Sinaloa

Sinaloa
Alministración
País	Méxicu
ISO 3166-2	MX-SIN
Tipu d'entidá	estáu de Méxicu
Capital	Culiacán
Nome oficial	Sinaloa (es)
Nome llocal	Sinaloa (es)
División	ver Ahome, Angostura, Badiraguato, Concordia, Cosalá, Culiacán, Choix, Elota, Escuinapa, El Fuerte, Guasave, Mazatlán, Mocorito, Rosario, Salvador Alvarado, San Ignacio, Sinaloa, Navolato, Eldorado (es) y Juan José Ríos (es) ;
Xeografía
Coordenaes	25°00′10″N 107°30′10″W / 25.0028°N 107.5028°O
Superficie	57377 km²
Llenda con	Chihuahua
Altitú media	139 m
Demografía
Población	2 966 700 hab. (2015)
Densidá	51,71 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC−07:00
Fundación	1831
	sinaloa.gob.mx

Sinaloa ye unu de los trenta y un estaos que, xunto con Ciudá de Méxicu, formen los Estaos Xuníos Mexicanos. La so capital y ciudá más poblada ye Culiacán. Ta allugáu en la rexón noroeste del país, llindando al norte con Sonora y Chihuahua, al este con Durango, al sur con Nayarit y al oeste col golfu de California o mar de Cortés (océanu Pacíficu). Foi fundáu'l 14 d'ochobre de 1830.

Ye l'estáu agrícola más importante de Méxicu. Adicionalmente, cuenta cola segunda flota pesquera más grande del país. Culturalmente, ye conocida a nivel nacional ya inclusive mundial pola so música típica, la Banda o Tambora. La Ulama, versión rexonal de xuegu de pelota prehispánicu, prauticar inda nel estáu. Estremar en 18 conceyos. La so capital ye Culiacán. Otres llocalidaes importantes son Mazatlán, Los Mochis, Guasave, Guamúchil, Escuinapa, El Fuerte, Sinaloa de Leyva, El Rosariu, San Ignacio de Piaxtla, Choix.

Toponimia

Esisten delles versiones avera del significáu del so nome. La más aceptada diz que la pallabra Sinaloa vien de la llingua cahita, y compónse de les voces sina, que significa pitahaya, y lobola, que significa arrondáu. Asina, sinalobola significa: "pitahaya redonda".

Historia

Dómina prehispánica

Sinaloa perteneció a la llende norte de la Mesoamérica. El más altu desenvolvimientu cultural de la rexón rexistrar na parte centro y sur y camín de los valles y a les mariñes. Del ríu Fuerte escontra'l norte alcuéntrase la rexón conocida como Aridoamérica, esta parte entiende los llugares desérticos y grebos del norte de la república Mexicana. Ende vivieron grupos humanos conocíos como chichimecas.

Antes del contautu colos europeos, el territoriu que güei conocemos como Sinaloa tuvo pobláu por un númberu considerable de pueblos que tuvieron diferenciación llingüística pero con ciertes unidaes dialeutales comunes. Los principales grupos qu'habitaron la rexón de Sinaloa, fueron: los Cahitas, los Tahues, los Acaxees, los Xiximes, los Totorames, los Achires y los Guasaves.

La división indíxena del territoriu, basada más bien nun ciertu respetu a la naturaleza y a la manera de vivila, persistió al momentu de la invasión y a la conquista y asina dio orixe a tres provincies que se llamaron Chiametlán, Culiacán y Sinaloa. La vida cotidiano y granible desenvolver nes márxenes de los ríos, que fueron el so hábitat principal. El sinaloense prehispánicu taba suxetu en forma determinante a les condiciones ecolóxiques del so territoriu, afeches al so mediu, nun construyeron ciudaes como nel altiplanu de la zona central de lo que güei ye Méxicu. Les sos moraes fueron sonces pos conocíen les grandes aveníes de los ríos, polo que podíen camudar de llugar según fueren les condiciones naturales.

Los moradores de los trés zones yá enunciaes fabricaron cerámica d'usu ceremonial de notable guapura, soterraron a los sos muertos n'olles como si volvieren al banduyu maternu, prauticaron los xuegos prehispánicos del ulama, recoyeron miel y frutes monteses, texeron cobertores, fabricaron pipes de folla, sellos pa decorar parés y teles, cazaron el venado, dexaron el so mensaxe en petroglifos; signos astractos grabaos en piedra y como tou pueblu que se siente auténticu defendieron el so territoriu.

Conquista castellana

El descubrimientu y conquista de Sinaloa polos españoles nun se realizó nuna sola espedición, como la de Anáhuac, sinón en delles espediciones.

La primer espedición, que se fixo per tierra, foi mandada por Nuño Beltrán de Guzmán, presidente de la Real Audiencia de Méxicu. Esti home entamador, a la cabeza de 400 españoles, más de 8.000 indios auxiliares y munchos de carga, salió de Méxicu a fines del añu de 1529, y dempués de conquistar la Nueva Galicia, güei estáu de Jalisco, dirixióse más al norte hasta atopar les riques mines d'oru y plata y les grandes ciudaes que se dicía haber nestes rexones.

A principios de 1531 Nuño Beltrán de Guzmán entró a Chametla, ganando'l día anterior a los indios que-y opunxeron resistencia nel Llanu de les Vaques, y pidiéron-y dempués la paz. De Chametla salió pa la provincia de Culiacán, pasando por Piaxtla, pol pueblu del Sal — probablemente les Salinas de Ceuta— y el pueblu de Bailla.

En tol tránsitu llibraben combates y escaramuzas que terminaben pola derrota de los naturales, y perdayuri quemábense los sos caseríos polos bárbaros conquistadores. En delles poblaciones, especialmente a veres del ríu Ciguatán, güei San Llorienzo, los españoles solo toparon muyeres, lo que dio pasu a la creencia de que taben habitaes por amazones; pero tal circunstancia yera por cuenta de que los varones andaben fora, pensando en dar guerra a los invasores.

Refier el padre fray Antonio Tello que, al llegar a Osu la espedición, foi recibida en paz pol Señor del pueblu y diez mil indios, que los fueron acompañando hasta Navito, Guzmán determinó fundar ellí una villa col títulu de San Miguel de Navito, pero que nel mesmu añu foi treslladada a Culiacán, que ye onde güei permanez. De Navito, siguiendo pa Culiacán, pasaron los españoles pol pueblu de Quilá, qu'amburaron dempués del combate.

Nuño Beltrán de Guzmán esploró pela mariña, los pueblos de les Vegues y el Vizcaíno, y dempués pola sierra de Capirato; y al so regresu fundó con cien españoles la villa de San Miguel de Culiacán, na marxe esquierda del ríu de Orabá (güei ríu Tamazula) y enfrente de la punta del mesmu col de Humaya, como tres llegües enriba de l'antigua y misteriosa ciudá azteca, de la que nun queda más muerte que'l nome diminutivu del pueblu onde pudo tar allugada.

Almíndez Chirinos, otru capitán español, fizo espedición pel norte, ganó a los indios que-y opunxeron resistencia nos ríos de Mocorito y Sinaloa, y baxó a Tamazula, onde tuvo noticia que nesa mariña fuera muertu, con tolos sos compañeros, Diego Hurtado de Mendoza, xefe de la espedición que per mar unviara Hernán Cortés en pos de nuevos descubrimientos.

Independencia

En Sinaloa, la revolución d'Independencia foi encabezada por José María González Hermosillo, un insurxente que foi comisionado por Miguel Hidalgo pa insurreccionar les provincies de Sinaloa y Sonora, asina qu'acompañáu del teniente don José Antonio López y asesoráu pol dominicu Frai Francisco de la Parra empunxo aldu al norte al mandu de unos dos mil homes. Sofitáu en seiscientos soldaos y seis pieces d'artillería, Villaescusa fíxose fuerte n'El Rosariu que foi atacáu por José María González de Hermosillo el 21 y el 24 d'avientu de 1810 en Rosario.

Los soldaos Sinaloenses, dempués de la batalla en Rosario, siguieron con camín de Concordia, y ellí tomaron la plaza en sofitu de los habitantes del llugar. José María González Hermosillo siguió la so campaña aldu al norte y el 7 de febreru de 1811, en San Ignacio de Pixtla enfrentar a les tropes realistes que dirixía'l gobernador de Sonora y Sinaloa: Alejo García Conde, quien ganó a les tropes de González Hermosillo.

Independientemente de la espedición de González Hermosillo, na rexón de Badiraguato cuayóse un biltu de rebeldía que'l so cabezalera foi un indiu ópata llamáu Antonio o Apolonio García. La rebelión taba entamada pal 6 de marzu de 1811, pero denunciaos los conxuraos ante'l párrocu de Badiraguato adelantraron el movimientu. Travesaron el partíu de Badiraguato y entraron al de Sinaloa; pasaron por Bacubirito y el día 13 del mesmu mes llegaron a Charay onde atoparon un destacamentu de ópatas al mandu del capitán Juan José Padilla, entablándose un sangrientu tirotéu nel que los realistes despedazaron a los insurrectos que fuxeron a los montes dexando cincuenta muertos y unos cuantos prisioneros.

Separación de Sonora y Sinaloa

Dende primero qu'españara la Guerra d'Independencia nel añu de 1810, Sonora y Sinaloa formaben parte del Estáu d'Occidente. Dempués de munchos discutinios ente los diputaos qu'integraben el congresu local, nel añu de 1830, según decretu expedíu pol Primer Congresu Constituyente Mexicanu, l'Estáu Internu d'Occidente quedó separáu; a partir d'esa fecha, Sinaloa y Sonora son estaos llibres y soberanos. Los homes que más llucharon por que Sinaloa dixebrar de Sonora, fueron Francisco Iriarte y Pablo de Villavicencio.

Una vegada eslleíu l'Estáu d'Occidente, los Estaos Llibres y Soberanos de Sonora y Sinaloa dieron en designar ya instalar les sos respeutives llexislatures, que la so misión fundamental foi dotar a cada entidá de les lleis necesaries pa conducir los sos destinos pel camín del derechu y la paz social. Sicasí, nesta disolución Sinaloa perdió parte del so territoriu allugáu nel norte, tierres de los Mayos principalmente, que pasaron a formar parte del territoriu de Sonora.

El 12 d'avientu de 1831 promulgóse la primer Constitución Política del Estáu de Sinaloa, que'l so artículu 31 disponía la división territorial entendida polos distritos d'El Rosariu, Concordia, Villa de la Unión, San Ignacio, Cosalá, Culiacán, Badiraguato, Mocorito, Sinaloa, El Fuerte y Choix.

Revolución Mexicana

En Sinaloa, esti movimientu revolucionariu empecipióse cuando al morrer Francisco Cañedo, nel añu de 1909, convocar a eleiciones pa gobernador, nes que participaron Diego Redo y José Ferrel. Rafael Buelna Tenorio, conocíu como'l Granitu d'Oru”, empecipió la so participación política xuniéndose a la candidatura de José Ferrel y convirtióse n'unu de los sos principales oradores.

Dempués d'estos fechos, munchos sinaloenses decepcionaos nun quixeron lluchar en contra del presidente Díaz que deseyaba la so reeleición. Pero otros tuvieron dispuestos a una nueva llucha y empezaron a tomar parte na campaña antirreeleccionista qu'encabezaba Francisco I Madero. El 2 de xineru de 1910 Madero desembarcó en Mazatlán. Madero tamién tuvo en Culiacán y en Angostura y conoció al profesor Gabriel Leyva Solano, quien yera partidariu so y enemigu de la dictadura de Porfirio Díaz. Cuando Díaz mandó encarcelar a Madero y fíxose reelixir presidente de Méxicu per sesta vegada, Leyva Solano llevantar n'armes el 2 de xunu de 1910. Foi traicionáu y cayó en manes de les autoridaes, quien lo asesinaron en Cabrera de Inzunza el 13 de xunu del mesmu añu. A Gabriel Leyva considérase-y precursor de la Revolución Mexicana.

En Sinaloa llevantáronse Juan M Banderes, Ramón F Iturbe y Herculano de la Rocha nel norte, y nel sur Justo Tirado y Pomposo Acosta. Anque de primeres estos llevantamientos nun llegaron a constituyir un peligru pa la dictadura, dempués, xunto con otros pronunciamientos que se llevaron a cabu en delles partes del país, fixeron que la revolución de Madero avanzara. En Sinaloa, Banderas ya Iturbe vencen a los federales dirixíos pol xeneral Higinio Aguilar y el coronel Luis Morales, y tomen Culiacán en mayu de 1911. Dempués de seis meses de llucha. Porfirio Díaz arrenunció a la presidencia y abandonó el país.

El 22 de febreru de 1913 son asesinaos Madero y el vicepresidente José María Pino Suárez. L'usurpador nomó al xeneral José Legorreta gobernador de Sinaloa en llugar de Felipe Riveros. Venustiano Carranza llevantar n'armes en contra de Güerta pa restaurar l'orde constitucional, por eso al so exércitu llamóse-y Constitucionalista.

Los grupos revolucionarios de Sinaloa que se llevantaron n'armes taben empobinaos por Juan Carrasco. Na sierra, Rafael Buelna atacó les poblaciones de San Ignacio y Rosario y enfusó nel entós territoriu de Tepic. Carranza y les sos tropes llegaron a El Fuerte'l 15 de setiembre de 1913. Benjamín Hill tomó Los Mochis y pocu dempués la plaza de Sinaloa. L'exércitu del Noroeste al mandu d'Álvaro Obregón tomó Culiacán; punxo sitiu a Mazatlán y sigo la so marcha escontra'l sur.

Sicasí, una vegada ganáu Güerta, la situación fíxose más tirante. Pero les diferencies yeren fondes; per un sitiu, atopábense los carrancistas, representando al grupu que deseyaba'l control de la economía y la política y por otru los obregonistas representantes de los pequeños y medianos propietarios y comerciantes, quien tamién allampaben el control económico y político que mientres tanto tiempu fóra-yos negáu. N'otru estremu taben los villistas y Zapatistas, que representaben a la población llabradora que lluchaba pol repartu de tierres. Los distintos grupos nun llegaron a un alcuerdu y la convención treslladar a Aguascalientes, onde desconoció a Carranza como presidente; ésti partió escontra Veracruz y tres cruentos combates los constitucionalistas impunxéronse y Carranza propunxo la ellaboración d'una constitución que se promulgó'l 5 de febreru de 1917.

Cronoloxía histórica

1529: Nuño Beltrán de Guzmán funda la Villa del Espíritu Santu de Chametla.
1531: Nuño Beltrán de Guzmán funda la Villa de San Miguel de Culiacán.
1563: Amador López funda El Real de Mines de les Vírxenes de Cosalá.
1565: Francisco de Ibarra funda la Villa de San Sebastián (Concordia).
1595: Hernando de Villafañe funda la Villa de Guasave.
1606: Hernando de Santarén funda San Juan Badiraguato.
1610: Diego Martínez de Hurraine funda El Fuerte de Montesclaros.
1665: Bonifacio Rojas funda El Real de Mines de La nuesa Señora del Rosario.
1699: Manuel Gámez de Maldonado funda San Pedro de Guamúchil.
1826: Fúndase'l puertu de llibre navegación de Mazatlán.
1830: El Congresu Federal expede la Llei qu'aprueba la división del estáu de Sonora y Sinaloa.
1831: A partir d'anguaño, esisti Sinaloa como Entidá Federativa integrante de los Estaos Xuníos Mexicanos.
1831: La Primer Llexislatura Sinaloense expede la Primer Constitución Política de Sinaloa.
1858: En plena Guerra de Reforma, la mocedá sinaloense llevantar n'armes nel Norte de la entidá, proclamando'l Plan d'El Fuerte en sofitu al Gobiernu Lliberal. En Culiacán facer igualmente'l Lic. Eustaquio Buelna y el teniente coronel Ignacio Martínez Valenzuela. El señor Plácido Vega ye reconocíu como xefe del movimientu n'El Fuerte.
1864: L'exércitu francés llega a Mazatlán.
1864: El 22 d'avientu, el xeneral Antonio Rosales gana al exércitu francés nel pobláu de San Pedro.
1911: El 3 de setiembre efectuáronse les primeres eleiciones de la etapa revolucionaria en Sinaloa.
1913: En payares Culiacán queda en poder de les Fuercies Constitucionalistas, aición empobinada personalmente pol xeneral Álvaro Obregón, xefe del Exércitu Constitucionalista del Noroeste.
1916: Venustiano Carranza noma al xeneral Ángel Flores gobernador de Sinaloa, empecipiando les primeres obres de regación nel Valle de Culiacán, al empezar los trabayos de la canal Rosales.
1917: El 5 de febreru promúlgase la constitución. En Sinaloa ye roblada y promulgada pol xeneral Ramón F. Iturbe nel so calter de Gobernador.
1917: El xeneral Ramón F. Iturbe crea la Direición d'Educación col propósitu d'impulsar la impartición del serviciu educativu ente la niñez de la nuesa entidá.
1945: N'anguaño ocupa la gubernatura el xeneral Pablo Macías Valenzuela, quien da un gran impulsu a la educación y a la regación de tierres. Polo primero ye recordáu como'l semador d'escueles y polo segundo, ye recordáu porque nel so gobiernu'l presidente Miguel Alemán inauguró la presa Sinaloa.

Estáu

Forma de Gobiernu

L'estáu de Sinaloa gobernar so un modelu republicanu y ye llibre y soberanu, tienen una constitución y un congresu propios.

El gobiernu estatal atópense estremaos en tres poderes. El Poder Executivo ye exercíu pol Gobernador del Estáu, escoyíu cada seis años, ensin reeleición. El Poder Llexislativu depositar nel Congresu estatal, integráu por diputaos electos por periodos de trés años. El Poder Xudicial ye encarnáu pol Tribunal Cimeru de Xusticia de Sinaloa.

L'estáu estremar en conceyos. Cada conceyu tien un Conceyu, integráu por rexidores y síndicos, y encabezáu pol presidente municipal. Toos estos cargos tienen duración de trés años.

Organización Territorial

Conceyos

Clave INEGI	Conceyu	Cabecera Municipal	Población (2015)^[1]	Posición	Fecha creación
001	Ahome	Los Mochis	449,215	3	1917
002	Angostura	Angostura	47,207	12	1916
003	Badiraguato	Badiraguato	31,821	15	1915
004	Concordia	Concordia	27,157	16	1915
005	Cosalá	Cosalá	16,292	18	1915
006	Culiacán	Culiacán Rosales	905,265	1	1915
007	Choix	Choix	33,027	14	1916
008	Elota	La Cruz	53,856	10	1917
009	Escuinapa	Escuinapa d'Hidalgo	59,436	9	1915
010	El Fuerte	El Fuerte	100,459	6	1915
011	Guasave	Guasave	295,353	4	1916
012	Mazatlán	Mazatlán	502,547	2	1915
013	Mocorito	Mocorito	45,351	13	1915
014	Rosario	El Rosariu	53,773	11	1915
015	Salvador Alvarado	Guamúchil	81,109	8	1962
016	San Ignacio	San Ignacio	21,442	17	1915
017	Sinaloa	Sinaloa de Leyva	88,659	7	1915
018	Navolato	Navolato	154,352	5	1982

Conceyos por IDH

Puestu		Conceyu			IDH			País Comparable
Conceyos de Sinaloa por IDH (2010)^[2]
Informe 2010	Variación respeuto al informe de 2005	Clave INEGI	Nome	Cabecera Municipal	Informe 2010	Informe 2005	Variación respeuto al informe de 2005	País Comparable
1	(3)	015	Salvador Alvarado	Guamúchil	0.8811 Bien alto	0.8775	0.0036	Austria
2	(1)	006	Culiacán	Culiacán Rosales	0.8791 Bien alto	0.8790	0.0001	Finlandia
3	(1)	012	Mazatlán	Mazatlán	0.8785 Bien alto	0.8881	0.0096	Finlandia
4	(3)	001	Ahome	Los Mochis	0.8776 Bien alto	0.8935	0.0159	Finlandia
5		002	Angostura	Angostura	0.8735 Bien alto	0.8630	0.0105	Eslovenia
6	(1)	011	Guasave	Guasave	0.8632 Bien alto	0.8353	0.0279	República Checa
7	(2)	009	Escuinapa	Escuinapa d'Hidalgo	0.8528 Bien alto	0.8214	0.0299	Brunéi
8		018	Navolato	Navolato	0.8513 Bien alto	0.8281	0.0232	Qatar
9	(3)	010	El Fuerte	El Fuerte	0.8457 Bien alto	0.8383	0.0074	Xipre
10	(4)	016	San Ignacio	San Ignacio	0.8452 Bien alto	0.7755	0.0697	Xipre
11		004	Concordia	Concordia	0.8406 Bien alto	0.7857	0.0549	Estonia
12	(2)	014	Rosario	El Rosariu	0.8319 Bien alto	0.7900	0.0419	Andorra
13		008	Elota	La Cruz	0.8298 Bien alto	0.7827	0.0471	Malta
14	(2)	013	Mocorito	Mocorito	0.8217 Bien alto	0.7845	0.0365	Chile
15		017	Sinaloa	Sinaloa de Leyva	0.8199 Bien alto	0.7634	0.0565	Hungría
16		005	Cosalá	Cosalá	0.8067 Bien alto	0.7536	0.0531	Arxentina
17		007	Choix	Choix	0.7957 Alto	0.7350	0.0607	Uruguái
18		003	Badiraguato	Badiraguato	0.7926 Alto	0.7234	0.0692	Uruguái

Xeografía

Sinaloa allugar nel Noroeste del país, ente les coordenaes 22° 31' y 26° 56' de Latitud norte y los 105° 24' y 109° 27' de longitud oeste. L'estáu cunta con una superficie total de , de los cualos correspuenden a la so superficie continental y a la so superficie insular. L'estáu de Sinaloa representa 2,9 % de la superficie del país.

Sinaloa ta allugada nuna rexón naturalmente fértil, cuenta con 12 ríos y 12 preses. Cuenta con 656 quilómetros de la mariña pertenecientes na so mayoría al Golfu de California y el restu al Océanu Pacíficu, lo que representa'l 5,6% del total nacional. Amás de tener 12 badees y 15 esteros, cuenta con de plataforma continental y 221.600 hectárees de llagunes mariniegues

Relieve

El relieve del estáu de Sinaloa ta estremo en dos grandes zones: Sierra Madre Occidental y Llanura Costera del Pacíficu.

Sinaloa presenta un relieve bien accidentáu nel oriente, pola Sierra Madre Occidental, una cadena montascosa que va dende'l norte de la entidá hasta'l sur, y el suroriente, onde se presenten cañones y lomeríos. La sierra ye inclinada con cayíos que baxen hasta los 1.000 metros y presenta montes con altor cimeru a los 2.500 m.s.n.m.

Nel relieve atopa una amplia planicie d'enllanada costera que s'atopa a tou lo llargo del estáu, n'ocasiones interceptada por cuetos bien secos, na rexón del norte ye amplia y amenorgada al sur, ende atópase la Isla Altamura y Isla San Ignacio, según cuerpos d'agua uno d'ellos ye El Caimanero. Dientro d'esta llanura costera atópense los valles agrícoles.

La franxa que va dende El Fuerte hasta Mazatlán, el 10% ye bien secu y alcuéntrase na zona de Los Mochis, el restante 2% ye clima templáu subhúmedo alcontráu nes partes altes de la Sierra Madre Occidental.

La temperatura medio añal del estáu ye alredor de , les temperatures mínimes permediu son alredor de 10,5°C nel mes de xineru y les máximes permediu pueden ser mayores a 36°C mientres los meses de mayu a xunetu.

Les agües presentar nel branu mientres los meses de xunetu a setiembre, la precipitación media del estáu ye d'añales.

Sinaloa ye bien importante como productor agrícola nacional, les principales árees de cultivu atopar nos climes secos y semisecos, polo que rique riego siendo los principales cultivos: maíz, frijol, papa, cártamo, soya, algodón, sorgu, garbanzu y cártamo ente otros. Na rexón que presenta clima templáu subhúmedo cultívase jitomate, sandía melón y hortolices.

Secu y Semisecu 40%
Templáu Subhumedo 48%
Bien Ensugo 10%
Templáu Subhumedo 2%

Hidrografía

De siguío se listan los 11 ríos de Sinaloa

Ríu	Llargor (km)	Escurrimiento superficial (Millones de m³/añu)	Área de la cuenca	(Conceyos)
Ríu Fuerte	670	5,176	35,580	Choix, El Fuerte y Ahome
Ríu Sinaloa	380	2,100	13,530	Sinaloa y Guasave
Ríu Mocorito	118	227	2,260	Mocorito, Salv. Alv. y Angostura
Ríu Humaya Ríu Tamazula Formen: Ríu Culiacán	340 180 98	3,122	15,700	Badiraguato, Culiacán y Navolato
Río San Llorienzo	337	1,680	8,840	Cosalá y Culiacán
Ríu Elota	195	506	2,370	Cosalá y Elota
Ríu Piaxtla	295	1,415	11,450	San Ignacio
Ríu Quelite	108	94	1,140	San Ignacio y Mazatlán
Río Presidiu	316	1,250	3,450	Mazatlán y Concordia
Río Baluarte	200	1,838	1,420	Rosario y Concordia
Río Cañes	175	278	1,650	Escuinapa

Biodiversidá

Nel estáu de Sinaloa esiste una gran diversidá d'especies de plantes, como montes de pinu-encino y pinu-ocotero, cocu d'aceite, yute, huizache, palu blancu, carbayu, yérbadu y pacionales, mangle, tule y guamúchil.

Les especies d'animales qu'habiten na entidá son xabalín, venado cola blanca, tigrillo, falpayar; ente que nel mar hai camarón, pixín, tortúa, robalo, pargo y corvina.

Flora

Na sierra: Montes de pinu-encino y pinu-cocoteru.
Nes llanures: Cocu d'aceite, yute, huisache, palu blancu, carbayu, yérbadu y pacionales.
Nes mariñes: Mangle, tule y guamúchil.

Fauna

En llanures y sierres: Onza, xabalín, venáu cola blanca, tigrillo, xaguar, cardenal, chara pinta, falpayar y primavera.
Na mar: Camarón, pixín, tortúa, robalo, pargo y corvina.

Árees naturales protexíes

Proteición de flora y fauna: Pandu de Cacaxtla
Santuariu Playa: El Verde Camacho y Playa Ceuta

Infraestructura

Preses

Nome Oficial	Nome Común	Capacidá al NAMO (millones de m³)	Altor de Cortina (m)	Añu de Terminación	Corriente na que s'atopa
Presa Adolfo López Mateos	El Varejonal	3.086	105,50	1964	Ríu Humaya
Presa Miguel Hidalgo y Costilla	El Mahone	2.921	81,00	1956	Ríu Fuerte
Presa Luis Donaldo Colosio	Huites	2.908	164,75	1995	Ríu Fuerte
Presa José López Portillo	El Comederu	2.580	136,00	1981	Río San Llorienzo
Presa Gustavo Díaz Ordaz	Bacurato	1.737	116,00	1981	Ríu Sinaloa
Presa Sanalona	Sanalona	675	81,00	1948	Ríu Tamazula
Presa Josefa Ortiz de Domínguez	El Sabino	615	44,00	1967	Río Álamos
Presa Aurelio Benassini	El Saltu	404	73,00	1988	Ríu Elota
Presa Picachos	Picachos	322	80,00	2008	Río Presidiu
Presa Guillermo Blake	El Sabinal	294	81,20	1985	Regueru Ocoroni
Presa Eustaquio Buelna	Guamúchil	90	29,00	1972	Ríu Mocorito
Ing. Juan Guerrero Alcocer	Vinoramas	55	50,00	1994	Regueru El Bledal
Presa Santa María(en construcción)	Santa María	723	152,00	2018	Río Baluarte
Presa Les Xuntes (en proyeutu)					Ríu Piaxtla
Presa La Sábila (en proyeutu)					Ríu Quelite

Carreteres

Carreteres
Estadístiques de Tresportes en Sinaloa
Tipu	Long. (km)
Total	16 965
Cuatro carriles o más	793
Dos carriles	4 367
Revistíes	3 004
Terracería	3 241
Fiendes	5 560
Fonte: SCT (2013)

L'estáu de Sinaloa cunta con una de les redes carreteres más grande del país, atópase na posición 7°, cuenta con un llargor total en víes terrestres de 16.965 km, distribuyíos en 5 categoríes, que son: carreteres cuatro carriles, carreteres dos carriles, carreteres revistíes, terracerías y fiendes.

Del total de víes terrestres (16.965 km) que percuerren l'estáu, el 4,68% son carreteres de 4 carriles, el 25,74% son carreteres de dos carriles, el 17,71% son carreteres revistíes, el 19,10% entender les terracerías y el 32,77% son fiendes.

L'estáu de Sinaloa tien 793 km de carreteres de 4 carriles que lu asitia en puestu númberu 7° nel país, y los sos 4.367 km de carreteres de 2 carriles asitiar en puestu númberu 16°.

Les carreteres federales que percuerren l'estáu son: Carretera Federal 15, Carretera Federal 15D, Carretera Federal 24, Carretera Federal 40 y Carretera Federal 40D.

Ferrocarriles

Ferrocarriles
Estadístiques de Tresportes en Sinaloa
Tipu	Long. (km)
Total de víes ferriales	1 194,5
Troncales y Ramales	905,3
Secundaries	227,2
Particulares	62
Fonte: SCT (2013)

L'estáu de Sinaloa cunta con una de les redes de víes ferriales más grandes del país, atopar nel llugar 8°, con un llargor total en víes ferriales de 1.194,5 km, distribuyíos en 3 categoríes, que son: troncales y ramales, secundaries y particulares.

Del total de víes ferriales (1.194,5 km), el 75,79% son troncales y ramales, el 19,02% son secundaríes, y el 5,19% son particulares. La mayor parte de la rede de ferrocarriles sirve na actualidá pal tresporte de mercancíes.

L'estáu cunta col Ferrocarril Chihuahua al Pacíficu, tresporta pasaxeros, ye una importante llinia ferroviaria del noroeste de Méxicu; enllaza les ciudaes de Chihuahua nel estáu de Chihuahua y Los Mochis, nel estáu de Sinaloa, na mariña del Océanu Pacíficu. Percuerre 673 km, travesando les Fuécares del Cobre.

Aeropuertos

Aeropuertos
Estadístiques de Tresportes en Sinaloa
Tipu	Total
Internacionales	3
Nacionales	0
Fonte: SCT (2013)

L'estáu de Sinaloa cunta con 3 aeropuertos internacionales, allugaos nes 3 ciudaes principales del estáu, Culiacán, Mazatlán y Los Mochis.

L'Aeropuertu Internacional de Culiacán, ye un aeropuertu que remana'l tráficu nacional ya internacional de la ciudá de Culiacán, Sinaloa, Méxicu. Esti aeropuertu forma parte del Grupu Aeroportuario Centro Norte y ye l'aeropuertu con mayor cantidá de pasaxeros y d'operaciones nel estáu de Sinaloa. Cuenta con una capacidá pa 22 operaciones per hora. Ye'l 9° aeropuertu más transitáu de Méxicu.

L'Aeropuertu Internacional de Mazatlán, ye un aeropuertu que remana'l tráficu nacional ya internacional de la ciudá de Mazatlán, Sinaloa, Méxicu. Esti aeropuertu ye'l segundu más importante de Sinaloa, dempués del Aeropuertu Internacional Federal de Culiacán. Atópase na zona sureste de la ciudá y ye unu de cuatro aeropuertos en Méxicu que tien un Centru d'Área de Control (Centru Mazatlán), los otros tando nel Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu, Aeropuertu Internacional de Monterrey y Aeropuertu Internacional de Mérida. Centru Mazatlán controla'l tráficu aereu sobre la parte noroeste del país.

L'Aeropuertu Internacional de Los Mochis, ye un aeropuertu que remana'l tráficu nacional ya internacional de la ciudá de Los Mochis, Sinaloa, Méxicu. Esti aeropuertu ye alministráu por Grupu Aeroportuario del Pacíficu y ye el tercer aeropuertu con mayor cantidá de pasaxeros y d'operaciones nel estáu de Sinaloa.

Puertos

Puertos
Estadístiques de Tresportes en Sinaloa
Tipu	Total
Total	2
Fonte: SCT (2013)

L'estáu de Sinaloa cunta con 2 puertos marítimos: el puertu de Mazatlán y el Puertu de Topolobampo.

Topolobampo ye puertu d'altor y cabotaxe con conexones marítimes, terrestres y aérees. Comunica a les rexones del Mar de Cortés col Occidente de Méxicu. El puertu de Topolobampo enllaza la rexón con otros estaos del norte de Méxicu gracies al Ferrocarril Chihuahua-Pacíficu, que la so terminal de pasaxeros atópase na ciudá de Los Mochis. Nel puertu ta tamién la terminal de llinies de tresbordadores que conecten el norte de Sinaloa cola Paz, Baxa California Sur. Arriendes de la promoción desenvuelta y de l'ampliación de la zona suroeste del puertu, incentivóse l'interés por invertir en nuevos negocios, creció'l númberu de prestadores de servicios y la instalación d'otros como Fertilizantes (ISAOSA) y la nueva Llinia de Ferrys Tresporte Marítimu de California.

Mazatlán ye anguaño un puertu turísticu, comercial y pesqueru, allugáu a unos cuantos quilómetros al sur del Trópicu de Cáncer, nel puntu de confluencia del Océanu Pacíficu y el Mar de Cortés, frente al estremu sur de la península de La Baxa California cola qu'enllaza vía tresbordador; siendo'l puertu de conexón más importante de la mariña occidental de Méxicu con Los Angeles, Panamá y el Mediterraneu. Ta allugada sobre una pequeña península que se proyeuta escontra una badea natural, dixebrando asina a la flota pesquera y el tráficu de barcos de la llinia de sableres, que estiéndese a lo llargo de 26 km escontra'l norte.

Demografía

Según el Censu Nacional de Población y Vivienda 2010 del INEGI, 2.967.961 persones habitaben nel estáu de Sinaloa, de los cualos el 60% moraba na capital Culiacán, y nos conceyos de Mazatlán y Ahome. Nesta entidá, el 56% de los sos habitantes yera menor de 30 años. La relixón profesada pola mayoría de los sos habitantes ye la cristiana católica, col 87% de participación. Y el 1% de la población mayor de 5 años fala dalguna llingua indíxena amás d'español. Les principales etnies qu'entá s'atopen nel estáu son los indios Mayos. Siguiendo l'enclín nacional, la esperanza de vida de les muyeres sinaloenses ye más alta que la de los homes, por casi 5 años (muyeres 77,4 años y homes 72,5 años). Amás puede notase una población mayoritariamente blanca y mestiza.

Población

Según los datos que refundió'l II Censu de Población y Vivienda realizáu pol Institutu Nacional d'Estadística y Xeografía (INEGI) con fecha censal del 12 de xunu de 2010, l'estáu de Sinaloa cuntaba hasta esi añu con un total de 2 967 961 habitantes, de dicha cantidá, 1 476 201 yeren homes y 1 491 560 yeren muyeres.^[3] La tasa de crecedera añal pa la entidá mientres el periodu 2005-2010 foi del 1,2%.

La población sinaloense nos últimos años esperimentó un rápidu y continuu procesu d'urbanización, que tien un porcentaxe del 72,8% y concentrándose principalmente na so capital, Culiacán Rosales, que cunta con una población de 675.773 habitantes, en segundu llugar ta Mazatlán, con 381.583 habitantes, y en terceru ta Los Mochis, con 256.613. El restu de les ciudaes n'importancia son Guasave, Guamúchil, Escuinapa, Navolato, Costa Rica y Villa Juárez, que nun superen los 100.000 habitantes.

La población nacida na entidá supera'l 85%, el restu correspuende a los estaos estremeros de Sonora, Chihuahua, Durango y Nayarit, otru porcentaxe correspuende al restu del país y d'últimes a los estranxeros, que n'añu 2010 xubíen a 17.973. La población sinaloense tamién se compón de descendientes de diverses nacionalidaes, principalmente: españoles, franceses, alemanes, griegos, estauxunidenses, rusos, árabes, chinos, italianos, xaponeses, coreanos, y apocayá arxentinos, cubanos y colombianos.^[4]

Principales ciudaes

Curiosos culturales y turísticos

L'estáu de Sinaloa cunta con importantes monumentos arquiteutónicos y históricos y grandes guapures coloniales. Les ruines xesuites nel pueblu de Cosala, Sinaloa.

Monumentos arquiteutónicos

Ilesia de San Sebastián en Concordia; data del añu 1700
Templu de San Ignacio de Loyola del sieglu XVII, reconstruyíu nel sieglu XIX, sobre les ruines de la Ilesia Xesuita nel conceyu de Choix
Ilesia de San Pedro, en Alhuey, conceyu de Angostura, data del añu 1872
Catedral Basílica de La nuesa Señora del Rosario, data del añu 1842; templu de Imala, data del sieglu XVI; ruines del Templu de Tabalá, nel conceyu de Culiacán
Templu del Sagráu Corazón de Jesús, construyíu nel sieglu XVII, nel conceyu d'El Fuerte *

Templu de La nuesa Señora del Rosario: ruines de la Ilesia de Guadalupe na comunidá de Nío construyida nel sieglu XVII, nel conceyu de Guasave

Ilesia de la Purísima Concepción, nel conceyu de Mocorito, data del sieglu XVIII *

Templu de San Franciscu d'Asís, nel conceyu de Navolato

Templu de La nuesa Señora del Rosario, con retablos d'oru, construyida nel sieglu XVIII, nel conceyu de Rosario

Historia de monumentos históricos

Xardín Botánicu "Benjamín Francis Johnston" en Los Mochis, Sinaloa.. Diseñáu por Florence Yoch y Lucille Council en 1930

Los monumentos más representativos de los pueblos d'orixe mineru son trés: la ilesia de San Sebastián, en Concordia; la de La nuesa Señora del Rosario, na población del mesmu nome, y la de San Juan Bautista, en Copala, construcciones estes del postreru terciu del sieglu XVIII, con fachaes barroques de cantera finamente llabrada. Nos trés alvierte una distribución asemeyada de los cuerpos, con arcos de mediu puntu enmarcaos en columnes con decoración vexetal.

Escontra'l norte, el sistema misional tuvo un gobiernu y una organización especiales, onde'l xefe militar actuaba acordies colos xesuites. L'arquiteutura relixosa correspuende a les misiones xesuites, anque delles de les sos construcciones sufrieron daños dempués de la espulsión d'estos. Exemplu d'ellos son los templos de San Ignacio de Choix, con una portada senciella y espadaña de doble campanil; el de San Juan, n'El Fuerte, que la so fachada barroca amuesa un interesante cortinaxe llabráu en piedra sobre l'arcu d'accesu; y Nío, construcción inconclusa que los sos murios caltener de pies y presenten un bellu arcu de mediu puntu decoráu con estríes.

Les ciudaes de Culiacán y Mazatlán tienen magníficos monumentos del sieglu XIX. Na capital del estáu llamen l'atención la Catedral, pola esbeltez de les sos torres y pola interpretación del so estilu neo-clásicu, propiu d'esa dómina, y el Palaciu Municipal, destináu primeramente a seminariu, sobria edificación que'l so curiosu ye'l xuegu de volumes.

Pela so parte, Mazatlán tien unu de los teatros más formosos, exemplu de la influencia francesa na arquiteutura de la segunda metá del XIX. Na Catedral de Mazatlán ye apreciable l'eclecticismu propiu de principios del sieglu XX, nel interesante amiestu d'estilos que-y da'l so peculiar encantu.

Monumentos, escultures y bustos n'honor a los héroes nacional y local

Monumentu a Gabriel Leyva Solano, promártir de la Revolución Mexicana.
Monumentu a la raza Cahíta, alzáu con motivu del cuartu centenariu de la fundación española de Guasave.
Monumentos n'honor a Benito Juárez, José María Morelos, Miguel Hidalgo, Agustina Ramírez, Rafael Buelna Tenorio, Soldáu Desconocíu, Emiliano Zapata y a la Madre Tierra en Culiacán.
Escultura a Don Miguel Hidalgo nel conceyu de Cosalá.
Bustos del Xeneral Macario Gaxiola y Don Benito Juárez nel conceyu de Angostura.
Guapures Coloniales
Tol primer cuadru de la ciudá d'El Fuerte. Declaráu oficialmente área colonial.
La ciudá de Cosalá ye considerada como la Xoya Colonial del Estáu, polos sos edificios coloniales y cais empedradas.
Cases coloniales de la comunidá de Baymena, en Choix.
Centru históricu d'estilu colonial de l'antigua Villa de San Sebastián, Concordia.
Centru de la Ciudá de Mazatlán.

Deporte

La Ulama, versión rexonal de xuegu de pelota prehispánicu, prauticar inda nel estáu, sobremanera nos conceyos de Guasave, Mocorito y Angostura. Na actualidá l'estáu alluga equipos de lliga profesional en béisbol, fútbol y baloncestu, nel estáu de Sinaloa el deporte más popular y con mayor tradición ye'l béisbol.

Béisbol

Sinaloa cuenta con 3 equipos profesionales de béisbol que participen na Lliga Mexicana del Pacíficu, que lleven más de 50 años participando.

Baloncestu

Sinaloa cuenta con 5 equipos profesionales de baloncestu que participen nel Circuitu de Baloncestu de la Mariña del Pacíficu (cibacopa), dichu circuitu empecipio la so segunda etapa en 2001.

Fútbol

Sinaloa cuenta con 4 equipos profesionales de fútbol que participen en distintes lligues d'ascensu de la Federación Mexicana de Fútbol.

Cultura

A pesar de que los pexes y mariscos formen parte importante de les especialidaes gastronómiques de Sinaloa, un platillo que destacó dientro y fora del Estáu ye ensin dulda el chilorio, carne de gochu finamente deshebrada y condimentada con mueyu de chile anchu y otres especies, llogrando un sabor único. El pollu asáu estilu Sinaloa ye otra especialidá que s'estendió a otros llugares pol so esquisitu sabor. El mochomo, carne de res tipo cecina ye otra especialidá típica de Sinaloa, d'igual manera que los pichones empapelaos, según la corte pa carne asao llamáu cabreria y, poques gracies, los camarones sinaloenses, en "aguachile", marinados en zusmiu de llimón, rellenos de quesu arralláu, envolubraos con tocín o cocíos a la parrilla, ensin dexar de mentar el pexe solmenáu.

Festivales y fiestes llocales

Sinaloa tien delles fiestes que se celebren en tol añu, estes fiestes son parte del patrimoniu cultural de los sinaloenses

Feches	Celebración/Fiesta
1 de xineru	Añu Nuevu
6 de xineru	Día de los Reis Magos
2 de febreru	Día de la Candelaria
24 de febreru	Día de la Bandera de Méxicu
40 díes antes de la Selmana Santa	Antroxu de Mazatlán
domingu de ramos	Selmana Santa
21 de marzu	Día de la primavera y nacimientu de Benito Juárez
30 d'abril	Día del Neñu
1 de mayu	Día del Trabayu
10 de mayu	Día de la Madre
Tercera selmana de mayu	Fiestes del Mar de Les Cabres
Tercer Domingu de xunu	Día del Padre
16 de setiembre	Día de la independencia
4 d'ochobre	Sinaloa 50k
2 de payares	Día de los muertos
20 de payares	Aniversariu de la Revolución mexicana
12 d'avientu	Día de la Virxe de Guadalupe
24 d'avientu	Nuechebona
25 d'avientu	Natividá d'El nuesu Señor Xesucristo
31 d'avientu	Fin d'añu

Estaos hermanos

Estáu	País	Añu
DF ( Méxicu, D. F.)	Méxicu	2009^[5]^[6]

Sonora	Sonora	Chihuahua
Océanu Pacíficu		Durango


Océanu Pacíficu	Nayarit	Durango

Ver tamién

Congresu del Estáu de Sinaloa
Organización territorial de Méxicu
Estáu d'Occidente (Sonora y Sinaloa), fundáu en 1824. Al dixebrase dambos, sumió en 1830
Conceyos de Sinaloa
Escudu de Sinaloa
Eleiciones estatales de Sinaloa de 2013

Referencies

↑ Institutu Nacional d'Estadística y Geografía (ed.): «Encuesta Intercensal 2015». Consultáu'l 27 de marzu de 2016.
↑ INAFED. «Índiz de desenvolvimientu municipal». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-10-24.
↑ ^3,0 ^3,1 Institutu Nacional d'Estadística y Xeografía. «Principales resultancies per llocalidá 2010 (ITER)».
↑ Institutu Nacional d'Estadística y Geografía (ed.): «Tasa de crecedera media añal de la población por entidá federativa, 1990 a 2010». Consultáu'l 5 de marzu de 2011.
↑ http://www.milenio.com/cdb/doc/impresu/8530922
↑ http://eleconomista.com.mx/estaos/2011/05/17/df-sinaloa-fortalecen-politicas-publiques

Enllaces esternos

Gobierno del Estáu de Sinaloa — sitio web oficial
Gobierno Dixital del Estáu de Sinaloa Archiváu 2016-03-04 en Wayback Machine
Supremu Tribunal de Xusticia del Estáu de Sinaloa
Congresu del Estáu de Sinaloa
Direición de Cultura del Estáu de Sinaloa

[Censu2015-1] Institutu Nacional d'Estadística y Geografía (ed.): «Encuesta Intercensal 2015». Consultáu'l 27 de marzu de 2016.

[IDH_por_conceyu-2] INAFED. «Índiz de desenvolvimientu municipal». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-10-24.

[INEGI-3] 3,0 ^3,1 Institutu Nacional d'Estadística y Xeografía. «Principales resultancies per llocalidá 2010 (ITER)».

[4] Institutu Nacional d'Estadística y Geografía (ed.): «Tasa de crecedera media añal de la población por entidá federativa, 1990 a 2010». Consultáu'l 5 de marzu de 2011.

[5] ttp://www.milenio.com/cdb/doc/impresu/8530922

[6] ttp://eleconomista.com.mx/estaos/2011/05/17/df-sinaloa-fortalecen-politicas-publiques

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

v a e Estáu de Sinaloa
Culiacán Rosales (capital)
Conceyos y (cabeceres municipales)	Ahome (Los Mochis) Angostura (Angostura) Badiraguato (Badiraguato) Choix (Choix) Concordia (Concordia) Cosalá (Cosalá) Culiacán (Culiacán Rosales) El Fuerte (El Fuerte) Elota (La Cruz) Escuinapa (Escuinapa de Hidalgo) Guasave (Guasave) Mazatlán (Mazatlán) Mocorito (Mocorito) Navolato (Navolato) Rosario (El Rosario) Salvador Alvarado (Guamúchil) San Ignacio (San Ignacio) Sinaloa (Sinaloa de Leyva)
Ciudaes más poblaes	Culiacán Rosales Mazatlán Los Mochis Guasave Guamúchil Escuinapa de Hidalgo Navolato Juan José Ríos Gabriel Leyva Solano Costa Rica Lic. Benito Juárez El Rosario La Cruz Villa Unión Eldorado Adolfo Ruiz Cortines El Fuerte Ahome
Puertos d'altura	Mazatlán Topolobampo