Qırğız mətbəxi

Bişkekdə qırğız yeməyini təqdim edən milli geyimli qırğız qadını.

Beşbarmaq

Qırğız mətbəxi (qırğ. кыргыз ашканасы) — qırğız xalqının milli mətbəxidir. Texnologiya və məhsul çeşidləri baxımından digər Türk köçəri xalqlarının mətbəxləri ona çox yaxındır.

Ölkənin cənub və şimal bölgələrinin mətbəxlərində bəzi fərqlər var. Şimal və cənub qırğızlarının ənənəvi yeməklərindəki və ləzzətlərindəki bu fərqlər, bəzi bölgələrə parçalanmalarından və müxtəlif xalqlara yaxınlığından qaynaqlanır. Beləliklə, şimal bölgələrində əsas bayram yeməyi beşbarmaqdır - əriştə ilə incə doğranmış qaynadılmış ət, cənubda isə plov daha populyardır, görünür bu yeməklər oturaq Asiya xalqlarından mənimsənilmişdir. Çay seçimlərində də fərqlər var. Şimalda südlü qara çay populyardır, çay özü rus üsulu ilə dəmlənir və rus samovarları da burada populyardır. Cənubda südə çay əlavə edilmir, çay içmə ənənələri Özbəkistana bənzəyir, yaşıl çay da məşhurdur. Orijinal qırğız yeməklərinə (əsasən ət) əlavə olaraq, yerli düyü növlərindən olan plov cənubda çox populyardır (qırmızı uzqen və batken düyü sortları deozire və çongara Orta Asiya plovunun hazırlanması üçün ən yaxşı hesab olunur). İssık-Kul bölgəsinin şərqində, dunqanlardan götürülmüş - nişastalı bir qarnir ilə soyuq ədviyyatlı şorba olan aşlamfu qırğız mətbəxinin bir hissəsinə çevrilib.

Ət

Milli qırğız mətbəxində ət xüsusi yer tutur. Bayramlar, dini bayramlar, ailəvi tətilləri və ya anma münasibətilə qoç və ya digər mal-qara kəsilməlidir. Quzu və inək ətindən əlavə at əti və yak əti də məşhurdur və at əti yeməkləri yüksək qiymətləndirilir və ləzzətli sayılır. Dağlıq ərazilərdə ovçular ov edirlər. Qırğızlar arasında ətin bişirilməsi və qorunmasının milli üsulları fərqlidir və köçəri şəraitdən qaynaqlanır. Demək olar ki, əksər hallarda ət daha çox qaynadılır. Qoç əti balta istifadə etmədən bıçaqla kəsilir. Ət qazana qoyulur və tərəvəz əlavə olunmadan suda qaynadılır. Sümüklü ətin (qırğ. жилик, устукан) bişirilməsinin öz mənası var və qonaqların sayına görə qonaqlara ayrı-ayrılıqda verilir.

Un və xəmir xörəkləri

thumbÇörək

Qırğız mətbəxini çörək və xəmir xörəkləri olmadan təsəvvür etmək mümkün deyil. Çörək və çörək məhsulları da bölgələrinə görə dəyişir. Kürə şəklində çörək təndirlərdə bişirilir. Şimalda düzbucaqlı sobalar çörək bişirmək üçün məşhurdur; çörəyin özü də düzbucaqlı şəklində bişirilir. Bir çox növdə: gülçatay, oromo, mantı, kəsmə, bursaq, zhatkan teo (qırğ. жаткан төө - sözün əsl mənasında "yalançı dəvə", əsas yemək, Oromo kimi rulonlarda, lakin bulyonda bişmiş), Qatlama, may takoç və s xəmir xörəkləri və məhsulları var.

Süd və süd məhsulları

Süd və süd məhsulları Qırğızıstanda çox populyardır. Süd həm olduğu kimi, həm də süd məhsulları - qaymaq, ayran, kefir, qurut, kumıs, kəsmik,kərə yağı və s. şəkildə istifadə olunur. Qımızın hazırlanması üçün inək südü (Batıda) və madyan südündən istifadə olunur.

İllüstrasiyalar

• 
  Gülçatay (qırğ. Күлчөтай)
• 
  Qazı-karta (qırğ. Казы-карта)
• 
  Sucuk (qırğ. Чучук)
• 
  Qurdak (qırğ. Куурдак)
• 
  Dımdıma(qırğ. Дымдама)
• 
  Oromo (qırğ. Оромо)
• 
  Mantı (qırğ. Манты)
• 
  Düşbərə (qırğ. Чүчпара)
• 
  Ашлян-фу (qırğ. Ашлянфу / Ашлямфу)
• 
  Beşbarmaq (qırğ. Бешбармак, тууралган эт)
• 
  Bursaq (qırğ. Боорсок)
• 
  Qatlama (qırğ. Каттама)
• 
  Tokaş (qırğ. Тандыр нан)

Ədəbiyyat

• Ибрагимова С. Ш. Современная киргизская кухня. Фрунзе: Главная редакция киргизской советской энциклопедии. 1991.
• Борубаев Т. Киргизская кухня. Фрунзе: Кыргызстан. 1982.