем өлөшлөтә («Киприя» әҫәре кеүек), ҡалғандары синопсистарҙа, һуңыраҡ ижад итеүсе авторҙарҙың үҙ һүҙҙәре менән һөйләп биреүендә килеп еткән, һәм тик Гомерҙың «Илиада» һәм «Одиссея» поэмалары ғына тулыһынса һаҡланып ҡалған.

Ҙур совет энциклопедияһына ярашлы, «Илиада» б. э. т. IX—VIII быуаттарҙа Кесе Азияның грек ҡалаларында крит-микен дәүере риүәйәттәре нигеҙендә барлыҡҡы килә. Ул яҡынса 15 700 бүлексәнән торған гекзаметр менән яҙылған, ә Александрия филологтары тарафынан әҫәр 24 йырға бүленә.

«Илиада» исеме Троя батшалығының баш ҡалаһы Илион исеменән алына.

"Илиада"ла Троя ҡалаһын ахейҙар тарафынан ун йыл буйы дауамында ҡамауға алынған осорҙоң һуңғы айҙарында булған ваҡиғалар тасуирлана.

Йөкмәткеһе

«Илиада» грек геройы Ахиллдың асыуы һәм уның һуғышта ҡатнашыуҙан ваҡытлыса баш тартыуы һөҙөмтәһендә тыуған ваҡиғалар теҙмәһен һүрәтләй.

Беренсе йыр. Афәт. Асыу.

Ваҡиға туранан-тура Трояны ҡамаған ахейлылар лагерындағы низағ сәбәптәренән башлана (даналылар тип тә атала). Ахей армияһы етәксеһе батша Агамемнонға, Аполлон руханийы Хрисҡа, әсир ҡыҙын һатып алырға теләп, Ахей армияһы башлығына мөрәжәғәт итә. Үҙе тәҡдим иткән бай йоломға һәм башҡа ахейҙарҙың үтенесен хуплауына ҡарамаҫтан, батша, үтенеүсене хурлап, тупаҫ рәүештә баш тарта. Бер нәмәһеҙ сығып китергә мәжбүр булған Хрис Аполлондан үс алыуын үтенә, һәм Алла дошман армияһына ҡаты ауырыу ебәрә, был күп кешенең үлеменә килтерә. Был айҡанлы Ахилл осрашыу йыя, унда тынысландырыусы Кальчас ҡырғындың сәбәбен асыҡлай һәм уны туҡтатыуҙың берҙән-бер юлы — Хрисеиданы атаһына ҡайтарып, Аполлонды тынысландырыу һәм Аллаға бай ҡорбандар килтереү. Агамемнон бирешергә мәжбүр була, әммә асыулана һәм әсир Ахиллес Брисеиданы үс итеп үҙенә алырға ҡарар итә. Быға үпкәләгән Ахилл һуғышта артабан ҡатнашыуҙан баш тарта. Һуңынан уға әсәһе, диңгеҙ нимфаһы Фетида, килгәс, ул, Ахиллес хеҙмәткә ҡайтмайынса, ахейлыларға трояндарға ҡаршы хәрби уңыштар бирмәүен һорай.

Икенсе йыр. Төш. Беотия, йәки караптар исемлеге.

Ахиллдан үс алырға ризалашҡас, Зевс Агамемнонға, Трояны кисектермәҫтән еңермен, тигән ялған төш ебәрә. Дәртләндереп, король ахейлыларҙы һынап ҡарарға ҡарар итә һәм йыйылышта, киреһенсә, Алла һуғышты туҡтатырға бойора, ә ахейлылар хурлыҡлы рәүештә өйҙәренә ҡайтырға тейеш, тип хәбәр итә. Әммә туғыҙ йыл өҙлөкһөҙ алыштан арыған һәр кем уны дөрөҫ, тип уйлай һәм шунда уҡ кире ҡайтырға теләй. Тик Одиссей, Афинанан оялып, хәйлә тураһында фаразлай һәм халыҡты тынысландырыуға өлгәшә. Хәлгә ризаһыҙлыҡ белдереп, Терсит Агамемнонды әрләй, ләкин Одиссей менән уны өндәшмәҫкә мәжбүр итә. Юлбашсылар, ниһайәт, хәл иткес алышҡа әҙерләнергә йыйына.

Был әҙерлекте тасуирлап, Гомер билдәле караптар исемлеген бирә, унда Агамемнон етәкселегендә һуғышҡан бөтә халыҡтар һәм юлбашсылар күрһәтелгән. Текста телгә алынған 29 отрядты етәкләгән 46 юлбашсы Троя диуарҙарына барлығы 1186 карап килтерә, ә армияның үҙендә Элладаның 164 өлкәһенән 130 меңдән ашыу яугир була:

• Аргос (Диомед етәкселегендә),
• Аркадия (Агапенор етәкселегендә),
• Афина һәм Локрида (Бөйөк Аякс етәкселегендә),
• Итака һәм Эпир (Одиссей етәкселегендә),
• Крит (Идоменея етәкселегендә),
• Лакедемон (Менелай етәкселегендә),
• Микен, Родос (Тлеполем етәкселегендә),
• Фессалия (Ахилл етәкселегендё),
• Фокида, Эвбей, Элида, Этолия һ. б.

Шулай уҡ троялылар һәм уларҙың юлбашсылары менән союздаш ҡәбиләләр күрһәтелгән:

• Гектор етәкселегендәге троянлылар (ҡала халҡы)
• Энея ваҡытындағы дардандар
• пандара етәкселегендә Ида итәгендә йәшәгән троянлылар
• Адраст һәм Амфиас етәкселегендә Төньяҡ Троада халҡы
• Азия етәкселеге аҫтында Геллеспонт яры буйы ҡәбиләләре
• Годий һәм Эпистроф етәкселегендәге гализондар
• Настес етәкселегендәге карийлылар
• Эвфем етәкселегендәге кикондар
• Сарпедон һәм Главка етәкселегендәге ликийлылар
• Антифа һәм Месфла етәкселегендәге меондар
• Хромия һәм Энномос етәкселегендәге мизалар
• Пилемен етәкселегндә пафлагондар),
• Гитофоой етәкселегендәге пеласгийҙар
• Пирехма етәкселегендәге пеондар
• Акамас һәм Пирон етәкселегендәге фракиялылар
• Форкис һәм Асканий етәкселегендәге фригийҙар.

Менелай Патрокл кәҙәһе менән

Өсөнсө йыр. Анттар. Стенанан күренеш. Александр һәм Менелай араһындағы алыш.

Ике ғәскәр алышҡа сыҡҡас, Менелайҙың ҡатыны Елена Спартанскаяны урлап, һуғыш башланыуға сәбәпсе булған принц Парис үҙе менән һуғышырға теләгән грек кешеһен саҡыра. Саҡырыуға Менелай үҙе сыға. Парис, уның менән осрашыуҙан ҡасырға тырышһа ла, Гекторҙы тыңлап, хәл иткес дуэлға ризалаша: еңеүсе Еленаны һәм уның менән урланған хазиналарҙы ала, ә халыҡтар артабан да тыныслыҡта йәшәйәсәк. Был килешеүҙе ҡорбандар һәм анттар менән тәьмин итеү өсөн Троя батшаһы Приам да һуғыш яланына сыға, әммә ғәскәр менән үҙе етәкселек итә алмаҫлыҡ оло йәштә була һәм шуға күрә уны улдарына ҡалдыра. Үҙ-ара ант биргәндән һуң, ул ҡалаға ҡайта. Алыш башланғас, Менелай үҙен хурлаған Паристан үс алырға уйлай, әммә уңышһыҙлыҡҡа тарый: Парис бер нисә тапҡыр үлемесле һуғыуҙарҙан ҡотолоп ҡала, принцты һаҡлаусы Афродит уны тылсымлы рәүештә Илиондағы үҙ палаталарына күсерә. Агамемнон ағаһының еңеүен иғлан итә.

Дүртенсе йыр. Анттарҙы боҙоу. Агамемнондың ғәскәрҙәрҙе урап үтеүе.

Туғыҙ йыллыҡ һуғыш, аллаларҙың яҙмышына һәм уй-фекерҙәренә ҡаршы килеп, тыныслыҡ менән тамамланырға тора. Әммә Зевс өйрәткәнсә, Афина килеп ҡыҫыла: Пандараны тыныслыҡты боҙорға һәм Менелайҙы уҡтан атып үлтерергә ҡоторта. Әммә уҡ уныеңелсә генә яралай, һәм, ярҙамға саҡырылған Махаон, уны тиҙ арала эшкәртә. Шул уҡ ваҡытта трояндар яңынан ҡораллана, һәм Агамемнон ғәскәрҙеһуғышҡа күтәреү өсөн уны урап үтергә мәжбүр була. Һөҙөмтәлә беренсе асыҡ алыш башлана.

Бишенсе йыр. Диомедтың батырлыҡтары.

Ҡыҙыу алыш ваҡытында ахей батшаһы, Аргос полководецы Диомед, Пандар уғынан яралана һәм Афинаны саҡыра. Ҡатын пәйҙә була, аллаларҙың барлығын асыҡлау өсөн яңы көс һәм һәләт бирә. Диомед, Афина һөжүм итергә васыят иткән Афродитаны иҫәпкә алмағанда, улар менән бәрелешмәҫкә тейеш. Диомед яңынан яуға ташлана. Мөхәббәт алиһәһенең һәм троян Анхистың улы Эней уға иғтибар итә һәм Пандар менән бергә уға һөжүм итергә ҡарар итә. Пандар беренсе булып Диомедҡа ҡаршы һуғыша, әммә уның ҡулынан үлә. Эней дуҫының кәүҙәһен һаҡлай, әммә Диомед уны ла ауыр йәрәхәтләй. Афродита улын ҡотҡарырға килә, әммә Диомед уны эҙәрлекләй башлай. Уны ҡыуып еткәс, алиһәне беләгенән яралап өлгөрә һәм Энейҙы азат итергә мәжбүр итә, ләкин уны Аполлон үҙ ҡурсалауы аҫтына ала һәм дауалау өсөн үҙенең ғибәҙәтханаһына күсерә. Афродит һуғыш аллаһы Арестың (ул Аполлон саҡырыуы буйынса һуғышҡа инә) арбаһында Олимпҡа әйләнеп ҡайта, (элек ул һәм Афина һуғыштан тыйылып торорға йыйынһа ла)) һәм Гекторҙы оҙатып йөрөй. Әммә Гера хәүефте күреп ҡала һәм Афина менән бергә ахейлыларға ярҙамға ашыға. Гера Стентор ҡиәфәтендә уларҙы дәртләндерә. Афина Диомедты Аресҡа һөжүм итергә ышандыра һәм уға алланы яраларға ярҙам итә, шунан һуң Олимпҡа ҡайтып, Зевсҡа зарлана.

Алтынсы йыр. Гекторҙың Андромаха менән осрашыуы.

Ахей геройҙары троянлыларҙы ҡыҫырыҡлауын дауам итә. Гелен пәйғәмбәр үҙенең ҡустыһы Гекторға яугирҙәрҙең ҡалаға ҡасыуына ҡамасауларға һәм һуғышсыларҙы дәртләндерергә, һуңынан Трояға юлланырға һәм, алиһә йомшарһын өсөн, Афинаның бай бүләктәре менән файҙаланырға кәңәш итә. Гектор кәңәште ҡабул итә һәм шуның буйынса эш итә. Ул булмағанда, Диомед менән Главк алышта осраша, әммә һәр береһе шәжәрәһен һөйләгәс, улар ике яҡтың да ҡунаҡсыллыҡ бәйләнеше булыуын асыҡлай һәм бер-береһе менән алышмаҫҡа һөйләшә. Трояла Гектор әсәһе Гекуба менән осраша, уға Афина ғибәҙәтханаһына саҙаҡа килтереү хәстәрлеген еткерә һәм Парижға юллана, ул, Менелай менән дуэлда еңелгәндән һуң, алыштан ҡатнашмай. Париж ҡатыны Елена һәм үҙенең ҡустыһының шелтәләүҙәре менән ризалаша һәм ҡораллана. Гектор, буш минутынан файҙаланып, ҡала ҡапҡалары янында ҡатыны Андромаханы һәм сабый улын күрә. Андромаха иренең тиҙ арала һәләк буласағын тойомлай һәм ҡалала ҡалыуын үтенә, Гектор, иһә, бурысы арҡаһында баш тарта, ләкин, Трояның еңелеүе Андромаханың яҙмышына ҡарағанда аҙыраҡ ғазаплай, тип ҡайғы уртаҡлашыуын белдерә. Ир менән ҡатын хушлаша, һәм Гектор менән Парис ғәскәргә ҡайта.

Етенсе йыр. Гектор менән Аякстың алышы.

Гектор менән Парис һуғыш яланына әйләнеп ҡайталар һәм һуғышҡа инәләр. Афина, бының өсөн борсолоп, Олимптан ҡайта, әммә Аполлонды осрата. Аполлон уға икенсе көнгә тиклем үлтереште туҡтатырға тәҡдим итә, Гекторҙы ахейлыларҙың иң көслөһөнә ҡаршы алашырға өндәй. Был ҡарар барыһын да ҡәнәғәтләндерә, ғәскәрҙәр туҡтай. Менелай, иптәштәрен тәүәккәллек өсөн шелтәләп, дәғүәне ҡабул итергә теләй, әммә Агамемнон уны кире ҡаға. Оло йәштәге Пилос короле Нестор ҙа йәш ҡәрҙәштәрен оялта. Һөҙөмтәлә ул риза булған бер нисә герой араһына йәрәбә ташлай, һәм саҡырыу Ахилл ике туғаны Аякс Теламонидҡа эләгә. Геройҙар, һөңгө, таштар ҡулланып, алыша башлай, Гектор бер нисә еңелсә йәрәхәт ала, әммә уға Аполлон ярҙам итә. Геройҙар ҡылыс һуғышына күсергә йыйынғанда, көстәрҙең тигеҙлеге, көн инде ҡояш байыуға табан ауышып барыуы тураһында уйлап, уларҙы туҡтаталар. Дошмандар был юлы тыныс ҡына айырылышырға ризалаша һәм бының билдәһе итеп бүләктәр менән алмаша. Ахейлылар лагерға кире ҡайтҡас, Нестор, дошмандар һөжүменән һаҡланыу өсөн караптар тирәләй һаҡ стена төҙөргә тәҡдим итә. Троя башлыҡтары кәңәшендә Антенор, өсөнсө йырҙа әйтелеүенсә, Еленаны тартып алырға тәҡдим итә, әммә Парис баш тарта, әммә урланған хазиналарҙы кире бирергә һәм хатта уларға үҙҙәренекен дә ҡушырға тәҡдим итә. Икенсе көндө Троянан килгән хәбәрсе ахейлыларға бара, әммә тегеләре, ғорур һәм кәмһетелгәндәр, ике яҡ өсөн дә ерләү йолаларын үткәреү өсөн ҡыҫҡа ваҡытҡа ғына ризалаша. Шуның менән файҙаланып, улар ҡәлғә төҙөргә лә тотона.

Һигеҙенсе йыр. Хоҙайҙар йыйылышы. Туҡтатылған алыш.

"Илиада"ның геройҙары

"Илиада"ның 2-се йырында грек караптары исемлеге бар, унда һуғышта ҡатнашҡан күп кенә гректарҙың исемдәре, шулай уҡ уларҙың ҡайҙа тыуып үҫеүе күрһәтелгән. Шулай уҡ троянлылар исемлеге бар, әммә ул гректар исемлегенән күпкә түбәнерәк, унда «Илиада» геройҙарының ҡайһы берҙәре генә күрһәтелгән.

Ахейҙар

Ахейҙар (Ἀχααί), шулай уҡ данайлылар (Δαοϧϧ) һәм аргивтар (Ἀρέγĩ║), шулай уҡ бер тапҡыр эллиндар (Гомерҙа гректарҙың коллектив атамаһы) тип йөрөтөлгән.

• Агамемнон — Микен батшаһы, гректар башлығы.
• Ахиллес — мирмидондар башлығы, ярым илаһи сығышлы герой.
• Одиссей — Итака батшаһы, грек хәрби командующийҙарының иң хәйләкәре, "Одиссея"ның геройы.
• Бөйөк Аякс — Теламондың улы, хәрби оҫталыҡ буйынса Ахиллдан ғына ҡалыша.

«Патроклдың үлеменә ҡайғырыусы Ахиллес» (1855), Николай Ге

• Менелай — Спарта батшаһы, Еленаның ире һәм Агамемнондың туғаны.
• Диомед — Тидейҙың улы, Аргостың батшаһы.
• Кесе Аякс — Оилейҙың улы, Бөйөк Аякстың даими союздашы.
• Патрокл — Ахиллдың иң яҡшы дуҫы.
• Нестор — Пилос короле, Агамемнондың ышаныслы кәңәшсеһе.

Ахилл һәм Патрокл

Ахилл менән Патроклюстың үҙ-ара мөнәсәбәттәре «Илиаданың» йөкмәткеһенең мөһим өлөшө булып тора. Персонаждар араһында тәрән, етди дуҫлыҡ бар. Ахиллес Патроклюсҡа иғтибарлы, ә башҡаларға тупаҫ һәм кәмһетеп ҡарай. Ҡайһы бер боронғо ғалимдар үҙҙәренең дуҫлығын гомоэротик тип иҫәпләһә, икенселәре иһә уны һуғышсыларҙың платон союзы тип һанаған.

Троянлылар

«Гекторҙың Андромаха менән хушлашыуы», Сергей Постников, 1863

• Ир-егеттәр
  • Гектор — батша Приамдың улы һәм троялыларҙың төп яугиры.
  • Эней — Анхис менән Афродитаның улы.
  • Деифоб — Гектор менән Паристың ағаһы.
  • Парис — Еленаны урлаусы.
  • Приам — Трояның олоғайған батшаһы.
  • Полидамант — кәңәштәре иғтибарһыҙ ҡалған аҡыллы командир, Гектор антагонисы.
  • Агенор — Антенорҙың улы, Троя яугире, Ахилл (XXI йыр) менән алышырға тырышҡан.
  • Сарпедон — Патрокл тарафынан үлтерелгән. Главктың дуҫы һәм уның менән бергә Троя яғында һуғышҡан ликийлыларҙың башлығы була.
  • Главк — Сарпедондың дуҫы һәм уның менән бергә Троя яғында һуғышҡан ликийлыларҙың башлығы.
  • Евфорб — Патроклды яралаған беренсе Троя яугиры.
  • Долон — грек лагерында (X йыр) шымсы.
  • Антенор — батша Приамдың кәңәшсеһе, Еленаға кире ҡайтарып, һуғышты бөтөрөргә тәҡдим итеүсе.
  • Полидор — Приам менән Лаофояның улы.
  • Пандар — Ликаондың улы, бөйөк уҡсы.
• Ҡатын-ҡыҙҙар
  • Гекуба (Ἑΰάββη) — Приамдың ҡатыны һәм Гектор, Кассандра, Парис һәм башҡаларҙың әсәһе.
  • Елена (Ἑένη) Зевстың ҡыҙы, Менелайҙың ҡатыны, Парис тарафынан урлана, һуңынан Деифобтың ҡатыны булып китә. Уны урлау Троя һуғышына сәбәпсе була.
  • Андромаха — Гекторҙың ҡатыны һәм Астианакттың әсәһе.
  • Кассандра — Приамдың ҡыҙы. Аполлон уға пәйғәмбәрлек итеү һәләте биреп, уны алдарға маташа, әммә кире ҡағылғас, уның күҙаллауҙарына бер кем дә ышанмаҫлыҡ итә.
  • Брисеида — гректар әсирлеккә алған троян ҡатын-ҡыҙы, Ахиллға трофей булараҡ бирелә.

Ҡайһы бер аңлатмалар буйынса, Гектор һәм Ахилл образдарында аҡыллы һәм импульсив башланғыстың көрәше һүрәтләнә.

"Илиада"ла аллалар

"Илиада"ла Кроностың кесе улы, илаһтар батшаһы Зевс, ултырған Олимп тауы ҙур әһәмиәткә эйә. Уны ахейҙар ҙа, троянлылар ҙа хөрмәт итә. Хикәйәләүгә күп олимпия аллалары һәм башҡа аллалар йәлеп ителә, берәүҙәр ахейҙарға ярҙам итә, икенселәре трояндарға ярҙам итә. «Илиада» ла тасуирланған ваҡиғаларҙың күбеһе аллалар тарафынан рухландырыла, илаһтар шулай уҡ йыш ҡына ваҡиғалар барышына йоғонто яһай һәм ҡаршы яҡтарҙың береһендә сығыш яһай.

• Олимпиялылар:
  • Олимптың юғары аллаһы Зевс (нейтраль, әммә Ахиллдан үс алырға вәғәҙә иткәнгә күрә, йышыраҡ трояндарға ярҙам итә)
  • Алиһә — никах ҡурсалаусыһы Гера (ахейлылар яҡлы)
  • Һунар алиһәһе Артемида (трояндар яҡлы)
  • Алла — сәнғәт ҡурсалаусыһы Аполлон (трояндар яҡлы)
  • Ер аҫты донъяһы раббыһы Аид (нейтраль)
  • Мөхәббәт алиһәһе Афродита (трояндар яҡлы)
  • Һуғыш аллаһы Арес (трояндар яҡлы)
  • Зирәклек алиһәһе Афина (ахейлылар яҡлы)
  • Олимп аллаларының хәбәрсеһе Гермес (ахейлылар яҡлы)
  • Диңгеҙ аллаһы Посейдон (ахейлылар яҡлы)
  • Ут аллаһы Гефес (ахейлылар яҡлы)
• Башҡалары:
  • Ыҙғышы алиһәһе Эрида (троянлылар яҡлы)
  • Олимп аллалары Ирида хәбәрсеһе (ахейлылар яҡлы)
  • Диңгеҙ әйҙәүсеһе аҡһаҡал Нерейҙың ҡыҙы Фетида (ахейлылар яҡлы)
  • Аполлон һәм Артемиданың әсәһе Латон (троянлылар яҡлы)
  • Диңгеҙ аллаһы - метаморф Протей (ахейлылар яҡлы)
  • Йылға аллаһы Скамандр (троянлылар яҡлы)
  • Арестың улы Фобос (троянлылар яҡлы)
  • Арестың улы Деймос (троянлылар яҡлы)

Йәберләү роле

Тикшеренеүселәр хикәйәләүҙә көс ҡулланыу һәм рәхимһеҙлек күп булыуын билдәләй. Мәҫәлән, Стивен Пинкер фекеренсә, «кешеләргә кәрәкле көс ҡулланыуҙы кеше проблемаһы тип ҡабул итеү урынына, боронғо гректар ҡыҙыу аллалар тураһында фантазиялар уйлап сығарған һәм үҙ ҡанһыҙлыҡтарын уларҙың ярһыуы тип һанаған».

Тикшеренеүҙәр

Шулай уҡ ҡарағыҙ: Гомеровский вопрос

"Илиада"ның әҙәби яҙмышы

Амброзиан китапханаһында Византиянан булған V быуат аҙағы — VI башындағы Илиаданың иллюминацияланған ҡулъяҙмаһы һаҡлана, уны Амброзиан Илиадаһы тип тә атайҙар. Боронғо грек телендә Илиаданың тулы тексын үҙ эсенә алған иң боронғо манускрипт булып Изге Марк китапханаһындағы унынсы быуатта яҙылған Venetus A иҫәпләнә. Шул уҡ ҡулъяҙмала «Илиада» өсөн схолиялар бар. Уларҙа антик грамматиктары Дидим, Аристоник, Геродиан һәм Никанорҙың әҫәрҙәренән өҙөктәр, шулай уҡ һүҙҙәрҙең мәғәнәһенә һәм текстҡа аңлатмалар бирелгән.

Тәүге баҫма 1488 йылда Флоренцияла Дмитрий Халкокондил тарафынан нәшер ителгән.

«Илиады» V быуатҡа ҡараған ҡулъяҙмаһы

«Илиада» Рәсәйҙә

Шулай уҡ ҡарағыҙ: #Переводы

Елена һәм Парис

Илиаданың рус теленә тәүге тәржемәне прозала латин теленән К. А. Кондратович 1758—1759 йылдарҙа Джон Спондан баҫмаһынан яһай. Тәржемә һаҡланып ҡалһа ла, бер ҡасан да баҫылмаған.

Матбуғатта Гомерҙың «Илиада»һынан өҙөктәр урыҫ теленә шул иҫәптән М. В. Ломоносов тарафынан тәржемә ителгән.

1770—80 йылдарҙа төп нөсхәнән тәржемәләр баҫылып сыға: П. Е. Екимов прозала (1776, 1778), ә Е. И. Костров — александр шиғыры менән (п. I—VI, 1787; П. VII—IX, «Вестник Европы», 1811) тәржемә итә.

1820-се йылдарҙа И. И. Мартынов Гомерҙың ике поэмаһының да яңы проза тәржемәһен эшләй, ә 1826 йылда И. Я. Кронеберг "Илиада"ның бөтә йырҙарына анализ баҫтыра.

Александр шиғырында "Илиада"ны тәржемә итә башлаған Н. И. Гнедич был идеянан баш тарта һәм бөтә поэманы гекзаметр менән тәржемә итә (1829). Тәржемәне иң яҡшы яҙыусылар, бигерәк тә Пушкин йылы ҡаршы ала. Артабан В. Г. Белинский былай тип яҙа: «Рәсәйҙә әлегә тиклем боронғо гректарҙың рухын, илаһи ябайлығын һәм пластик матурлығын аңлау бер генә Гнедичҡа тәғәйенләнгән». Гнедичтың архаизмдарға бай тәржемәһендәге «Илиада» телдең көсө һәм сағыу образлылығы буйынса иҫ киткес һиҙемләүҙе теүәл еткерә һәм классик рус тәржемәһе тип һанала.

Шулай уҡ Минскийҙың тәржемәһе лә бар (Мәскәү, 1896), һуңынан ул күп тапҡыр тәнҡиткә дусар була. Атап әйткәндә, В. В. Вересаев был тәржемә «бик һоро төҫтә һәм төп нөсхә рухын бөтөнләй еткермәй» тип яҙған. Минский һүрәтләүҙе генә бер ни тиклем һәйбәт тәржемәләй, Ә Гомерҙың ялҡынлы пафосы йәки йомшаҡ лирикаһы булған урындарҙа Минский һүлпән һәм прозаик".

XX быуатта "Илиада"ның тәржемәһен В. В. Вересаев (Мәскәү — Ленинград, 1949) һәм П. А. Шуйский (2017 йылда тулыһынса баҫтырып сығарған, шул уҡ ваҡытта унан тик I йыр ғына цифрлаштырыла).

2008 йылда рус тәржемәләре нигеҙендә эшләнгән Пётр Прихожандың «Яңы Илиада»һының рифмалы эшкәртеүе баҫылып сыға. 2019 йылда Костровтың йырҙар менән тулыландырылған тәржемәһе баҫылып сыға. Ул А. И. Любжин тарафынан булдырылған һәм XVIII—XIX быуат башына стилләштерелгән.

Баҫмалар

• Homeri Ilias. Volumen prius rhapsodias I—XII continens, recensuit Martin L. West (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana), Stuttgart & Leipzig: B.G. Teubner 1998, lxii 372 pp. ISBN 3-519-01431-9
• Homeri Ilias. Volumen alterum rhapsodias XIII—XXIV continens, recensuit Martin L. West (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana), K. G. Saur: Leipzig & Munich 2000, vii 396 pp.

Тәржемәләр

Урыҫ теленә:

• Омировых творений часть 1, содержащая в себе двенадцать песен Илиады. Перевел с греческого коллежский секретарь Петр Екимов. СПб., 1776. 406 стр.
• Омировой Илиады часть 2, содержащая в себе последния двенадцать песен. / [Пер. П. Е. Екимова]. СПб., 1778. 433 стр.
• Илиада. / Пер. прозой и примеч. И. Мартынова. В 4 ч. СПб., 1823—1825. (параллельный текст на греч. и рус. яз.)
• Илиада Гомера, переведенная Николаем Гнедичем… СПб., 1829. (неоднократно переиздавался)
• Илиада Гомера. / Пер. Н. И. Гнедича, редижированный С. И. Пономаревым. 2-е изд. СПб.: А. С. Суворин, 1892. LXXXVI, 440 стр.
• Илиада Гомера. / Пер. Н. М. Минского. М., 1896. 416 стр.
  • / Пер. Н. М. Минского, вступ. ст. П. Ф. Преображенского. М.: Гослитиздат, 1935. 353 стр. 10000 экз.
• Гомер. Илиада. / Пер. В. Вересаева. М.-Л.: Гослитиздат, 1949. 551 стр. 10000 экз. (переиздания «Илиады» и «Одиссеи» в его переводе: М.: Просвещение, 1987. 398 стр. 263000 экз.)
• Гомер. Илиада. / Пер. Н. И. Гнедича. Ст. и прим. А. И. Зайцева. Отв. ред. Я. М. Боровский. (Серия «Литературные памятники»). Л.: Наука, 1990. 576 стр. 50000 экз. переизд.: СПб.: Наука, 2008.

Ғилми хеҙмәттәр

см. также библиографию в статье Гомер

• Шестаков С. П. О происхождении поэм Гомера. Вып. 2. О происхождении Илиады. — Казань, 1898. — 547 с.
• Сахарный Н. Л. Илиада: Разыскания в области смысла и стиля гомеровской поэмы. — Архангельск, 1957. — 379 с. — 800 экз.
• Шталь И. В. Гомеровский эпос: Опыт текстологического анализа «Илиады». — М.: Высш. шк., 1975. — 246 с. — 15000 экз.
• Клейн Л. С. Бесплотные герои. Происхождение образов «Илиады». — СПб.: Фарн, Художественная литература, 1994. — 192 с. — 1000 экз. — ISBN 5-280-02015-x.
• Клейн Л. С. Анатомия «Илиады». — СПб.: Изд-во СПб. ун-та, 1998. — 560 с. — 1000 экз. — ISBN 5-288-01823-5.
• Гиндин Л. А., Цымбурский В. Л. Гомер и история Восточного Средиземноморья. — М.: Восточная литература, 1996. — 328 с. 2000 экз.
• Page D. History and the Homeric Iliad. Berkeley, Univ. of California Press, 1959.
• Reinhardt K. Die Ilias und inr Dichter. Göttingen, 1961.
• Edwards, Mark W.; Kirk, Geoffrey Stephen; et al. (editors), The Iliad: A Commentary: Volume 5, Books 17-20, Cambridge University Press, 1993
• West, Martin L., Studies in the text and transmission of the Iliad, München : K.G. Saur, 2001. ISBN 3-598-73005-5
• Зелинский, ф. ф. «Закон хронологической несовместимости и композиция Илиады» (сборник «Χαριστήρια», Санкт-Петербург, 1897),
• Зелинский, ф. ф. «Die Behandlung gleichzeitiger Ereignisse im antiken Epos» (Лейпциг, 1901; Suppl. к «Philologus»)
• Зелинский, ф. ф. «Старые и новые пути в гомеровском вопросе» (ЖМНП] май, 1900).

Илиадаға антик схолийҙар

Диндорф баҫмаһы буйынса «Илиада»ға схолийҙар (1875) занимают 6 томов:

• Боронғо схолийҙар:
  • Vol. I. Песни I—XII
  • Vol. II Песни XIII—XXIV
• «Codex Veneti Marcianus 453» схолийҙары:
  • Vol. III. Песни I—XII
  • Vol. IV. Песни XIII—XXIV
• «Townleyana» схолийҙары:
  • Vol. V.
  • Vol. VI.
• Илиадаға Женева схолийҙары Том II (1891)
• Новое издание схолий: Erbse, Hartmut, Scholia graeca in Homeri Iliadem (scholia vetera). 7 vol. Berlin: de Gruyter. 1969—1988.

Экранлаштырыу

• Троя (фильм)
• Одиссея (мини-сериал)
• Елена Троянская
• Гнев Ахилла

Әҙәбиәт

Китаптар

• Женевские схолии к Илиаде Том II (1891)
• Новое издание схолий: Erbse, Hartmut, Scholia graeca in Homeri Iliadem (scholia vetera). 7 vol. Berlin: de Gruyter. 1969—1988.
• Шестаков С. П. О происхождении поэм Гомера. Вып. 2. О происхождении Илиады. — Казань, 1898. — 547 с.
• Сахарный Н. Л. Илиада: Разыскания в области смысла и стиля гомеровской поэмы. — Архангельск, 1957. — 379 с. — 800 экз.
• Шталь И. В. Гомеровский эпос: Опыт текстологического анализа «Илиады». — М.: Высш. шк., 1975. — 246 с. — 15000 экз.
• Бесплотные герои. Происхождение образов «Илиады». — СПб.: Фарн, Художественная литература, 1994. — 192 с. — 1000 экз. — ISBN 5-280-02015-x.
• Гиндин Л. А., Цымбурский В. Л. Гомер и история Восточного Средиземноморья. — М.: Восточная литература, 1996. — 328 с. 2000 экз.
• Клейн Л. С. Анатомия «Илиады». — СПб.: Изд-во СПб. ун-та, 1998. — 560 с. — 1000 экз. — ISBN 5-288-01823-5.
• Панченко Д. В. Гомер. «Илиада». Троя. СПб., Издательство Европейского университета в Санкт-Петербурге. 2016.
• Стивен Пинкер. Лучшее в нас. Почему насилия в мире стало меньше = Steven Pinker. The Better Angels of Our Nature: Why Violence Has Declined / пер. с англ. Галины Бородиной. — М.: Альпина нон-фикшн, 2021. — 952 с. — ISBN 978-5-00139-171-5.
• Page D. History and the Homeric Iliad. Berkeley, Univ. of California Press, 1959.
• Reinhardt K. Die Ilias und inr Dichter. Göttingen, 1961.
• Edwards, Mark W.; Kirk, Geoffrey Stephen; et al. (editors), The Iliad: A Commentary: Volume 5, Books 17-20, Cambridge University Press, 1993
• West, Martin L., Studies in the text and transmission of the Iliad, München : K.G. Saur, 2001. ISBN 3-598-73005-5

Статьи

• Зелинский Фаддей Францевич «Закон хронологической несовместимости и композиция Илиады» (сборник «Χαριστήρια», Санкт-Петербург, 1897),
• Зелинский Фаддей Францевич «Die Behandlung gleichzeitiger Ereignisse im antiken Epos» (Лейпциг, 1901; Suppl. к «Philologus»)
• Зелинский Фаддей Францевич «Старые и новые пути в гомеровском вопросе» (Журнал Министерства народного просвещения май, 1900).
• Тронский И. Илиада // Литературная энциклопедия. Т. 4. — 1930
• Ярхо В. Н. «Илиада» Гомера: фольклорная традиция и индивидуальное творчество (рус.) // Гомер. Илиада. Перевод с древнегреческого Н. Гнедича. Предисловие В. Ярхо. Примечания С. Ошерова. — М.: Художественная литература, 1978. — С. 5—21.

Һылтанмалар

• Максим Мошков китапханаһында Полный текст: Гомер. Илиада в пер. Н. Гнедича с предисловием
• Максим Мошков китапханаһында Полный текст: Гомер. Илиада в пер. В. Вересаева
• «Илиада» в переводе Н. И. Гнедича с параллельным греч. текстом
• Греческий текст в Викитеке
• Греческий текст с инструментами по переводу
• «Илиада» Песнь 1, с комментариями перевод Шуйский.