San Tiso d'Abres

San Tiso d'Abres
Alministración
País	España
Autonomía	Principáu d'Asturies
Provincia	Provincia d'Asturies
Partíu xudicial	Castropol
Tipu d'entidá	conceyu
Capital	O Chao
Alcaldesa de San Tiso d'Abres	María Goretti Quintana Rey
Nome oficial	San Tirso de Abres (es)
Xeografía
Coordenaes	43°24′12″N 7°07′56″W / 43.4033°N 7.1323°O
Superficie	31,41 km²
Llenda con	A Veiga, Taramundi, A Pontenova y Trabada
Demografía
Población	412 hab. (2023)
Densidá	13,12 hab/km²
Xentiliciu
Más información
Estaya horaria	UTC 01:00

San Tiso d'Abres ye un conceyu asitiáu nel cuadrante noroccidental d'Asturies. Llenda al norte col conceyu llugués d'A Pontenova; al sur col de Trabada, tamién llugués; al este colos asturianos de Taramundi y A Veiga, y al oeste col de Trabada otra vez.

Llocalidaes

Sólo tien una parroquia: San Tiso. Los nucleos de población del conceyu son^[1]:

Llugares

La Comunidá Vecinal de San Tiso d'Abres recibió'l Premiu al Pueblu Exemplar que concede la Fundación Príncipe d'Asturies, nel añu 2011.

Historia

Les primeres muertes históriques topaos nel conceyu, pertenecen al Paleolíticu, atopándose una necrópolis tumular d'O Couzogordo na Xunqueira na llende col vecín conceyu de Taramundi. Ye la única zona de tola contorna onde s'atoparon restos tan antiguos.

La presencia romana na zona déxase sentir por aciu de les esplotaciones mineres de fierro y les auríferas. Nel primer aspeutu, práuticamente nun esiste fastera ensin esplorar, siendo les más aprovechaes les alcontraes enriba de San Andrés, con una mina (Salgueiro) de delles galeríes xuníes ente sí. No referente al oru, n'As Cárcovas, nes proximidaes de Salcido, atopáronse muertes importantes. Sicasí, l'afayu más importante de la dómina romana ye la presencia de trés asentamientos castreños nel conceyu y que son: El Croas de Castro, empobináu a llabores agrícoles. El Croas d'Eilale, rellacionáu coles esplotaciones mineres de Salgueiro, y el Castru de Salcido, dedicáu a llabores extractivas y de tresformamientu, que cunta con una pequeña escalera de cayuela que da accesu a una acrópolis y una cortil cercada de más de trés metros de grosez.

San Tiso forma parte de la donación efectuada por Alfonso VII de Lleón a la ilesia d'Uviéu, pero en 1172 el Monesteriu de Meira, asitiáu en Galicia, consigue la metá del territoriu. Aprovechando les bones condiciones de les vegues del conceyu, el monesteriu instaló trés granxas o unidaes integrales d'esplotación agrícola n'O Chao, A Pumarega y A Brea. En 1537 el conde d'Altamira, Don Lope Moscoso, merca'l cotu por 672.000 maravedinos, anque nun s'incluyó la parte del monesteriu de Meira.

En 1579 Felipe II precisáu d'ingresos pa desaniciar los gastos causaos poles guerres, llogra, cola bendición del Papa Benedicto, el privilexu de vender o incorporar a la Corona los señoríos eclesiásticos, y ente ellos esti territoriu, lo qu'aprovecharíen les xentes de San Tiso d'Abres p'adquirilo, expedir títulu de villa y cédula de xurisdicción. El pueblu exercía la so xurisdicción nomando xueces y rexidores, sicasí, esta xurisdicción quedó compartida col monesteriu de Meira y col conde d'Altamira, daqué que s'aprecia nes perceiciones diezmales. San Tiso llogra representación na Xunta Xeneral del Principáu al traviés del partíu de la obispalía, venciendo tol protagonismu a Castropol, qu'exercía de cabeza del mesmu.

El sieglu XIX ve cómo s'enllanta la industria nel conceyu cola puesta en marcha d'un telar que crea trabayu de venta ambulante. De la guerra de la Independencia nun se tienen referencies clares nel conceyu, según tampoco les hai de les batalles Carlistes. Nos tramos finales del sieglu la emigración a ultramar fai apeligrar la estructura demográfica nel territoriu, siendo la construcción del ferrocarril de Ponte Nueva a Ribadeo en 1903 l'efectu amortiguador de la mesma.

A principios del sieglu XX proyeutar na capital la instalación d'una industria óptico, finalmente refugada por culpa de la guerra Civil Española. Mientres los últimos tiempos nuevamente empiecen a apaecer movimientos migratorios, anque esta vegada escontra'l centru de la rexón y Europa, que faen baxar peligrosamente la población, modificando la estructura social del conceyu.

Economía

**Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2011)**
	Númberu de trabayadores	Tantu por cientu
TOTAL	123	100
Agricultura, ganadería y pesca	46	37,40
Industria	6	4,88
Construcción	9	7,32
Servicios	62	50,41
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

**Usos del suelu del conceyu (añu 2010)**
Usu	Superficie (km²)
Tierres de llabrantíu	0,63
Praderíes	3,46
Terrenu forestal	24,99
Otros usos (industrial, residencial, tierra ermo...)	2,33
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

**Carauterístiques del sector primariu (añu 2011)**
Ganaderíes de bovín	32
Cabeces de ganáu bovín	670
Cabeces de ganáu ovín	43
Cabeces de ganáu cabrín	50
Ganaderos con cuota llechera	14
Quilos de cuota llechera	2.304.671
Metros cúbicos de madera valtao	13.601
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

Evolución demográfica

Al igual que munchos de los conceyos asitiaos nos estremos de la rexón San Tiso d'Abres carauterizar pola perda paulatina de la población dende finales del sieglu XIX, primero pola emigración a ultramar y yá a partir de metá de sieglu, pero sobremanera del 70 d'equí p'arriba, por culpa de la emigración a los centros industriales de la rexón. Tou esto acentúose con una incapacidá de recuperación vexetativa que fizo que s'enllancara la población. La resultancia que nos ufierta esto, ye una pirámide de población totalmente descompuesta con una mayoría de persones mayores de 50 años que fai tarrecer seriamente pola vida en determinaos pueblos del conceyu onde güei yá nun lleguen a 10 habitantes como Prau, Valiñaseca, Loureal, Matela y Sobrelavega.

L'actividá económica al igual que tola contorna, xira en redol al sector primariu, principalmente de la ganadería, que xenera'l 72,25% de los emplegos, anque anguaño y debíu al prematuru avieyamientu y la crisis del sector, tea intentándose reorientar les estructures. Con too ello la cabaña vacuna ye la que mayormente trabayar, presentando les esplotaciones una orientación láctea. Tamién tien presencia les cabeces porcines, anque xeneralmente va destináu al autoconsumo.

El sector secundariu y de la construcción representa al 9,57% de la población ocupable, siendo esta última actividá, la que se lleva la mayor parte. Más anguaño ta en puxanza'l sector madereru. Tamién hai una piscifactoría que da emplegu a ocho persones.

Los servicios representen al 18,18% del emplegu local, concentrándose la mayoría d'ellos na capital, O Chao, onde la caña del comerciu lleva la palma tocantes a emplegos. Güei hai que dicir que les meyores de les comunicaciones, siendo llugar estratéxicu na carretera que va a Lugo, según les reformes de delles Cases de L'Aldea, dexen ver con ciertu optimismu les perspectives en cuanto al aumentu del turismu rural na zona.

Política

Nel conceyu de San Tiso d'Abres, los únicos partíos que gobernaron fueron el PSOE (1979 - 2003) (2019- anguaño) y el PP (2003 - 2019). L'alcalde ye Clemente Martínez Rodil (PSOE).

Eleiciones municipales
Partíu	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011	2015	2019	2023
CD / AP / PP					3	3	4	4	5	4	3	3
PSOE	5	6	6	7	4	4	3	3	1	3	4	4
PCE / IU-BA									1
UCD / CDS	4	1	1
Total	9	7	7	7	7	7	7	7	7	7	7	7