Mikroorqanizmlər
Mikroorqanizmlər və ya mikroblar (yun. μικρός, mikrós, kiçik və ὀργανισμός, organismós - orqanizm, vücud";) — adətən ölçüləri 0,1 mm-dən az, gözlə görünməyəcək qədər kiçik olan canlı orqanizmlərin ümumi adı. Mikroorqanizmlərin öyrənilməsi ilə mikrobiologiya elmi məşğul olur. Onların tədqiqi ilk dəfə 1675-ci ildə öz yaratdığı mikroskop ilə mikroorqanizmləri kəşf edən Anton van Levenhukun faliyyəti ilə başlamışdır.
Ümumi məlumat
[redaktə | mənbəni redaktə et]Mikroorqanizmlər çox müxtəlifdir, onlara bakteriyalar, göbələklər, mamırlar və sularda yaşayan kiçik canlılar daxildir. Bəzi mikrobioloq alimlər ora virusları da əlavə edirıər.[1][2] Mikroorqanizmlər su, qrunt, istilik olan biosferin hər yerində yaşayırlar. Onlara atmosferin yüksəkliklərində, okeanların dərinliklərində və Yer kürəsinin dərinliklərində rast gəlmək olur. Bəzi mikroorqanizmlər azot yaratdıqlarından azot siklinin vacib bir hissəsi sayılırlar.
Mikroorqanizmlərin inkişafı və həyat fəaliyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]Texniki məhsulların etibarlılığı xarici mühitin təbii komponenti olan mikroorqanizmlərin (mikroskopik göbələklər, bakteriyalar, mayalar və s.) müqaviməti ilə müəyyən edilir. Mikroorqanizmlərin inkişafı və həyat fəaliyyəti onların yaşadıqları mühit şəraiti ilə sıx bağlıdır. Mikroorqanizmlərin destruktorları (biofaktor, biodestruktorlar), zədələnməsinə səbəb olan texniki obyektlər (bioloji zərər, mikrobioloji zərər), struktur dəyişikliyi və funksional xüsusiyyətləri ilə təsir göstərir. Eyni zamanda, temperatur, mexaniki gərginliklər, işıq kimi qeyri-bioloji amillərin texnologiya obyektlərinə təsiri, radiasiya, texnogen mənşəli aqressiv mühit və s. biofaktorun təsiri və qanunauyğunluqları daha az dərəcədə öyrənilmişdir. Hazırda ekoloji və bioloji dövr tədqiqatçıların diqqət mərkəzindədir. Materialların mikrobioloji zədələnməsi ilə bağlı əsas problemləri həll edərkən mikroorqanizmlərin fiziologiyasını bilmək böyük əhəmiyyət kəsb edir. Materialların mikroorqanizmlərlə mikrobioloji zədələnməsi ən çox yanacaq və sürtkü materiallarında tədqiq edilmişdir. Bir sıra mikroorqanizmlərin mayenin enzimatik oksidləşməsində enerji mənbəyi kimi karbohidrogenlərdən istifadə olunduğu aşkar edilmişdir. Müxtəlif göbələk və bakteriya növləri korroziyanı gücləndirməyə qadirdir. Bir çox bakteriyalar hətta korroziyaya davamlı metalların və ərintilərin korroziyasına məsələn, mis, qurğuşun və s. kimi səbəb ola bilər. Göbələklə korroziya texniki məhsullarda (avadanlıq, alətlər, kompleks komponentlər və aqreqatlar), hansı ki, metal hissələri materiallarla təmasda olduqda çox yayılmışdır və göbələklərin inkişafına töhfə verir. Ədəbiyyat materiallarında alüminiumun məhv edilməsinin və maqnezium ərintilərinin Aspergillus niger və s. eksperimental tədqiqatlarının nəticələri verilmişdir. Müxtəlif korroziyanın zərərləri (ayrılma, çuxurlaşma, kristallararası) qeyd edilmiş, kimyəvi maddələrin təsirindən sonra nümunələrin daha çox azaldığı yorğunluq həddinin sınağından keçirilmişdir. Mikroorqanizmlər qidalanma və yaşayış mühiti üçün müxtəlif substratlardan istifadə edə bilir, onları məhv edir və ya yararsız hala gətirir. Belə substratlar sənaye məhsulları, kommersiya taxtaları və ondan tikilmiş binalar, yanacaq, sürtkü yağları və digər neft məhsulları, muzey dəyərləri, kitablar, sənədlər və hər cür kağız məmulatları, optik şüşələr və daha çox ola bilər. materialların bioloji korroziyasının yaranması göbələklərin və ya digər mikroorqanizm¬lərin yaratdığı üzvi turşuların təsiri ilə bağlıdır. Bu tip korroziya metallarda, optik şüşələrdə və bir çox başqa materiallarda göbələklərin inkişafı ilə əlaqədardır. Tibbi avadanlıqlarda inkişaf edən göbələklərin turşu əmələ gəlməsini tədqiq edən A. Turkova onların turşu əmələ gəlməsinin intensivliyinə görə üç qrupa bölündüyünü göstərmişdir. 1-ci davamlı turşuluq verən və ehtimal ki, məhsulların ən şiddətli korroziyasına səbəb olan göbələklər; 2-ci ətraf mühitin müvəqqəti turşulaşmasına səbəb olan göbələklər; 3-cü turşu əmələ gətirməyən göbələklər daxildir. Turşu əmələ gətirən agentlərin qruplarının hər biri müəyyən növ göbələklərə uyğundur, buna görə də müəyyən məhsullarda olan mikroorqanizmlərin tərkibinə görə onların mümkün qədər məhv olma dərəcəsini proqnozlaşdırmaq olar.
Biodövriyədə rolu
[redaktə | mənbəni redaktə et]Mikroorqanizmlərin çoxu birhüceyrəli olur, onların bir qismi gözlə də görünür. Mikroorqanizmlər Yerin atmosferində dinamik mütənasibliyin qorunub saxlanmasında və ekosistemdə maddələr mübadiləsində böyük rol oynayırlar. Bəzi hallarda onlar biokütləni yaradan yeganə komponent olurlar. Ümumən biodövriyyədə müsbət rol oynasalar da, müəyyən situasiyada onlar insan və canlılarda xəstəlik törədicisi kimi çıxış edirılər.[3]
Belə hesab edilir ki, təkamül prosesində mikroorqanizmlər birinci canlı orqanizmlər olmuşlar.
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Rybicki EP. "The classification of organisms at the edge of life, or problems with virus systematics". S Aft J Sci. 86. 1990: 182–6. ISSN 0038-2353.
- ↑ LWOFF A. "The concept of virus". J. Gen. Microbiol. 17 (2). 1957: 239–53. PMID 13481308.
- ↑ 2002 WHO mortality data Arxivləşdirilib 2013-10-23 at the Wayback Machine Accessed 20 January 2007
4. İ.A.Cəfərova, H.Ə.Cavadova “Sürtkü yağlarının mikrobioloji zədələnməsi” Gəncə-2021, səh.101-104.