Nijni Novqorod

Şəhər
Nijni Novqorod
Нижний Новгород
Bayraq[d] Gerb[d]
56°19′37″ şm. e. 44°00′27″ ş. u.
Ölkə	Rusiya
Region	Nijeqorod vilayəti
Rayon	Nijni Novqorod
Daxili bölgüsü	8 şəhər ərazisi
Bələdiyyə başçısı	Yuri Şalabaev
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub	1221
İlk məlumat	1221
Sahəsi	410,6 km²
Mərkəzin hündürlüyü	200 m
Saat qurşağı	UTC 03:00
Əhalisi
Əhalisi	1.213.477 nəf. (1 yanvar 2023)
Rəsmi dili	rus dili
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu	7 831
Poçt indeksi	603000–603999
Nəqliyyat kodu	52
Digər
admgor.nnov.ru
Nijni Novqorod
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Nijni Novqorod (rus. Нижний Новгород) — Rusiyada şəhər, Nijeqorod vilayətinin mərkəzi. 1932–1990-cı illərdə yazıçı Maksim Qorki şərəfinə Qorki (rus. Горький) adlanırdı. 1,3-milyonluq əhalisi olan Nijni Novqorod Rusiyanın beşinci ən iri şəhəridir.

Tarixi

Nijni Novqorod 1221-ci ildə böyük knyaz II Yuri Vsevolodoviç tərəfindən salınıb.

Nijni-Novqorod Suzdal Rusunun forpost-qalası kimi onun şərq sərhəddində meydana gəldi və sonra Volqa boyu diyarlara istiqamətlənən müstəmləkəçilik tədbirlərinə dayaq məntəqəsi olaraq xidmət edirdi. Vladimir-Suzdal knyazı Yuri Dolqoroki (Dolqoroki – onun ləqəbidir, yəni "əliuzun", təcavüzkar) Oka çayının Volqaya töküldüyü yerdə yerli Mordva tatarlarınının Çul Kala kəndini tutdu və mordva tatar ölkəsinə qarşı 1221-ci ildə burada Nijni-Novqorod qalasını tikdirdi. O bu kəndi Novqorod Velikidən fərqləndirmək üçün onu Nijni-Novqorod (Aşağı yeni şəhər) adlandırdı. Lev Qumilyev bu şəhərin tarixi barədə yazırdı: XIII əsrdə Volqa hələ rus çayı deyildi. Rusun sərhəd şəhəri 1220-ci ildə hücumla alınan Mordov qalasının yerində salınmış Nijni-Novqorod oldu.

1350-ci ildə şəhər artıq Suzdal-Novqorod knyazlığının paytaxtı idi. Əlverşli coğrafi mövqedə yerləşdiyinə görə şəhər inkişaf etməyə başlayır, tezliklə iri ticarət və mədəniyyət mərkəzinə çevrilir. 1392-ci ildə digər rus knyazlıqları ilə düşmənçilik aparan Moskva knyazlığı Nijni-Novqorodu tutdu və bununla Volqa boyunu əlinə aldı. Artıq I Vasilinin vaxtında (1371-1415) Moskvaya tabe etdirilən Nijni Novqorod Qazan xanlığı ilə uzunmüddətli mübarizədə rusun dayaq nöqtəsinə çevrilir XVI əsrdə şəhər Kremli tikilir. Elə bu zamandan Rusun inzibati- iqtisadi mərkəzinə çevrilir. Nijni-Novqorod artıq XVI əsrin II yarısında Kazanın istila olunmasından sonra tatar, mordva, çeremiş və çuvaş ərazilərinin dərinliklərinə qədər yeriməkdə idi; bir sıra önqalaların tikilməsi ilə əlaqədar olaraq tədricən öz hərbi əhəmiyyətini itirməyə üz qoydu.

XVII əsrin başlanğıcında bu şəhər artıq hərbi təyinatından uzaqlaşmışdı. Düzdür, şəhər kifayət qədər möhkəm və böyük daş qalanı andırırdı. Üst və alt tərəfləri qalın hasarlar və bürclərlə, dərin xəndəklərlə əhatələnmişdi. Lakin onun qarnizonunun sayı artıq əhalisinin sayından çox geridə qalırdı. 2. İvan Qroznı isə 60-cı illərdə (XVI əsr) Nijni-Novqoroda xidməti işləri aparmaq üçün xariciləri ( ruslar onlara "Nemçina"- rus dilini bilmədiklərinə görə "lal" deyirdilər) cəlb edirdilər. Artıq 1620-22-ci illərdəki şəhərin Qeydiyyat Dəftərində köhnə alman slabodasından bəhs olunur. 1714-cü ildə Nijeqorod quberniya mərkəzi olur.

1817-ci ildə Makarov yarmarkası bura köçürülür. Şəhər Volqa boyunun ən gözəl şəhərlərindən biridir. Burada indi də əsl sakinlər-tatarlar, çuvaşlar, marilər, mordvalılar yaşamaqdadır.

Sovet illərində rus yazıçısı Maksim Qorkinin xatirəsinə şəhərə Qorkinin adı verilmiş, son illərdə tarixi reallığın bərpası məqsədilə şəhərin əski adı bərpa edilmiş, yenə bu zaman məntəqənin əsil türk adı yada düşməmişdir. Ətrafdakı Arzamas, Kulebak, Balaxna türk yer adları şəhərin qədim tarixi ilə səsləşir. Nijni-Novqorod şəhərini yerli çuvaşlar Çul Kala (Daş qala) adlandırırlar. Çuvaş dilindəki çul, çol "daş"; kala, kula, xola, xula qədim türk sözü "qala" ilə əlaqədardır. Şəhərə yerli marilər isə İkarman (İ-"yeni", karman, kirman "qala" deməkdir) adlandırırlar, deyə Fasmer "Rus dilinin etimoloji lüğəti" ində yazır. Müqayisə et: Siktıvkar, Çeboskar, Kudımkar və s.

Bədii əsərlərdə və memuar ədəbiyyatında tarixi hal qorunur: Puşkin qoca çuvaşdan öyrəndi ki, çıxıb gəldiyi Nijninovqorod adlandırılan şəhər Çol-Xola yəni "Daş şəhər", Puşkin özü isə "Vıros" (yəni rus) imiş.

20 noyabr 1985-ci il də Nijni Novqorodda metro açıldı. 2020-ci il məlumatına görə 2 xətti və 15 stansiyası var.

Mənbə

Minaxanım Təkləli. Türk kitabı. Unudulan tarix.Dəyişdirilən adlarBakı, Nurlar, 2009, səh.85-87