Kipr ədəbiyyatı

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Kipr ədəbiyyatı — əsasən digər dillərdə, o cümlədən yunan, türk, ingilis və ya fransız dillərində mövcud olan Kipr ədəbiyyatını əhatə edir. Müasir Kipr dialekti müasir yunan dialektlərinin cənub-şərq qrupuna aiddir.

Qədim və Orta əsrlər dövrü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Antik dövrün ədəbi əsərlərinə, ehtimal ki, e.ə.VII əsrin sonlarında yazılmış Stasinusa aid edilən epik poema Kipria daxildir.[1] Kipr Kitiyalı Zenon Stoa fəlsəfi məktəbinin yaradıcısı oldu, onun ardınca isə dostu və tələbəsi Kitiyalı Persey gəldi.

Kipr, həmçinin Həvarilər Varnava və Pavelin adada təbliğ etdiyi Müqəddəs Həvarilərin əməlləri kimi erkən xristian ədəbiyyatında da yer alır. Bizans/Orta əsr Kipr yazıçıları arasında Neapolisli Leontiy, Alteides və Konstantinopol Patriarxı II Qriqori də olub. Bizans epik poeziyası, xüsusən də “tənqidi nəğmələr” orta əsrlər dövründə çiçəkləndi.

Son Orta əsrlər və İntibah dövrü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Orta əsrlərdə Qüds Ağır Cəza Məhkəmələri kimi tanınan Kipr krallığının qanunvericiliyi, dövrün yerli ləhcəsi ilə yanaşı fransızca da yazılmışdır. Ağır Cəza Məhkəmələri 1531-ci ildə italyan dilinə tərcümə edildi və orta əsr qanunlarının günümüzə qədər gəlib çatan ən böyük toplusu olaraq saxlanılır.

Tarixşünaslığa gəlincə, ən mühüm orta əsr salnamələri Frankların hakimiyyəti altında olan dövrdə (1191-1489) fransız dilinin təsiri ilə yerli xalq ləhcəsində yazılmış Leonti Maxera və Georgios Boustroniosun salnamələridir.

Kipr Kanzoneresi, Kiprin Venesiya Respublikasının hakimiyyəti altında olduğu dövrdə XVI əsrə aid olan Françesko Petrarka və Poèmes d'amour üslubunda orta əsr yunan dilində yazılmış böyük sonetlər toplusudur. Bunlardan bəziləri Petrarka, Bembo, Ludoviko Ariosto və Cakop Sannazzaro tərəfindən yazılmış şeirlərin hərfi tərcümələridir.[2] Vilyam Şekspirin Otello tamaşasının böyük bir hissəsi Kipr Venesiyasında cərəyan edir.

Müasir dövr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kiprdən yunan, türk və ingilis dillərində yazan müasir ədəbi şəxsiyyətlər haqqında geniş araşdırmaya Bahriyə Kamalın "Kipr yazısı: Postkolonial və bölünmüş Yer və Məkan Ədəbiyyatları" kitabında rast gəlmək olar.

Kiprdən olan müasir yunan ədəbiyyat xadimləri arasında şair və yazıçı Kostas Montis, şair Kiriakos Haralambid, roman yazarı Panos İoannides, şair Mixalis Pasiardis,[3] şair/tərcüməçi Stefanos Stefanides, yazıçı Nikos Nikolaydes, qorxu romanı yazarı Fivos Kiprianouktes və Stivos Kiprianouktes, Stivos Kiprianukitas, Vasilis Mixailides və Pavlos Liasides daha çox kipr-yunan ləhcəsində şeirlər yazan xalq şairləridir.[4][5] Yerli dialekt ənənəvi olaraq τσιαττιστά (müharibə poeziyası, Onlarla ifa formaları) və ποιητάρηες (ozanlar) ənənəsi də daxil olmaqla xalq mahnıları və poeziya üçün istifadə edilmişdir.

Kiprdən türkcə yazan müasir ədəbiyyat adamları arasında Osman Türkay, Özkər Yaşın, Nəşə Yaşın, Nəriman Cahit, Mehmet Yaşın kimi şairlər vardır. Nəşə Yaşın tanınmış Kipr türk şairi və yazıçısıdır, nəsr əsərlərinin xeyli hissəsi yunan və ingilis dillərinə tərcümə olunsa da, əsasən türkcə yazır. Onun “Kədər qızlarının gizli tarixi” adlı romanı 2002-ci ildə KKTC və Türkiyədə qadağan edilmiş və türk millətçilərindən xeyli təhdidlərə məruz qalmışdır.[6][7] Sevgül Uludağ minlərlə itkin düşmüş kiprli haqqında məlumatların üzə çıxarılmasında mühüm rol oynamış və bir sıra kitabların müəllifi olan araşdırmaçı reportyordur.[8][9] Urkiyə Minə Balman müxtəlif janrlarda yazıb, lakin əsərləri daha çox romantik şeirlərdir, şeirlərində sıxlıqla tənha kənd qızını və ya kənd həyatını, uzaq məsafəli sevgiləri təsvir edir. Balmanın əsərləri Türkiyədə “Yaşıl ada”, “Türk dili” və “Türkə doğru” ədəbi dərgilərində dərc olunub.[10]

Həm müvəqqəti, həm də daimi olaraq mühacirət etmiş Kipr yazıçıları ilə yanaşı, xaricdə doğulmuş və ya böyümüş, çox vaxt ingilis dilində yazan ikinci və üçüncü nəsil Kipr yazıçılarının əsərləri dünya ədəbiyyatında getdikcə daha çox yer alır. Bu müəlliflər arasında Andreas Koumi, Miranda Hoplaros, Stefen Lauton, Khristi Lefteri, Eve Makis, Maykl Paraskos, Stel Pavlou və Stefanos Stefanides var. Arxiyepiskop III Makariosun tarixçisi Pol Stenninq Pafosda yaşayır.

Digər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kipr həmçinin XX əsr boyunca yerli olmayan yazıçılar üçün ilham və ədəbi yaradıcılıq yeri olmuşdur.

Lorens Darrell 1952-ci ildən 26 avqust 1956-cı ilə qədər Kiprdə yaşayıb və orada keçirdiyi müddət ərzində Acı Limonlar kitabını yazıb və bu kitab ona 1957-ci ildə ikinci Daff Kuper mükafatını qazandırıb.

Nobel mükafatı laureatı yunan Yorqos Seferis Kiprdən çox təsirlənmişdi. O, ən məşhur əsərlərindən birini adada Yunanıstanın diplomatik nümayəndəliyində işləyərkən yazıb. İngilis yazıçısı Pol Stüart əvvəllər Kiprdə çalışıb və ada həm də Viktoriya Hislopun 2015-ci ildə yazdığı “Günəşin doğuşu” romanının yazıldığı yer olub.[11]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "An indication that at least the main contents of the Cypria were known around 650 BCE is provided by the representation of the Judgment of Paris on the Chigi vase" (Burkert 1992:103). On the proto-Corinthian ewer of ca. 640 BCE known as the Chigi "vase" Arxivləşdirilib 2013-08-21 at the Wayback Machine, Paris is identified as Alexandros, as he was apparently called in Cypria.
  2. ↑ Th. Siapkaras- Pitsillidés, Le Pétrarchisme en Cypre. Poèmes d' amour en dialecte Chypriote d' après un manuscript du XVIe siècle, Athènes 1975 (2ème édition)
  3. ↑ "Cyprus Stamp Issue: Loukis Akritas". 11 May 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 September 2010.
  4. ↑ "Cyprus Stamp Issue: Cyprus Poets". 11 May 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 September 2010.
  5. ↑ "Cyprus Stamp Issue: Centenary Birthday Anniversary of Poet Pavlos Liasides". 11 May 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 September 2010.
  6. ↑ Poet battles abuse from Turkish nationalists Arxiv surəti 2 aprel 2015 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2 aprel 2015 at the Wayback Machine
  7. ↑ Goodbye to Freedom Arxivləşdirilib 4 mart 2016 at the Wayback Machine
  8. ↑ "Sevgul Uludag, Cyprus > IWMF". 14 sentyabr 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 aprel 2011. The Global Network for Women in the NewsMedia
  9. ↑ "Sevgul uludag". 21 noyabr 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 aprel 2011.
  10. ↑ "Tamer Öncül: KIBRIS TÜRK SIIRI". 2000-10-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-10.
  11. ↑ Victoria Hislop, The Sunrise (London: Headline Review, 2015)
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Kipr_ədəbiyyatı&oldid=7793579"