Númberos coreanos
L'idioma coreanu utiliza dos formes distintos pa escribir los númberos: el sistema coreanu Sinón y el sistema coreanu nativu.
Introducción
[editar | editar la fonte]Pa dambos sistemes, Nativu y Sinón, les decenes (de 11 a 19) tán representaos por diez y únicos calteres. Por casu, el 15 sería sib-o (십오), y non il-sib-o del sistema coreanu Sinón, y yeol-daseot (열다섯)en coreanu nativu. De 20 a 90 representar d'esta manera según el sistema coreanu Sinón, ente que'l coreanu Nativu tien el so propiu y únicu conxuntu de pallabres, tal como puede vese na tabla siguiente. El conxuntu de númberos coreanos mayores, siguen la tradición china de cuntar por aciu 10000 y non de 1000 en 1000. El sistema coreanu Sinón ta basáu dafechu nos númberos Chinos.
La diferencia ente dambos sistemes de numberación ye importante. Tou lo que puede cuntase, utilízase dalgunu de los dos sistemes, pero escasamente dambos. El sistema coreanu Sinón ye usáu dacuando como ordinales: yeol beon (열 번) significa "diez veces" ente que sip beon (십(十) 번(番)) significa "númberu diez".
Cuando nos referimos a la edá d'una persona xeneralmente utilízase sal (살) pa los numberales nativos coreanos, y se (세) en coreanu Sinón. Por casu, seu-mul da-seot sal (스물다섯 살) y i-sib-o se (이십오 세) dambos signifiquen 'venticinco años'.
Los numberales Sinón son utilizaos al referise a los minutos de la hora. Por casu, sam-sib-o bun (삼십오 분) significa ":35" o "trenta y cinco minutos". Los numberales Nativos son utilizaos pa referise a la hora nel sistema de 12 hores y pa referise a les hores entendíes ente les 00:00 y 12:00, nel sistema de 24 hores. Les hores entendíes ente les 13:00 y les 24:00 hores indíquense utilizando dambos sistemes tanto Sinón como Nativu. Por casu se si (세 시) significa '03:00' o '3:00 a.m./p.m.' y sip-chil si (십칠 시) o yeol-ilgop si (열일곱 시) significa '17:00'.
Pa númberos cimeros a 100, utilízase los númberos coreanos Sinón, delles vegaes combinaos: 101 sería baek-hana o baeg-il.
Dalgunos de los númberos Nativos pueden tener distintes formes delantre d'unidaes de midida:
| Númberu | Cardinal coreanu nativu | Forma atributiva de los cardinales coreanos nativos | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Hangul | McCune-Reischauer | Revisada | Hangul | McCune-Reischauer | Revisada | |
| 1 | 하나 | hana | hana | 한 | han | han |
| 2 | 둘 | tul | dul | 두 | el to | du |
| 3 | 셋 | set | set | 세 | se | se |
| 4 | 넷 | net | net | 네 | ne | ne |
| 20 | 스물 | sŭmul | seumul | 스무 | sŭmu | seumu |
La forma descriptiva pa 1, 2, 3, 4, y 20 consíguese "dexando cayer la última lletra" del nome orixinal del cardinal Nativu, cuando se fala. Exemplos:
- 한 번 han beon ("una vegada")
- 두 개 du gae ("dos cuesas")
- 세 시 se si ("trés en puntu")
- 네 명 ne myeong ("cuatro persones")
- 스무 마리 seumu mari ("venti animales")
Daqué similar asocede tamién con dellos cardinales coreanos Sinón:
- 오뉴월 onyuwol ("mayu y xunu")
- 유월 yuwol ("Xunu")
- 시월 siwol ("Ochobre")
Los cardinales pa trés y cuatro tienen formes alternatives cuando tán delantre de pallabres:
- 석 달 seok dal ("tres meses")
- 넉 잔 neok jan ("cuatro taces")
Numberales
[editar | editar la fonte]| Númberos | Cardinales Coreanu Sinón | Cardinales Coreanu Nativu | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hanja | Hangul | Llatín | Hangul | Llatín | |||
| 0 | 零/空 | 영 (N: 령), 공 | yeong (N: ryeong), gong | - | - | ||
| 1 | 一 | 일 | il | 하나 | hana | ||
| 2 | 二 | 이 | i | 둘 | dul | ||
| 3 | 三 | 삼 | sam | 셋 | set | ||
| 4 | 四 | 사 | sa | 넷 | net | ||
| 5 | 五 | 오 | o | 다섯 | daseot | ||
| 6 | 六 | 육 (N: 륙) | yuk (N: ryuk) | 여섯 | yeoseot | ||
| 7 | 七 | 칠 | chil | 일곱 | ilgop | ||
| 8 | 八 | 팔 | pal | 여덟 | yeodeol | ||
| 9 | 九 | 구 | gu | 아홉 | ahop | ||
| 10 | 十 | 십 | sip | 열 | yeol | ||
| 11 | 十一 | 십일 | sibil | 열 하나 | yeolhana | ||
| 12 | 十二 | 십이 | sibi | 열 둘 | yeoldul | ||
| 13 | 十三 | 십삼 | sipsam | 열 셋 | yeolset | ||
| 14 | 十四 | 십사 | sipsa | 열 넷 | yeolnet | ||
| 15 | 十五 | 십오 | sibo | 열 다섯 | yeoldaseot | ||
| 16 | 十六 | 십육 (N: 십륙) | simnyuk[n. 1] (N: simnyuk) | 열 여섯 | yeolyeoseot | ||
| 17 | 十七 | 십칠 | sipchil | 열 일곱 | yeolilgop | ||
| 18 | 十八 | 십팔 | sip-pal | 열 여덟 | yeolyeodeol | ||
| 19 | 十九 | 십구 | sipgu | 열 아홉 | yeolahop | ||
| 20 | 二十 | 이십 | isip | 스물 | seumul | ||
| 21 | 二十一 | 이십일 | isibil | 스물 하나 | seumulhana | ||
| 22 | 二十二 | 이십이 | isibi | 스물 둘 | seumuldul | ||
| 23 | 二十三 | 이십삼 | isipsam | 스물 셋 | seumulset | ||
| 24 | 二十四 | 이십사 | isipsa | 스물 넷 | seumulnet | ||
| 25 | 二十五 | 이십오 | isibo | 스물 다섯 | seumuldaseot | ||
| 26 | 二十六 | 이십육 (N: 이십륙) | isimnyuk[n. 2] (N: isimnyuk) | 스물 여섯 | seumulyeoseot | ||
| 27 | 二十七 | 이십칠 | isipchil | 스물 일곱 | seumulilgop | ||
| 28 | 二十八 | 이십팔 | isip-pal | 스물 여덟 | seumulyeodeol | ||
| 29 | 二十九 | 이십구 | isipgu | 스물 아홉 | seumulahop | ||
| 30 | 三十 | 삼십 | samsip | 서른 | seoreun | ||
| 31 | 三十一 | 삼십일 | samsibil | 서른 하나 | seoreunhana | ||
| 32 | 三十二 | 삼십이 | samsibi | 서른 둘 | seoreundul | ||
| 33 | 三十三 | 삼십삼 | samsipsam | 서른 셋 | seoreunset | ||
| 34 | 三十四 | 삼십사 | samsipsa | 서른 넷 | seoreunnet | ||
| 35 | 三十五 | 삼십오 | samsibo | 서른 다섯 | seoreundaseot | ||
| 36 | 三十六 | 삼십육 (N: 삼십륙) | samsimnyuk[n. 3] (N: samsimnyuk) | 서른 여섯 | seoreunyeoseot | ||
| 37 | 三十七 | 삼십칠 | samsipchil | 서른 일곱 | seoreunilgop | ||
| 38 | 三十八 | 삼십팔 | samsip-pal | 서른 여덟 | seoreunyeodeol | ||
| 39 | 三十九 | 삼십구 | samsipgu | 서른 아홉 | seoreunahop | ||
| 40 | 四十 | 사십 | sasip | 마흔 | maheun | ||
| 41 | 四十一 | 사십일 | sasibil | 마흔 하나 | maheunhana | ||
| 42 | 四十二 | 사십이 | sasibi | 마흔 둘 | maheundul | ||
| 43 | 四十三 | 사십삼 | sasipsam | 마흔 셋 | maheunset | ||
| 44 | 四十四 | 사십사 | sasipsa | 마흔 넷 | maheunnet | ||
| 45 | 四十五 | 사십오 | sasibo | 마흔 다섯 | maheundaseot | ||
| 46 | 四十六 | 사십육 (N: 사십륙) | sasimnyuk[n. 4] (N: sasimnyuk) | 마흔 여섯 | maheunyeoseot | ||
| 47 | 四十七 | 사십칠 | sasipchil | 마흔 일곱 | maheunilgop | ||
| 48 | 四十八 | 사십팔 | sasip-pal | 마흔 여덟 | maheunyeodeol | ||
| 49 | 四十九 | 사십구 | sasipgu | 마흔 아홉 | maheunahop | ||
| 50 | 五十 | 오십 | osip | 쉰 | swin | ||
| 60 | 六十 | 육십 (N: 륙십) | yuksip (N: ryuksip) | 예순 | yesun | ||
| 70 | 七十 | 칠십 | chilsip | 일흔 | ilheun | ||
| 80 | 八十 | 팔십 | palsip | 여든 | yeodeun | ||
| 90 | 九十 | 구십 | gusip | 아흔 | aheun | ||
| 100 | 百 | 백 | baek | 온[n. 5] | on | ||
| 1,000 | 千 | 천 | cheon | 즈믄[n. 5] | jeumeun | ||
| 10⁴ | 萬 | 만 | man | 드먼 / 골[n. 5] | deumeon / gol | ||
| 10⁸ | 億 | 억 | eok | 잘[n. 5] | jal | ||
| 1012 | 兆 | 조 | jo | 울[n. 5] | ul | ||
| 1016 | 京 | 경 | gyeong | - | - | ||
| 1020 | 垓 | 해 | hae | - | - | ||
| 1024 | 秭 | 자[n. 6] | ja | - | - | ||
| 1028 | 穰 | 양[n. 6] | yang | - | - | ||
| 1032 | 溝 | 구[n. 6] | gu | - | - | ||
| 1036 | 澗 | 간[n. 6] | gan | - | - | ||
| 1040 | 正 | 정[n. 6] | jeong | - | - | ||
| 1044 | 載 | 재[n. 6] | jae | - | - | ||
| 1048 | 極 | 극[n. 6] | geuk | - | - | ||
| 1052 o 1056 | 恒河沙 | 항하사[n. 7] | hanghasa | - | - | ||
| 1056 o 1064 | 阿僧祇 | 아승기[n. 7] | aseunggi | - | - | ||
| 1060 o 1072 | 那由他 | 나유타[n. 7] | nayuta | - | - | ||
| 1064 o 1080 | 不可思議 | 불가사의[n. 7] | bulgasaui | - | - | ||
| 1068 o 1088 | 無量大數 | 무량대수[n. 7] | muryangdaesu | - | - | ||
Sufixos constantes utilizaos nos ordinales Coreanu-Sinón
[editar | editar la fonte]번(番),호(號),차(次), y 회(回) utilizar pa designar un númberu ordinal y asítiense xunto colos númberos Coreanu-Sinón o con númberos arábigos occidentales. Por casu, 이호선(二號線) significa "llinia númberu dos nel tresporte metropolitanu". 37번국도(37番國道) significa "autopista número 37". Non pueden utilizase indistíntamente cada unu tien el so significáu. Más exemplos: 906호(號) significa "l'apartáu númberu 906" nuna direición postal. El 906 ensin el 호 nun s'utiliza nel sistema faláu coreanu al referise al númberu d'un apartamentu o d'oficina. El prefixu especial 제(第) utilízase davezu combinándolo con sufixos que designen un eventu específicu dientro d'un orde secuencial de coses como les Olimpiaes.
Alternatives especiales usaes nos llibros
[editar | editar la fonte]Nel comerciu o nel sector financieru, dellos calteres hanja que son númberos coreanos Sinón, son reemplazaos poles siguiente alternatives pa prevenir l'ambigüedá.
|
일 |
一 | 壹 | |
| dos | 이 | 二 | 貳 |
| trés | 삼 | 三 | 參 |
|
칠 |
七 | 柒 | |
| diez | 십 | 十 | 拾 |
| cien | 백 | 百 | 佰 |
| mil | 천 | 千 | 仟 |
Notes
[editar | editar la fonte]- ↑ Aplícase la regla d'asimilación si'l sorrayáu provién de 십륙 |sip.ryuk|, llogrando simnyuk en llugar del esperáu sibyuk.
- ↑ Aplícase la regla d'asimilación si'l sorrayáu provién de 십륙 |sip.ryuk|, llogrando simnyuk en llugar del esperáu sibyuk.
- ↑ Aplícase la regla d'asimilación si'l sorrayáu provién de 십륙 |sip.ryuk|, llogrando simnyuk en llugar del esperáu sibyuk.
- ↑ Aplícase la regla d'asimilación si'l sorrayáu provién de 십륙 |sip.ryuk|, llogrando simnyuk en llugar del esperáu sibyuk.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Estos nomes son consideraos arcaicos y nun son utilizaos na actualidá.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 Los númberos cimeros a 1020 (hae) son utilizaos bien poques vegaes.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Los nomes d'estos númberos provienen de testos budistes, y xeneralmente nun s'utilicen. Los diccionarios nun se ponen d'alcuerdu sobre cuálos son los númberos que representen.
Referencies
[editar | editar la fonte]- J.J. Song The Korean language: Structure, Use and Context (2005 Routledge) pp. 81ff.
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]- Aprender númberos en coreanu (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión)., exercicios p'aprender los numberales más básicos.