Etnik mənsubiyyət

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Bu məqalə Etnik qrup səhifəsinə çox yaxındır və hər ikisinin eyni başlıq altında birləşdirilməsi mümkündür.

Etnik mənsubiyyət — digər qruplardan fərqləndirən qəbul edilən ortaq atributlar əsasında bir-birini eyniləşdirən insanlar qrupu. Bu atributlara ortaq dil, mədəniyyət, adət-ənənələr, cəmiyyət, din, tarix və ya sosial münasibəti olan xalq daxil ola bilər.[1] Etniklik termini millət termini ilə qarşılıqlı olaraq istifadə olunur.

Etnik mənsubiyyət irsi və ya cəmiyyət tərəfindən qoyulmuş bir quruluş kimi təfsir edilə bilər. Etnik üzvlük ümumi mədəni irs, əcdad, mənşə, tarix, vətən, mif, dialekt, din, mifologiya, folklor, ritual, mətbəx, geyim tərzi, incəsənət və ya fiziki görünüş ilə müəyyən edilir.[2][3][4]

Assimilyasiya, akkulturasiya, birləşmə, dil dəyişikliyi, qarşılıqlı əlaqə, övladlığa götürmə və dini çevrilmə yolu ilə fərdlər və ya qruplar zamanla bir etnik qrupdan digərinə keçə bilər. Etnik qruplar alt qruplara və ya qəbilələrə bölünə bilər ki, onlar zaman keçdikcə endoqamiya və ya ana qrupdan fiziki təcrid olunma səbəbindən özləri ayrı-ayrı etnik qruplara çevrilə bilərlər. Əksinə, əvvəllər ayrı-ayrı etniklər birləşərək ümumi etnik mənsubiyyət yarada bilər və nəticədə vahid etnosda birləşə bilər.

İstər bölünmə, istərsə də birləşmə yolu ilə ayrı bir etnik kimliyin formalaşmasına etnogenez deyilir.

Terminologiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Etnik qrup termini ilk dəfə 1935-ci ildə qeydə alınmış və Oksford İngilis dili lüğətinə daxil edilmişdir. Kontekstdən asılı olaraq, milliyyət termini ya etnik mənsubiyyətlə sinonim, ya da vətəndaşlıqla sinonim kimi istifadə edilə bilər (suveren dövlətdə).

Qitələrə görə etnik qruplar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Afrika. Afrikadakı etnik qrupların sayı yüzlərlədir, hər birinin adətən öz dili (yaxud bir dilin dialekti) və mədəniyyəti var
  • Asiya. Etnik qruplar bütün Asiyada çoxsaylıdır və Asiyanın arktik, subarktik, mülayim, subtropik və ya tropik ola bilən iqlim zonalarına uyğunlaşdırılmışdır.
  • Avropa. Avropada çox sayda etnik qruplar var. Onlardan 33% ən azı bir suveren dövlətin əhalisinin əksəriyyətini, qalan 54% isə yaşadıqları hər bir dövlətdə etnik azlıqları təşkil edir (baxmayaraq ki, onlar yerli xalq təşkil edə bilərlər).
  • Şimali Amerika. Şimali Amerikanın yerli xalqı yerli amerikalılardır. Avropanın müstəmləkəsi zamanı avropalılar Şimali Amerikaya gəldilər.
    Amerikanı Avropa müstəmləkəçiliyinə yol açan Xristofor Kolumb
    . Meksikada əksər meksikalılar ispan və yerli amerikalıların qarışığı olan metislərdir.[5] ABŞ-dakı ən böyük etnik qruplar almanlar, afroamerikalılar, meksikalılar, irlandlar, ingilislər, yerli amerikalılar, italyanlar, polyaklar, fransızlar, şotlandlar, norveçlilər, hollandlar, isveçlilər, çinlilər, hindlilər, ruslarfilippinlilərdir.[6]
  • Cənubi Amerika. Cənubi Amerikada, bölgələr arasında çox fərqli olsa da, insanlar adətən qarışıq irqli, yerli, avropalı, afrikalı və az sayda asiyalıdır.
  • Okeaniya. Okeaniyada, əhalinin əksəriyyətinin avropalı olduğu Avstraliya, Yeni Zelandiya və Norfolk adası istisna olmaqla, demək olar ki, bütün ştatlarında yerli əhali üstünlük təşkil edir.[7]
  • Avstraliya. Avstraliyada məskunlaşan ilk etnik qrup, Torres Boğazı adaları ilə əlaqəli hesab edilən Avstraliya aborigenləridir. Əsasən İngiltərədən olan avropalılar ilk olaraq 1770-ci ildə Avstraliyaya gəlmişdilər.
  1. "Arxivlənmiş surət". 2024-08-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-18.
  2. "Arxivlənmiş surət". 2021-08-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-18.
  3. https://web.archive.org/web/20210802034231/https://www.genetics.org/content/200/4/1285
  4. https://web.archive.org/web/20210802034224/https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0191886912005569
  5. "Arxivlənmiş surət". 2024-09-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-18.
  6. https://web.archive.org/web/20220509184258/https://www.worldatlas.com/amp/articles/largest-ethnic-groups-and-nationalities-in-the-united-states.html
  7. https://web.archive.org/web/20220730064637/https://www.google.com.au/books/edition/France_and_the_South_Pacific_since_1940/tLTDYaHhrZgC?hl=en&gbpv=1&dq="with the ending of the trust territory"&pg=PA347&printsec=frontcover
  • Barth, Fredrik (ed). Ethnic groups and boundaries. The social organization of culture difference, Oslo: Universitetsforlaget, 1969
  • Billinger, Michael S. (2007), "Another Look at Ethnicity as a Biological Concept: Moving Anthropology Beyond the Race Concept" Arxiv surəti 9 iyul 2009 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2009-07-09 at the Wayback Machine, Critique of Anthropology 27, 1:5–35.
  • Craig, Gary, et al., eds. Understanding 'race' and ethnicity: theory, history, policy, practice (Policy Press, 2012)
  • Danver, Steven L. Native Peoples of the World: An Encyclopedia of Groups, Cultures and Contemporary Issues (2012)
  • Thomas Hylland Eriksen| (1993) Ethnicity and Nationalism: Anthropological Perspectives, London: Pluto Press
  • Eysenck, H. J., Race, Education and Intelligence (London: Temple Smith, 1971) (ISBN 0851170099)
  • Healey, Joseph F., and Eileen O'Brien. Race, ethnicity, gender, and class: The sociology of group conflict and change (Sage Publications, 2014)
  • Eric Hobsbawm, and Terence Ranger, editors, The Invention of Tradition. (Cambridge: Cambridge University Press, 1983).
  • Kappeler, Andreas. The Russian empire: A multi-ethnic history (Routledge, 2014)
  • Levinson, David, Ethnic Groups Worldwide: A Ready Reference Handbook, Greenwood Publishing Group (1998), ISBN 978-1573560191.
  • Magocsi, Paul Robert, ed. Encyclopedia of Canada's Peoples (1999)
  • Morales-Díaz, Enrique; Gabriel Aquino; & Michael Sletcher, "Ethnicity", in Michael Sletcher, ed., New England, (Westport, CT, 2004)
  • Seeger, A. 1987. Why Suyá Sing: A Musical Anthropology of an Amazonian People, Cambridge, Cambridge University Press.
  • Sider, Gerald, Lumbee Indian Histories (Cambridge University Press, 1993).
  • Smith, Anthony D. (1998). Nationalism and modernism. A Critical Survey of Recent Theories of Nations and Nationalism. Routledge.
  • Steele, Liza G.; Bostic, Amie; Lynch, Scott M.; Abdelaaty, Lamis (2022). "Measuring Ethnic Diversity". Annual Review of Sociology. 48 (1).
  • Thernstrom, Stephan A. ed. Harvard Encyclopedia of American Ethnic Groups (1981)
  • U. S. Census Bureau State & County QuickFacts: Race.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]