Copérnico
.svg)
Colás Copérnico[9] (polacu: Mikołaj Kopernik, en llatín Nicolaus Copernicus; 19 de febreru de 1473, Toruń – 24 de mayu de 1543, Frombork) foi un astrónomu del Renacimientu que formuló la teoría heliocéntrica del Sistema Solar, aniciada primero por Aristarcu de Samos. El so llibru De revolutionibus orbium coelestium (Sobro les revoluciones de les esferes celestes) camiéntase davezu'l puntu d'entamu de l'astronomía moderna, arriendes de ser una pieza clave no que se llamó la Revolución Científica na dómina del Renacimientu. Copérnico pasó cuasi venticinco años trabayando nel desenrollu del so modelu heliocéntricu del universu. Daquella foi abegoso que los científicos lo aceutaran, yá que yera una revolución.
Copérnico yera matemáticu, astrónomu, xurista, físicu, clérigu católicu romanu, gobernador, líder militar, diplomáticu y economista. Xunto coles sos estenses responsabilidaes, l'astronomía figuraba como poco más qu'una distraición. Pola mor de la so gran aportación a l'astronomía, en 1935 diose'l nome «Copernicus» a ún de los mayores cráteres llunares, asitiáu nel Mare Insularum.
Copérnico nun asoleyó la so obra na que defendía l'heliocentrismu hasta 1543, añu de la so muerte, cuntando cola almiración de les autoridaes eclesiástiques de la Ilesia Católica Romana; sicasí, los sos llibros incluyéronse nel Index librorum prohibitorum, bien d'años dempués de la so muerte. Les afirmaciones de que lu escorrexaron por herexe nun son ciertes.
Vida y xera
[editar | editar la fonte]L'afamáu científicu polacu-prusianu estudió na Universidá de Cracovia (1491-1494) escurque baxo la direición del matemáticu Wojciech Brudzewski. Viaxó per Italia y inscribióse na Universidá de Boloña (1496-1499), onde estudió Drechu, Melecina, Griegu, Filosofía y trabayó como ayudante del astrónomu Domenico de Novara. En 1500 foi a Roma, onde cursó ciencies y astronomía y en 1501 tornó a la so patria y nomáronlu canónigu na catedral de Frauenburg, cargu qu'obtuvo per aciu del gabitu del so tíu Lucas Watzenrode. Pol so cargu, tornó a Italia, a Padua (1501-1506), pa estudiar Drechu y Melecina, y asitióse en Ferrara (1503), onde obtuvo'l grau de Doctor en Drechu Canónicu.
Afitóse definitivamente nel so país (1523) y dedicóse a l'alministración de la diócesis de Warmia, exerció la melecina, ocupó dellos cargos alministrativos y trabayó nel so descomanáu y cimeru llabor na estaya de l'astronomía. Finó'l 24 de mayu de 1543 en Frombork, Polonia. En 2005 un equipu d'arqueológos polacos mentó qu'afayaran los sos restos na catedral de Frombork, teoría que se verificó en 2008 al analizar un diente y parte del craniu y comparalu con un pelu de so atopáu nún de los sos manuscritos. De magar el craniu, espertos de la policía, reconstruyeron el so rostru, coincidiendo ésti col del so retratu.
El 22 de mayu de 2010 recibió un segundu funeral nuna misa dirixida por Józef Kowalczyk, nunciu papal en Polonia y diba poco ñomáu Primáu de Polonia. Los sos refugos enterráronse otra vegada nel mesmu llugar, na catedral de Frombork. Una piedra de granitu ñegru identifícalu anguaño como'l fundador de la teoría heliocéntrica y lleva amás la representación del modelu de Copérnico del sistema solar, un sol doráu arrodiáu per seyes de los planetes.
Modelu heliocéntricu
[editar | editar la fonte]En 1533, Johann Albrecht Widmannstetter unvió a Roma unes cartes resumiendo la teoría de Copérnico. Oyóles con bien d'interés el papa Clemente VII y dellos cardenales. Pa 1536 el trabayu de Copérnico taba cuasi rematáu y espardiéranse falancias sobro la so teoría por toda Europa. Nuna epístola datada en payares de 1536, l'arzobispu de Capua, Nikolaus Cardinal von Schönberg, pidió a Copérnico que desplicara más les sos idees y solicitó un manuscrito con elles. Pesia la presión de dellos grupos, Copérnico atrasó la publicación del so llibru, seique por llercia a la crítica. Dalgunos historiadores cuiden que, si foi asina, taba más preocupao pol impautu nel mundu científicu que nel relixosu.
Les cimeres idees de la so teoría yeren:
- Los movimientos celestes son uniformes, eternos y circulares o compuestos d'estremaos ciclos (epiciclos).
- El centru del universu afáyase cerca del Sol.
- Orbitando alredor del Sol, por orde, alcuéntrense Mercuriu, Venus, la Tierra, la Lluna, Marte, Xúpiter y Saturnu. Tovía nun se conocín'Uranu y Neptunu.
- Les estrelles son oxetos alloñaos qu'asitien fixos y poro, nun orbiten alredor del Sol.
- La Tierra tien trés movimientos: la rotación diaria, la revolución añal y l'enclín añal del so exe.
- El movimientu retrógradu de los planetes desplícase pol movimientu de la Tierra.
- La distancia de la Tierra al Sol ye pequeña, comparada cola distancia a les estrelles.
De revolutionibus orbium coelestium
[editar | editar la fonte]La so obra maestra, De revolutionibus orbium coelestium (Sobro les revoluciones de les esferes celestes), escribióse a lo llargo d'unos venticinco años de xera (1507-1532) y asoleyóse de miente póstuma en 1543 por Andreas Osiander, pero bien de les idees fonderes y de les observaciones que tien espardiéronse al traviés d'un opúsculu tituláu De hypohtesibus motuum coelestium a se constitutis commentariolus (non editáu hasta 1878) que, magar ser curtiu, ye precisu y ñidiu.
Copérnico estudió los escritos de los filósofos griegos a la gueta de referencies al problema del movimientu terrestre, sobro manera los de Pitágores y Heráclides Pónticu, que creyíen nesa teoría. En cuantes a la teoría heliocéntrica en sí, polo que se sabe anguaño, anicióse por primer vegada por Aristarcu de Samos (310-230 e.C.), a quien nun ñoma na so obra. El valir de los sos estudios ye'l fechu d'afitar teoríes ya refugaes pol «sentíu común» y de da-yos una cadarma de xacíu y ciencia.
La francedura fondera que suponía pa la ideoloxía relixosa medieval, sustituyendo un cosmos zarráu y xerarquizáu (col home como centru) por un universu homoxéneu y indetermináu (y, inclusive, desinfiníu), allugáu alredor del Sol, fixo duldar a Copérnico d'asoleyar la so obra, siendo consciente de qu'ello podía arreya-y problemes cola Ilesia; por desgracia, pola mor d'una enfermedá que-y causó la muerte, nun foi quien a vela publicada.
Copérnico tovía taba trabayando nel "De revolutionibus orbium coelestium" cuando en 1539 Georg Joachim Rheticus, un matemáticu de Wittenberg, llegó a Frombork. Philipp Melanchthon aviara pa Rheticus la so visita a estremaos astrónomos y l'estudiu con ellos. Rheticus tornóse nel aprendiz de Copérnico, viviendo con elli durante dos años. Rheticus lleó'l manuscritu de Copérnico y darréu escribió un resume non téunicu de les sos cimeres teoríes en forma de carta abierta empobinada a Schöner, el so profesor d'astroloxía en Núremberg. Más sero asoleyó esta carta como un llibru tituláu Narratio Prima (primer recuentu) en Dánzig en 1540. L'amigu de Rheticus y monitor, Gasser Aquiles, publicó una segunda edición de la Narratio en Basilea en 1541 y l'añu siguiente Rheticus asoleyó un tratáu de trigonometría escritu por Copérnico, incluyíu dempués nel segundu llibru de De revolutionibus.
Baxo la presión de Rheticus, y viendo la reaición favoratible de la xente pol so trabayu, Copérnico foi a la fin gustante n'apurrir el llibru al so amigu Tiedemann Giese, obispu de Chełmno (Kulm), pa que lu imprentara Johannes Petreius en Núremberg. La primer edición de De revolutionibus apruz en 1543, el mesmu añu de la muerte del autor. El llibru tien un llargu entamu nel que se dedica la obra al Papa Pablu III, y nel que s'atribuye'l motivu d'escribila a la falta de capacidá de los astrónomos d'algamar un alcuerdu qu'afite una teoría afayadiza de los planetes. Nesti entamu tamién fai rescamplar que si'l so sistema enanta la exautitú de les predicciones astronómiques, ello permitirá a la Ilesia desenrollar un calendariu más exautu, una tema que daquella tenía bien d'interés, y una de les razones de la Ilesia pa financiar los estudios d'astronomía.
El trabayu dixebróse en seyes llibros:
- Visión xeneral de la teoría heliocéntrica y una esplicación curtia de la so conceición del mundu.
- Pegoyos de l'astronomía esférica y una llista de les estrelles (como base pa los argumentos desenrollaos en llibros siguientes).
- Movimientos aparentes del Sol y fenómenos rellacionaos.
- Descripción de la Lluna y los sos movimientos orbitales.
- Esplicación concreta del nuevu sistema.
- Continuación del llibru anterior.
Significáu de la obra
[editar | editar la fonte]El valir de la obra de Copérnico ye ser una obra revolucionaria, precursora de grandes cambeos científicos. Esti calter revolucionariu nun ta namái nos escritos sinón n'aniciar unos caminos que francerán les torges del pensamientu. Nun hai qu'escaecer que la obra de Copérnico sigue venceyada al mundu antiguu: nel so pensamientu siguen enceses dalgunes premises platóniques como los dos grandes pegoyos d'uniformidá y circularidá. Sicasí, cola obra póstiase otra gran idea propia de los tiempos modernos: la natura va perdiendo'l so calter teolóxicu, l'home yá nun ye'l centru del universu, sinón que Copérnico lu aballa a una posición móvil, como la de cualesquier otru planeta.
De magar Copérnico desendólcase la idea de que l'home agora gobiérnase pol so xacíu, que será la facultá del ser humanu que-y fai aportar al ordenamientu del universu. Poro l'home entama a ser autónomu per aciu de la so comprendoria, siendo quien a apoderase de la natura, asoberbiándola y rexéndola. Nesi sen l'home dexa de ser el centru físicu del universu pa tornase nel centru racional del universu. De magar entós enfrentámonos al mundu, non amirándolu, sinón aniciando hipótesis al traviés de les capacidaes del home, que comparaes cola natura podrán dase por valederes o non.
Copérnico tuvo a la escontra al cristianismu de la dómina, que fixera suyos los principios aristotélicos del mundu antiguu. Aristóteles escribió de teoría lliteraria, política, ética, metafísica, llóxica, meteoroloxía, física, bioloxía, astronomía, etc. y too ello con tiez, lo que facía mui abegosu custionar una parte ensin custionar too. Al tiempu, pemitía, pola mesma razón, dexar a un llau les pequeñes dificultaes que pudieren aprucir n'aspeutos parciales. Esti ye'l motivu fonderu de la so permanencia como visión del mundu a lo llargo de dos mil años. Si s'añade que, tres el so descubrimientu por parte del mundu medieval, esti sistema se cristianizó y s'asumió pola Ilesia católica al traviés de la obra de Santu Tomás d'Aquinu, atolénase meyor la resistencia qu'opunxo a que se superara, y hasta qué punto determinó, non sólo la hestoria de l'astronomía, sinón de la ciencia y de la cultura.
La obra de Copérnico y los cambeos que propón proyéutense sobro l'estáu anterior de l'astronomía y sobro la cadarma científica y filosófica que con elli se venceyaben. Nel testu faise un repás curtiu per toles estayes de l'astronomía anterior que queden anticuaes de magar los sos descubrimientos: la falta de xacíu sobro los movimientos del Sol y la Lluna (los sos movimientos añales nun se podíen afitar con seguranza), la esplicación del movimientu de los planetes, que tampoco resultaba aceutable porque nun s'emplegaben los mesmos supuestos pa toos y, sobro manera, que l'universu se dibuxaba como un sistema por partes, ensin tener unidá. Nesi sen, a la fin del testu, l'autor atalanta y desplica que l'astronomía precedente yera un tracamundiu porque nun siguía unos principios seguros y nun llegaba a un métodu completu.
Les cimeres idees de la obra de Copérnico, opuestes a les anteriores, son, ente otres, la so idea d'acutar la unidá de movimientos y la d'aniciar un sistema de círculos con más xacíu. L'helioestatismu y l'heliocentrismu nun son les premises sinón la conclusión. Camuda d'hipótesis y toma la de que'l Sol asitia quietu y la Tierra s'aballa con una ringlera de movimientos estremaos: rotación, tresllación y declinación (qu'esplica los equinoccios). Pa ellos Copérnico plantegó les sos hipótesis: que nun esiste namái un centru de toles esferes celestes y que'l centru de la Tierra nun ye'l centru del universu.
Toles esferes xiren alredor del Sol, que ye'l centru de xiru d'elles, y l'astru rei ta na redolada del centru del universu; tamién supera'l problema del paralaxe si s'atalanta que les estrelles tán a una distancia muncho mayor de lo que se camentaba enantes. Amás, cualesquier movimientu qu'abulte fechu na esfera de les estrelles nun ye tala, sinón que lo que s'aballa ye la Tierra, que xira cada día y da una vuelta completa, mientres que la esfera de les estrelles asitia quieta. D'igual miente los movimientos del Sol nun se deben a elli, sinón a la Tierra que xira alredor d'elli igual que'l restu de los planetes; y los movimientos retrógrados y direutos de los planetes nun se deben a ellos, sinón al movimentu de la Tierra.
Heriedu
[editar | editar la fonte]Copérnico camiéntase como'l precursor de l'astronomía moderna, apurriendo les bases que permitieron a Newton rematar la revolución astronómica, al pasar d'un universu xeocéntricu a un cosmos heliocéntricu y camudando ensin remediu la mirada del cosmos qu'asitiara hasta entós.
Nesi sen, lo que se conoz como Revolución Copernicana ye la so formulación de la teoría heliocéntrica, que mienta que la Tierra y los otros astros xiren alredor del Sol.
N'honor de Colás Copérnico, el 19 de febreru de 2010 la IUPAC ñoma al elementu 112 de la tabla periódica como coperniciu.
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Afirmao en: Gemeinsame Normdatei. Data de consulta: 10 avientu 2014. Llingua de la obra o nome: alemán. Autor: Biblioteca Nacional d'Alemaña.
- ↑ 2,0 2,1 Afirmao en: Gemeinsame Normdatei. Data de consulta: 9 abril 2014. Llingua de la obra o nome: alemán. Autor: Biblioteca Nacional d'Alemaña.
- ↑ URL de la referencia: http://www.historyorb.com/people/nicolaus-copernicus.
- ↑ Afirmao en: The History of Polish Literature, Updated edition. Cita: absurd projection of a modern understanding of nationality onto Renaissance people, who identified with their home territories rather than with a nation. Autor: Czesław Miłosz. Editorial: University of California Press. Data d'espublización: 1983.
- ↑ Afirmao en: Gemeinsame Normdatei. Data de consulta: 30 avientu 2014. Llingua de la obra o nome: alemán. Autor: Biblioteca Nacional d'Alemaña.
- ↑ Afirmao en: autoridaes BNF. Identificador BnF: 118976048. Data de consulta: 10 ochobre 2015. Autor: Biblioteca Nacional de Francia. Llingua de la obra o nome: francés.
- ↑ Afirmao en: CONOR.SI. Identificador CONOR.SI: 14384483.
- ↑ URL de la referencia: https://www.nmspacemuseum.org/inductee/nicolaus-copernicus/. Data de consulta: 17 xunetu 2023.
- ↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: copernicanu, -a, -o
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]- Biografía y llugares turísticos relativos a Nicolás Copérnico Archiváu 2008-12-05 en Wayback Machine
- Los científicos ponen cara a Nicolás Copérnico El País, 20 de payares de 2008. [Consulta:20-11-2008]
| Control d'autoridaes |
|
|---|
Datos: Q619
Multimedia: Nicolaus Copernicus
Cites famoses: Nicolás Copérnico