Groenlandia

Groenlandia
	país autónomu del Reinu de Dinamarca
Bandera de Groenlandia (es)	escudu de Groenlandia
Himnu nacional	Nuna asiilasooq (es) ;
Alministración
Nome oficial	Kalaallit Nunaat (kl)
País	Reinu de Dinamarca
ISO 3166-2	DK-GL
Capital	Nuuk
Forma de gobiernu	Monarquía parllamentaria
	Federicu X de Dinamarca (dende 14 xineru 2024)
Primer ministru de Groenlandia	Múte B. Egede (dende 23 abril 2021)
Llingües oficiales	Groenlandés
División	ver Sermersooq, Kujalleq, Qeqqata, Parque Nacional de Groenlandia del noreste, Avannaata (es) y Qeqertalik;
Rellaciones diplomátiques	ver Xunión Europea ; Dinamarca ; ;
Miembru de	ver Conseyu Nórdicu ; Overseas Countries and Territories Association (en) ; West Nordic Council (en) ; Inuit Circumpolar Council (en) ; ;
Xeografía
Coordenaes	72°N 40°W / 72°N 40°O
Superficie	2166086 km²
Llenda con	Canadá, Nunavut, Islandia y Noruega
Puntu más altu	Gunnbjörn (es)
Demografía
Población	56 609 hab. (1r xineru 2023)
Densidá	0,03 hab/km²
Esperanza de vida	71,83049 años
Tasa de fertilidá	2,037 (2014)
Economía
Moneda	Corona danesa
PIB nominal	3 235 816 195 $ (2021)
Más información
Dominiu d'Internet	.gl
Códigu telefónicu	299
Códigu ISO	304 / GRL / GL
Estaya horaria	UTC±00:00, UTC−01:00, UTC−02:00, UTC−03:00 y UTC−04:00
	naalakkersuisut.gl

Groenlandia^[1] (Kalaallit Nunaat en groenlandés, Grønland en danés), ye un territoriu autónomu que pertenez al reinu de Dinamarca. Abarca principalmente la islla del mesmu nome, asitiada ente l'Océanu Atlánticu y l'Océanu Árticu, y que pertenez al continente americanu. Más del 81% de la so superficie ta cubierta de xelu, y ye conocida como la mayor islla del mundiu, si nun cuntamos la islla-continente d'Australia. El Primer Ministru güei ye Kuupik Kleist.

Etimoloxía

Nel añu 982 el marín y esplorador viquingu d'orixe noruegu Erik Thorvaldsson (950-1001), llamáu "Erik el Bermeyu", darréu que fore esterráu d'Islandia pol asesinatu de varies persones, navegó pal oeste de Noruega atopando una islla pergrande que llamó na llingua danesa "Grønland" (n'asturianu Groenlandia y n'inglés Greenland), que'l so significáu ye'l de «tierra verde», intentando d'esti xeitu da-y una falsa semeya de fertilidá p'atrayer a futuros colonos. Por embargu, al llegar los colonizadores, estoa atopáronse con un clima xeláu y ermu, si bien les condiciones climátiques yeren más benignes naquella dómina que n'actualidá.

Historia

Atopada per Erik el Bermeyu pel 982, nel sieglu XI entamóse la so cristianización y pel 1261 quedó baxo soberanía de Noruega. Arruinada la colonización, foi redescubierta por Martin Frobisher y Davis (sieglu XVI). Los primeros establecimientos daneses instituyéronse nel 1721. Nel 1953 dexó de ser colonia danesa, yá que se convirtió en territoriu del Reinu de Dinamarca y nel 1979 llogró l'autonomía interna, con Gobiernu y asamblea llexislativa propios.

Nel 25 de payares de 2008 Groenlandia aprobó l'ampliación del so estatutu d'autonomía per un Referendu sobre'l so autogobiernu que-y da mayores recursos económicos, el control de los sos recursos petrolíferos, y la posibilidá d'acoyese al drechu d'autodetermín, anque siguiría perteneciendo al Reinu de Dinamarca, calcúlase que nel añu 2021 va proclamar la so independencia completa de Dinamarca y formar asina un nuevu estáu.

Organización político-alministrativa

Groenlandia divídese alministrativamente en trés distritos (landsdele):

Avannaa (Nordgrønland, en danés)
Tunu (Østgrønland, en danés)
Kitaa (Vestgrønland, en danés)

Los nomes daneses quieren dicir "Groenlandia Septentrional", "Oriental" y "Occidental", respeutivamente.

Economía

Groenlandia sufrió una contraición económica al entamu de los años 90, pero dende 1993 la economía ameyoró constantemente. El gobiernu siguió una firme política fiscal dende finales de la década de los años 80, qu'aidó a facer escedentes nel presupuestu públicu amás d'una baxada na inflación. Dende 1990, el país rexistró un déficit nel intercambiu económicu col esterior, siguíu de la clausura de la última y principal mina de zinc nel 1990. N'actualidá, la economía depende principalmente de la pesca y de la esportación de pescáu; la esportación de camarón ye la mayor fonte d'entrada de divises, xunto cola emisión y venta de sellos postales.

Demografía

Groenlandia tien una población pequeña de 56.000 habitantes, siendo un 87% del grupu groenlandés, una mecedura de población inuit y europea. La mayoría de la población ye cristiana evanxélica luterana, pola influyencia danesa. El danés y groenlandés yeren les llingües falaes pola población.

La población allúgase na fastera costera, especialmente la suroeste au s'atopa Nuuk, la capital. L'interior de la islla ta ensin población.

Xeografía

Con 2.166.086 km², Groenlandia ye la islla más grande del mundiu dempués de la islla continente d'Australia. Cerca del 80% del territoriu (1.755.637 km²) ta cubiertu de xelu, polo que constitúi la segunda reserva de xelu nel planeta, per detrás de la esistente en L'Antártida. Per otru llau, la superficie llibre de xelu (410.449 km²) ye mayor que la de Xapón, con una baxa densidá poblacional. Con un clima polar, tien apenes unes pequeñes zones costeres au la temperatura nel branu supera los 10 graos Celsius, polo que la so vexetación ye de tundra y l'agricultura inesistente.

Ente 1989 y 1993, investigadores norteamericanos y europeos cavaron dientro de la cima de la llámina de xelu de Groenlandia, llogrando un par de nucleos xigantes de xelu (3,2 km). L'análisis de la composición química de les capes d'estos nucleos provocó un novedosu y sorprendente rexistru sobre'l cambéu de clima nel hemisferiu norte producíu alredor de fai 100.000 años, y pudo demostrar que'l clima y la temperatura del planeta, con frecuencia, cambiaren aína dende un estáu aparentemente estable a otru, con consecuencies mundiales.

Cultura

La cultura de Groenlandia entama col poblamientu por parte de los Inuit de la cultura Dorset, dende'l segundu mileniu e.C. tres la fusión del xelu árticu de les zones habitables. Nel sieglu X los viquingos d'orixe noruegu pueblen la zona meridional de la islla, demientres qu'una nueva foleada inuit, de cultura Thule, s'introduz na islla dende'l Norte y s'espande pal Sur. El choque cultural ente dambos pueblos ta atestiguáu pol hallazgu d'un fragmentu de cota de maya viquinga nuna llatitú alta de la islla, mientres qu'una figurilla tallada en marfil de morsa de claru orixe inuit foi atopada en Bergen, Noruega. Entrambos oxetos han d'entendese como un claru testimoniu de los intercambeos comerciales ente dambos pueblos.

Tres un periodu d'enfriamientu al final de la Edá Media, los viquingos abandonen la islla, refuxándose los sos últimos pobladores posiblemente n'Islandia. D'esti mou, la islla englóbase dende entós na so totalidá na cultura inuit, hasta la llegada de los daneses a entamos del sieglu XVIII. Güei, l'80% de la población ye d'orixe inuit, demientres que'l 20% restante ye d'orixe danés.

Les distancies en Groenlandia mídense en sinik, en "suaños", nel númberu de nueches que dura un viax. Nun pue dicise que realmente seya una distancia porque, según el tiempu y la estación del añu, el númberu de sinik pue variar. Tampoco nun se trata d'un conceutu temporal.

Deporte

Groenlandia nun ye especialmente famosa polos deportes, pero tien dalgunos equipos, como'l de fútbol, la Seleición de fútbol de Groenlandia, alministrada pola Xunión de Fútbol de Groenlandia, con estadiu con capacidá pa 2.000 persones na capital Nuuk. Tamién cal destacar la seleición de balonmano, que llogró participar yá en más d'una ocasión nel Mundial de Balonmano (2007 n'Alemaña, 2003 en Portugal y 2001 Francia).

Referencies

↑ (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.

Enllaces esternos

Países d'América

[Cartafueyu_países-1] (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.

[1]