Idioma svano
 ლუშნუ ნინ / Lušnu nin' | |
|---|---|
| Faláu en |  Xeorxa |
| Falantes | 30.000 |
| Familia | Llingües kartvelianes Esvano o Svan |
| Alfabetu | Escasamente escritu, pero usa'l alfabetu xeorxanu |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | |
| ISO 639-3 | sva
|
 Llocalización del idioma esvano (color verde-azuláu). | |
El svano o suano (tamién denomináu esvano, en svano: ლუშნუ ნინ, lušnu nin; en xeorxanu: სვანური ენა, svanuri ena) ye un idioma kartveliano faláu nel noroeste de Xeorxa.
Distribución xeográfica
[editar | editar la fonte]L'idioma svano ye la llingua materna d'unos 30 000 svanos, que formen un subgrupu identificable ente los xeorxanos qu'habiten los montes de Svanetia, incluyendo los distritos de Mestia y Lenteji en Xeorxa, a lo llargo de los ríos Inguri, Tsjenistskali y Kodori. Dellos svanos viven n'Abkhasia, y anque se desconoz el so númberu exactu, falar d'unos 2 500 individuos.
L'idioma ye usáu nel ámbitu familiar y na comunicación social informal. Nun tien estándar d'escritura nin estatus oficial, pos la mayoría de los sos falantes conocen tamién el xeorxanu, llingua oficial del país usada pa la lliteratura y el comerciu. Nun esiste enseñanza oficial en svano y el númberu de falantes amenórgase por cuenta de la dispersión de la población svana, aniciada poles dures condiciones económiques. L'idioma ta en peligru de desapaición debíu al llindáu númberu de persones que la falen y, d'alcuerdu a la UNESCO, ye una «llingua definitivamente amenazada».[1]
Aspeutos históricos, sociales y culturales
[editar | editar la fonte]Historia
[editar | editar la fonte]La población svana se autodenomina shwan-är, ente que l'idioma recibe'l nome de lushnu nin.[2] De los cuatro idiomes caucásicos meridionales o kartvelianos, el esvano ye una de les variedaes más conservadores. Créese que'l svano dixebrar del restu nel segundu mileniu e. C. o antes, unos mil años antes de la ramificación del xeorxanu nos otros dos idiomes. Por ello, ye tamién el más estremáu del grupu, y nun ye intelixible pa los otros trés (xeorxanu, laz y mingreliano).
El svano, xunto col mingreliano, figura nos glosarios que Güldenstadt ellaboró en 1770. En 1864 publicar en Tblisi el llamáu Lushnu Anban, términu svano qu'alude al alfabetu nesta llingua. Dicha publicación recueye frases y pasaxes de los Evanxelios en svano, xeorxanu y rusu; l'alfabetu pal esvano, de base cirílica, foi'l diseñáu por Nizharadze nel so diccionariu rusu-svano de 1910.
L'alfabetu xeorxanu ye de bona adautación pa trescribir el svano. Este foi'l modelu siguíu pa la reproducción del material en svano nes escases obres especializaes publicaes na Rusia zarista para llingüistes y estudiosos del folclor. Darréu, na era soviética, namái taben autorizaes obres d'esta temática nestes llingües kartvelianes y, ello ye que mientres munchos años foi imposible editar un diccionariu svano-xeorxanu. Tampoco en tiempos recién les iniciatives pa otorgar al svano estatus lliterariu tuvieron una acoyida especialmente favorable. Namái, a partir de 1988, dellos periódicos llocales imprimieron dalgunu de los pocos testos folclóricos calteníos.[2]
Dialeutos
[editar | editar la fonte]L'idioma svano consta de cuatro dialeutos.
Los dialeutos alto y baxo, del bal de l'Alta Svanetia, utilizar na cuenca alta del ríu Inguri.[3] El alto bal tien unos 15 000 falantes y tien como subdialeutos al ushgul, kala, ipar, mulakh, mestia, lenzer y latal. El so bal, con unos 12 000 falantes, cuenta colos subdialeutos del becho, tskhumar, etser, par, chubekhev y lakhamula.
Los dialeutos de Lashkh y Lent'ekhi son propios de la Baxa Svanetia y fálense na cuenca alta del ríu Tsjenisits'q'ali.[3] Esti últimu dialeutu tien como subdialeutos al jeled, jopur, rtsjmelur y cholur.
Influencia d'otres llingües
[editar | editar la fonte]La influencia del xeorxanu ye patente tantu nel svano como nes otres dos llingües kartvelianes non lliteraries —laz y mingreliano. Ciertu autores tamién s'inclinen pola influencia del circasiano sobre la llingua svana.[2]
Descripción llingüística
[editar | editar la fonte]Fonoloxía
[editar | editar la fonte]La llingua svana ye fonéticamente conservadora, reteniendo ciertes peculiaridaes del xeorxanu antiguu; estremar de les otres llingües kartvelianes polos sos sistema vocálicu, pos los cinco vocales básiques tienen valores curtios y llongures.[3]
Consonantes
[editar | editar la fonte]Como tolos idiomes de la familia caucásica meridional, el svano tien un gran númberu de consonantes. Retién la consonante /qʰ/ y les semiconsonantes /w/ y /j/.
| Billabial | Dental | Palatal | Velar | Uvular | Glotal | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Oclusiva | pʰ b pʼ ფ ბ პ |
tʰ d tʼ თ დ ტ |
kʰ g kʼ ქ გ კ |
qʰ qʼ ჴ ყ |
ʔ ჸ | |
| Fricativa | f v ჶ ვ |
s z ს ზ |
ʃ ʒ შ ჟ |
x ɣ ხ ღ |
h ჰ | |
| Africada | ʦʰ ʣ ʦʼ ც ძ წ |
ʧʰ ʤ ʧʼ ჩ ჯ ჭ |
||||
| Nasal | m მ |
n ნ |
||||
| Líquida | l, r ლ, რ |
j ჲ |
w ჳ |
Vocales
[editar | editar la fonte]El dialeutu del altu bal ye'l que más vocales ente toles llingües kartvelianes, amosando tantu les versiones curties como llargues de /a ɛ i ɔ o æ ø y/ más /ə yː/, con un total de 18 vocales —compárese col xeorxanu, que tien solu cinco.
| Fronteru | Central | Posterior | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| non arrondada | arrondada | non
arrondada |
arrondada | |||||
| curtia | llarga | curtia | llarga | curtia | llarga | curtia | llarga | |
| Zarrada | [ i ] ი i |
[ iː ] ი̄ ī |
[ y ] უ̈ ü |
[ yː ] უ̄̈ ű |
[ o ] უ o |
[ oː ] უ̄ ū | ||
| Semicerrada | [ yː ] ჱ ė |
[ ə ]¹ ჷ ə |
||||||
| Semiabierta | [ ɛ ] ე y |
[ ɛː ] ე̄ ē |
[ œ ] ო̈ ö |
[ œː ] ო̄̈ ő |
[ ɔ ] ო o |
[ ɔː ] ო̄ ō | ||
| Abierta | [ æ ] ა̈ ä |
[ æː ] ა̄̈ ã |
[ a ] ა a |
[ aː ] ა̄ ā |
||||
Les lletres en negrina son los estándar en tolos dialeutos.
- Variantes llibres ente [ə] y [ɨ]
- Los diacríticos de normal nun s'escriben.
Gramática
[editar | editar la fonte]La morfoloxía del svano ye menos regular que la de les otres trés llingües emparentaes y tien una notable diferencia nes inflexones verbales. Nel svano tien qu'haber concordanza ente'l suxetu y l'oxetu, siendo una llingua ergativa. Esisten seis casos que les sos terminaciones varien considerablemente de dialeutu a dialeutu; a manera d'exemplu, la ergatividad señalar con -em nun dialeutu y con -d n'otros dos.[3] Los verbos son determinaos pol so aspeutu, manera y forma.
Ver tamién
[editar | editar la fonte]Referencies en testu
[editar | editar la fonte]- ↑ UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Price, Glanville (2001). «Lengua caucásiques», Enciclopedia de les llingües d'Europa (en castellanu). Gredos, páx. 92-117. ISBN 9788424923006.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Llingua svan (Proel)
Referencies xenerales
[editar | editar la fonte]- Kevin Tuite, Svan. Université de Montréal. ISBN 3-89586-154-5.
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]- A website about Svaneti (in Russian)
- Ethnologue report on Svan
- Svan at TITUS database
- ECLING - Svan (includes audiu/videu samples).
- Svanetia, Svan Language, Svan Songs
