Porgi və Bess

Porgi və Bess
ing. Porgy and Bess
Bəstəkar	Corc Gerşvin
Dili	ingilis dili
Janr	melodram
Pərdə	3 pərdə
Yaradılma tarixi	1934
İlk səhnələşdirmə	30 sentyabr 1935
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

"Porgi və Bess" (ing. Porgy and Bess) — Corc Gerşvinin dörd pərdə və doqquz səhnədən ibarət operası. İlk dəfə 1935-ci ildə səhnəyə qoyulan opera əvvəllər o qədər də uğurlu olmasa da, 1950-ci illərdən ABŞ-da, sonra isə bütün dünyada geniş populyarlıq qazanmağa başladı. "Porgi və Bess" bəstəkarın yaradıcılığının zirvələrindən biridir. Gerşvinin operanı yaratmaq üçün seçdiyi musiqi materialı müxtəlifdir və caz, habelə blüz motivlərinə, zənci folkloruna və improvizasiyaya əsaslanır. Librettoda "yanlış" xalq tələffüzünün imitasiyasından istifadə olunur.

"Porgi və Bess" xaricdə

Opera 1945-ci ildə Avropaya çatdı. Həmin dövrdə o əsasən avropalı aktyorlardan ibarət truppalar tərəfindən İsveçrə və Danimarkada tamaşaya qoyuldu. Porgi və Bess yalnız 1952–1953-cü illər mövsümündə Avropa turnesinə çıxan Amerika zənci qrupu tərəfindən nümayiş etdirildikdən sonra Avropada həqiqətən məşhurlaşdı. Bundan əvvəl və ya ondan sonra heç bir Amerika operası, hətta Can-Karlo Menottinin operalarının böyük uğuru belə, Porgi və Bessin Qərb dünyasının musiqi həyatında bu qədər güclü mövqeyini sarsıtmamışdı.

SSRİ-də opera konsert səhnəsində və radioda ifa olunurdu. 1956-cı ildə ABŞ-nin "Evrimen opera" zənci truppası "Porgi və Bess"i Moskva və Leninqradda nümayiş etdirdi, 1966-cı ildə Tallinndə, 1972-ci ildə Leninqrad Malı Opera və Balet Teatrının rus səhnəsində, 1980-ci ildə Stanislavski və Nemiroviç-Dançenko adına Moskva Musiqili Teatrında səhnələşdirildi. Operanın mətnini rus dilinə Samuil Bolotin və Tatyana Sikorskaya tərcümə etmişlər

Personajlar

Rubi Elzi — Sirina rolunun ilk ifaçısı (fotoqraf Karl van Vexten)

Partiya	Səs	Premyeradakı ifaçı 30 sentyabr 1935 Dirijor: Aleksandr Smollens
Porgi, əlil dilənçi	bariton	Todd Dankan
Bess, gənc zənci qadın	soprano	Enn Braun
Kroun, limanda yükdaşıyan fəhlə	bariton	Uorren Koulmen
Sportinq Layf, narkotacir	tenor	Con Babbls
Robbins, yükdaşıyan fəhlə	bariton	Henri Devis
Sirina, onun arvadı	dramatik soprano	Rubi Elzi
Piter, bal satan	tenor	Qas Saymons
Lili, onun arvadı	soprano	Helen Daudi
Mariya, Porginin qonşusu	kontralto	Jorjett Xarvi
Freziyer, vəkil	bariton	Con Rozemond Conson
Ceyk, balıqçı	lirik bariton	Edvard Mettyus
Klara, onun arvadı	soprano	Ebbi Mitçell
Dəfn ləvazimatları bürosunun sahibi	bariton	Con Qart
Nelson	bariton	Rey Yets
Yumaq satan	soprano	Helen Daudi

Məşhur fraqmentlər

• "Summertime" — Klaranın laylası (1 pərdə).
• "A Woman is a Sometime Thing" — Ceyk mahnısı (1 pərdə).
• "My Man’s Gone Now" — Sirina və xorun ağısı (1 pərdə)
• "It Take a Long Pull to Get There" — Ceykin mahnısı (2-ci akt).
• "I Got Plenty o' Nuttin'", "Buzzard Keep on Flyin'" — Porginin mahnıları (pərdə 2).
• "Bess, You Is My Woman Now" Porgi və Bess arasında duet (2-ci pərdə).
• "Oh, I Can’t Sit Down" — xor qarşıdan gələn piknik haqqında oxuyur (2-ci akt).
• "It Ain't Necessarily So" — Sportinq Layfın mahnısı (2-ci akt).
• "What you want wid Bess" — Bessin mahnısı (2 pərdə).
• "Oh, Doctor Jesus" — Bessin sağalması xahişi ilə "Doktor İsa"ya müraciət (2-ci akt).
• "I Love You, Porgy" — Porgi və Bessin dueti (2-ci pərdə).
• "There's a Boat That's Leavin' Soon for New York" — Sportinq Layfın mahnısı (3-cü akt).
• "Bess, O Where’s My Bess?" — Porginin mahnısı (3-cü akt).
• "O Lawd, I’m On My Way" Porgi və xorun son mahnısıdır (3-cü akt).

Maraqlı faktlar

• Operanın səhnələşdirilməsini əsasən Rusiyadan köçən mühacirlərin uşaqları (Gerşvinlər, Mamulyan, Smollens, Sudeykin) həyata keçiriblər.
• 1983-cü ildə Mixail Lavrovski Gerşvinin musiqisi əsasında Porgi və Bess baletini səhnələşdirdi.
• 1957-ci ildə Lui Armstronq və Ella Fitscerald dueti ilə operanın ifasının yazısı işıq üzü gördü ki, bu da Corc Gerşvinin 1935-ci ildəki yaradıcılıq nümunəsinin dünya cazının iki görkəmli nümayəndəsi tərəfindən ifasının unikal nümunəsidir.
• 1959-cu ildə Riçard Neş Otto Preminjerin "Porgi və Bess" filminin ssenarisini yazdı. Bu film "Ən yaxşı musiqili filmin musiqisi" nominasiyasında Oskar qazandı və "Ən yaxşı kostyum", "Ən yaxşı səs", "Ən yaxşı operator işi" nominasiyalarında Oskar mükafatına namizəd oldu. Həmçinin 1959-cu ildə "Ən yaxşı qadın aktrsia" (Doroti Dandridc) və "Ən yaxşı aktyor" (Sidni Puatye) nominasiyalarında "Qızıl Qlobus" mükafatına namizəd göstərilmişdir.