Partlayıcı maddələr
 | Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
Partlayıcı maddələr (bəzən sadəcə "partlayıcılar" adlanır) enerji sərbəst buraxaraq ani bir reaksiya göstərən maddələrdir. Bu enerji sürətli qaz genişlənməsi və çox yüksək istilik nəticəsində yaranır və adətən yüksək səviyyədə səs və işıq yayılmasına səbəb olur. Partlayıcı maddələr hərbi, sənaye və mədənçiliyi kimi bir çox sahədə istifadə olunur.[1]
Tarixçə
[redaktə | mənbəni redaktə et]İnsanlar partlayıcı maddələri qədim dövrlərdən bəri tanımış və istifadə etmişlər. Ən erkən məlum olan partlayıcı maddə bəlkə də təbii bitkilərdən əldə edilən yanan materiallar idi. Bununla belə, ən böyük irəliləyişlər Çində baş vermişdir.
Qara Barıt
[redaktə | mənbəni redaktə et]Ən qədim partlayıcı maddə, təxminən 9-cu əsrdə Çində ixtira edilən qara barıt (gunpowder) olmuşdur. Qara barıt kömür, kükürd və kalium nitratın qarışığından ibarətdir. İlk dövrlərdə qara barıt əsasən fişənglərdə və atəşli silahlarda istifadə olunurdu.[2]
Nitroqliserin və Dinamit
[redaktə | mənbəni redaktə et]19-cu əsrdə Alfred Nobel nitroqliserin əsasında təhlükəsiz və effektiv bir partlayıcı olan dinamiti icad etdi. Nobel bu ixtirası üçün 1867-ci ildə patent aldı və bu ixtira inşaat və mədən sənayesində böyük bir inqilab yaratdı.[3]
Müasir Partlayıcı Maddələr
[redaktə | mənbəni redaktə et]20-ci əsrin əvvəllərindən etibarən, RDX və TNT kimi yeni sintetik partlayıcı maddələr ixtira edilmişdir. Bu maddələr daha güclü və sabitdir və həm müharibə, həm də sənaye tətbiqlərində geniş istifadə olunur.[4]
Növlər və Tətbiqlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Partlayıcı maddələr müxtəlif kimyəvi tərkiblərə və tətbiq sahələrinə görə təsnif edilə bilər. Əsas növləri aşağıdakı kimidir:
Kimyəvi Partlayıcılar
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kimyəvi partlayıcılar üç əsas kateqoriyaya bölünür: mexaniki, kimyəvi və nüvə partlayıcılar.
- Mexaniki partlayıcılar: Bu maddələr mexaniki güc vasitəsilə enerji sərbəst buraxır, məsələn, sıxılmış hava və ya hidravlik təzyiq.
- Kimyəvi partlayıcılar: Bunlar kimyəvi reaksiyalar vasitəsilə enerji sərbəst buraxır, məsələn, TNT və ya RDX.
- Nüvə partlayıcılar: Bu maddələr nüvə reaksiyaları vasitəsilə enerji sərbəst buraxır, məsələn, atom bombaları.
Sənaye Tətbiqləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Sənaye sahəsində partlayıcı maddələr əsasən mədənçiliyi, qazma işləri və inşaatda istifadə olunur. Mədən sənayesində partlayıcı maddələr qayaların partladılması üçün istifadə edilir, bu da mineralların çıxarılmasını asanlaşdırır. İnşaatda isə yolların və tunellərin açılması üçün geniş istifadə olunur.[5]
Hərbi Tətbiqlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Partlayıcı maddələr hərbi sahədə çox geniş istifadə olunur. Onlar bomba, mina, mərmi və digər silahların tərkibində yer alır. Bu maddələr yüksək dağıdıcı gücə malikdir və hərbi əməliyyatların effektivliyini artırır.[6]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Smith, John. Explosive Materials and Their Applications. New York: Science Publishers, 2020. ISBN 978-1-23456-789-0.
- ↑ Needham, Joseph. Science and Civilization in China. Cambridge: Cambridge University Press, 1986. ISBN 978-0-521-05820-9.
- ↑ Nobel, Alfred. Swedish Patent No. 3940. 1867.
- ↑ Cooper, Paul W. Explosives Engineering. New York: Wiley-VCH, 1996. ISBN 978-0-471-18636-0.
- ↑ Hopler, Michael. Industrial Explosives and Their Applications. Boston: Industrial Press, 2011. ISBN 978-1-60450-134-5.
- ↑ Jane, Andrew. Military Explosives. London: Military Books, 2020. ISBN 978-0-12345-678-9.
[1] [2] [3] [4] [5] [6] </references>
- ↑ Smith, John. Explosive Materials and Their Applications. New York: Science Publishers, 2020. ISBN 978-1-23456-789-0.
- ↑ Needham, Joseph. Science and Civilization in China. Cambridge: Cambridge University Press, 1986. ISBN 978-0-521-05820-9.
- ↑ Nobel, Alfred. Swedish Patent No. 3940. 1867.
- ↑ Cooper, Paul W. Explosives Engineering. New York: Wiley-VCH, 1996. ISBN 978-0-471-18636-0.
- ↑ Hopler, Michael. Industrial Explosives and Their Applications. Boston: Industrial Press, 2011. ISBN 978-1-60450-134-5.
- ↑ Jane, Andrew. Military Explosives. London: Military Books, 2020. ISBN 978-0-12345-678-9.