Ağaxan Talışınski

Ağaxan Talışinski
Ağaxan Mir Rza xan oğlu Talışinski
Doğum tarixi	19 sentyabr 1885(1885-09-19)
Doğum yeri	Lənkəran, Lənkəran qəzası, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	21 dekabr 1949(1949-12-21) (64 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Vətəndaşlığı	Rusiya imperiyası→ AXC→ SSRİ
Atası	Mir Rzaxan Talışinski
Anası	Məryəm xanım Mehmandarova
Elm sahəsi	travmatologiya
Elmi dərəcəsi	tibb elmləri doktoru (1937)
Elmi adı	professor (1939)
İş yeri	Azərbaycan Tibb Universiteti
Təhsili	Taras Şevçenko adına Kiyev Milli Universiteti

Ağaxan Talışınski (tam adı: Mir Əbülfət bəy Mir Rza xan oğlu Talışınski; 19 sentyabr 1885, Lənkəran, Lənkəran qəzası – 21 dekabr 1949, Bakı) — Azərbaycanda travmatologiya elminin banisi, tibb elmləri doktoru, professor, Kiyev Dövlət İnstitutunun tibb fakültəsinin məzunu.

Həyatı

Həkim, travmatoloq-orteped, Azərbaycan səhiyyəsinin təşkilatçılarından biri, tibb elmləri doktoru, professor Ağaxan (Əbülfət bəy) Mir Rza xan oğlu Talışınski 19 sentyabr 1885-ci ildə Lənkəran şəhərində anadan olmuşdur. Ağaxanın əsil adı – Mir Əbülfətdir. Bu ad onun babası Mir Əbülfət xanın (1823–1877) adıdır. Atası Mir Rza xanın (1863–1932) ilk oğul övladı olduğu üçün, ənənəyə görə, atasının adını ona vermişdir, lakin babanın adını daşıyan ilk övlada ailədə ikinci ad olaraq Ağaxan deyilmişdir. Əbülfət bəy Talışinskinin ömür yoldaşı Hacı Zeynalabdin Tağıyev təsis etdiyi qız məktəbini bitirmiş Kişvər xanım Xanoğlan bəy qızı Talışinskaya idi. Onların bir oğlu və bir qızı olmuşdur. Oğlu tibb elmləri namizədi, travmotoloq həkim Əziz (Abbasqulu) Talışinski, qızı Adilə (Lyalya) xanım Talışinskaya.

Təhsili

Mir Əbülfət bəy ilk təhsilini Lənkəran şəhər birdərəcəli məktəbini bitirdikdən sonra 1901-ci ildə təhsilini Bakıda gimnaziyada davam etdirmişdir. 1909-cu ildə gimnaziyanı bitirən Mir Əbülfət bəy Talışinski elə həmin il Kiyev Dövlət İnstitutunun tibb fakültəsinə qəbul olur. 1916-cı ildə İnstitutu bitirir.

Pedaqoji fəaliyyəti

Elmi-təcrübi işlə yanaşı Ə. Talışinski 1920-ci ildən başlayaraq pedaqoji fəaliyyətini də davam etdirir və Bakı Universitetinin tibb fakültəsinin tələbələrinə cərrahiyyə və travmotologiya-ortopediyadan dərs deyir. 1931-ci ildə universitetin ümumi cərrahiyyə kafedrasının dosenti seçilən Ə. Talışinski ortopediya-travmotologiya kurslarına rəhbərlik etmişdir. Ə. Talışinski 1939-cu ildə Azərbaycan Tibb İnstitutunun elmi şurasının qərarı ilə Azərbaycan Respublikasının Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun professor və travmotologiya-ortopediya kafedrasına müdir seçilmişdir. O, 1945-ci ilə qədər bu kafedraya rəhbərlik etmişdir. Professor Ə. Talışinski 1945-ci ildə Bakı şəhərində təşkil edilmiş Azərbaycan Ortopediya və Bərpa Cərrahiyyəsi İnstitutunun travmotologiya-ortopediya və protezləşmə klinikasının müdiri təyin edilmişdir. O, ömrünün axırına qədər bu vəzifədə çalışmışdır (1949).

Elmi yaradıcılığı

Ə. Talışinski 1935-ci ildə N. Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun tələbələri üçün Azərbaycan dilində ilk dərslik – "Travmotologiya" monoqrafiyasını yazmışdır. Uzun illərin elmi fəaliyyətini yekunlaşdıran Ə. Talışinski 1936-cı ildə "Yalançı oynaqların və gec bitişən sınıqların müalicəsində sümük köçürülməsi kimi yeni cərrahi müdaxilə" mövzusunda respublikada ilk dəfə travmotologiya elmi sahəsində doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. O, 1937-ci ildə tibb elmləri doktoru elmi dərəcəsini, 1939-cu ildə professor elmi adı alır.

Ailəsi

• Atası Mir Rzaxan Talışinski General Səməd bəy Mehmandarovun bacısı Məryəm xanım Mehmandarovayla evlənmış və bu evlilikdən Mir Rza xanın üç oğlu və yeddi qızı olmuşdur. Onun Əbülfət Talışinski Mir Abbasqulu xan və Mir Rüstəm xan adlı oğlu; Bəyim xanım, Zöhrə xanım, Zümrüd xanım, Rzaqulu Nəcəfovun həyat yoldaşı Bilqeys xanım, Sitarə xanım (məşhur dilçi alim, repressiyaya uğramış Xalid Səid Xocayevin ömür yoldaşı), Asiya xanım, Cahan xanım (repressiyaya uğramış, məşhur xanəndə Cahan Talışinskaya) adlı yeddi qızı olmuşdur. 1918-ci ildə onun ailəsi Bakıya köçür. Atası Mir Rza xan ömrünün qırx ilindən çoxunu Lənkəran qəza rəisinin dəftərxanasında işçi və tərcüməçi işləmişdi. 1932-ci ildə təqaüdə buraxılmış, bir il sonra Lənkəran şəhərində vəfat etmişdir.

Mənbələr

• Bağırov Hacı Balağa. İlk Azərbaycanlı travmotoloq-ortoped alim. "Xalq qəzeti" 15 yanvar, 2000, № 10.
• Talışlı Hacı Mirhaşım. Xatirəmdə yaşayanlar. Bakı: "Adiloğlu", 2010, 464 s.
• Kərimov B. B. Azərbaycan travmatologiya elminin banisi (Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin materialları əsasında). // Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi – 2017. Bakı: "Elm", 2017, səh. 24–30. *https://www.academia.edu/42687974/Azərbaycan_travmatologiya_elminin_banisi_Milli_Azərbaycan_Tarixi_Muzeyinin_materialları_əsasında_

Həmçinin bax

• Mixail Tuşinski
• Mövsüm Şıxıyev
• Məlik bəy Sultanov
• Məmməd Vəzirəliyev
• Məmmədəli bəy Səlimbəyov

Xarici keçidlər

• Мир-Абульфат-хан(Ага-хан) Талышинский Первый азербайджанский травматолог-ортопед.