El Provencio
 El Provencio | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Castiella-La Mancha | ||
| Provincia |  provincia de Cuenca | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
| Alcaldesa d'El Provencio | Manuela Galiano López | ||
| Nome oficial | Provencio, El (es)[1] | ||
| Códigu postal |
16670 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 39°22′37″N 2°34′27″W / 39.377°N 2.5741°O | ||
  El Provencio El Provencio (España)  | |||
| Superficie | 101 km² | ||
| Altitú | 700 m | ||
| Llenda con | Las Pedroñeras, San Clemente, La Alberca de Záncara y Villarrobledo | ||
| Demografía | |||
| Población |
2396 hab. (2023) - 1200 homes (2019) - 1237 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe | 0% de provincia de Cuenca | ||
| Densidá | 23,72 hab/km² | ||
 | |||
El Provencio ye un conceyu español de la provincia de Cuenca, na comunidá autónoma de Castiella-La Mancha. Tien una superficie de 101,15 km² con una población de 2.526 habitantes (INE 2015) y una densidá de 25,15 hab/km².
Símbolos
[editar | editar la fonte].png)
L'escudu heráldicu que representa al conceyu foi aprobáu la 11 de setiembre de 1991. El so blasón ye'l siguiente:
«Les armes deL PROVENCIO se blasonan como sigue: de plata, un zapatu jaquelado d'oru y sable; la bordura de gules cargada d'escudetes de plata con banda de sable. L'escudu va timbrado cola corona real española».
Demografía
[editar | editar la fonte]| 1900 | 1940 | 1950 | 1991 | 2001 | 2011 | 2015 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2112 | 3991 | 4481 | 2720 | 2565 | 2759 | 2526 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: INE) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Situación
[editar | editar la fonte]El Provencio ye'l segundu conceyu más meridional de la provincia de Cuenca, dempués de San Clemente, y llenda cola provincia d'Albacete y ta mui cerca de la de Ciudá Real. La carretera que la traviesa ye la Nacional 301 Madrid - Cartaxena. El Provencio atopar a 125 km de Cuenca.
Por El Provencio pueden vese los calces de los ríos Záncara, Rus, según del regueru del Charcón a los que se xunen gran cantidá d'agües soterrañes que faen del mesmu un llugar de camín obligáu pa distintos aves migratories.
El Provencio asítiase a 81 km al sur de la capital provincial, na contorna natural de La Mancha conquense, xunto a la carretera N-301. La economía llocal basar na agricultura (ayos, xirasol, trigu, hortolices y frutales) y na ganadería (lanar, porcina y avícola).
Como paraxa Natural importante, puede destacar el Monte Jareño, qu'oldea col paisaxe manchego, inchente de viñes, frente a los inmensos pinos d'esti llugar.
El ríu Záncara, el principal de los que traviesa la población, presenta un calce muncho más baxu qu'años tras, d'ende que la pesca qu'ufierta amenorgárase al mínimu.
Historia
[editar | editar la fonte]Más por tradición que por datos históricos fidedignos, asitiar a El Provencio na antigua «Venta del Pro», llugar de confluencia de delles siendes que baxaben de Cuenca con un camín real que dende Toledo y Madrid partía pa Llevante. Esti llugar, encruz de caminos, tenía bayura d'agües soterrañes a poca fondura, y foi parada forzosa de caravanes que, dende equí colaben a La Roda y Chinchilla de Monte-Aragón. El Provencio debe'l so nome a la pallabra llatina Provincius.
Esti pueblu, como tal, históricamente, foi fundáu pol Infante don Juan Manuel de Castiella y de Saboya (1284 - 1348), según cúntennos les rellaciones de Felipe II.
Esti fechu asocedió cuando esti eminente lliteratu y noble yera señor d'Alarcón. A esti belicosu personaxe, nietu, primu, tíu y padre de reis, solo faltába-y coronar se asina mesmu. Esto nun-y faía falta, foi rexente, adelantráu de Murcia, príncipe, duque, y el so poder foi igualáu pola so ambición. El so nome infundía terror en Castiella, pero amás de ser conocíu pola so nobleza y pola so afición a les lletres, yera conocíu pola so violencia y selvaxes vengaciones. Colos sos vasallos siempres foi distintu, foi paternalista y consideráu, anque non débil, ocupar de terminar la repoblación de los sos dominios entamada polos sos padres, traxo colonos, dio facilidaes pal asentamientu y llegó a distribuyir les sos propies tierres ente los vecinos de dellos pueblos.
Los Manuel, padre y fíu, fueron el creadores de los sos estaos y artífices del so poblamientu y unificación progresiva. Ello dio llugar a que fueren obedecíos con gustu polos sos vasallos.
Daos los datos anteriores, ye lóxicu pensar quE'l Provencio fora fundáu pol mentáu Infante, como yá s'indicó, y que fora pobláu por xentes procedentes d'Aragón y de la Provenza francesa, entós daquella parte integrante d'Aragón, ya inclusive que d'estos se derive'l nome del pueblu. Na manera de ser y d'actuar d'él ye natural, y más tando venceyáu a esti reinu pol casoriu cola so segunda esposa, fía de Xaime II d'Aragón.
El Provencio ye unu de tantos pueblos que formaben parte de la Mancha de Montearagón. Esta zona – tapón taba asitiada ente La Mancha de les órdenes militares y los pueblos del Adelantado de Murcia.
Don Alfonso d'Aragón, noble aragonés de fonduxe real, aportó a per este reino conde de Dénia, conde de Ribagorza, duque de Gandía y aspirante al tronu d'esti reinu pol Compromisu de Caspe. Por mercé d'Enrique II de Castiella, foi nomáu primer Marqués de Villena. Aportó a príncipe Condestable castellanu.
Don Alfonso, al llograr esti marquesáu, encamentó al gobiernu d'él al so pariente y mayordomu mayor don Luis Sánchez de Calatayud, a quien, como mercé donó en 1372 el señoríu d'El Provencio. D'él naz el tronu de la casa de los señores d'esta villa, que'l so apellíu Calatayud baxa de la mesma de Sancho Toma o Zapata, rei de Navarra.
Dellos señores d'esti pueblu ostentaron, amás, los siguientes títulos: señor de Calatayud, conde del Real, conde de Vilamonte, conde-duque de Lécera y últimamente, duque de Villahermosa.
Los Calatayud, señores d'El Provencio y condes del Real, según les sos cañes, tienen el siguiente escudu: un campu de plata, una calza o zapata jaquelada d'oru y sable (negru), y bordura de gules, colloráu, con ocho escudetes de plata con una banda de sable. La bordura traer por llinaxe Jobia, col que entroncaron. Ye lóxicu pensar qu'esti escudu, de dambes cases, lo que varia nél ye solo la corona.
N'El Provencio esistía una fortaleza antigua. En 1578 tábase desmoronando.
La ilesia ye de mampostería bien llabrada y tien tres naves. El so estilu ye del final del góticu árabe y empiezos del Renacimientu. Mide 40 metros de llongura por 19 d'anchu. Nun puede precisase con exactitú la fecha del so empiezu por cuenta de que falta el primer llibru de fábrica del archivu parroquial. La primer misa dicir nel mes de mayu de 1583.
Nella trabayaron los maestros de cantería Juan Albiz, Juan de Ocollo y Juan d'Orca. La grúa facer Domingo Aranguren. Costó 53.622 maravedinos.
La torre empezar a faer en 1622. El so remate tien forma piramidal. Facer en 1768 y quedó en falsu. volvió faese en 1776. Ente los años 1792 y 1854 facer nél bones compostures, obres toes que nos indiquen l'escesivu importe d'elles.
En 1637 empezáronse les bóvedes, axudicáronse a favor de Francisco del Campo, maestru mayor d'obres d'esti Obispáu. Terminar en 1640. Los canciellos fueron construyíos en Villarrobledo.
El so altar mayor tuvo nun principiu once graes o pasos. Los señores d'esta villa tuvieron nella enterramientu propiu, túmulu funerariu y sitio prócer. Na columna próxima a la puerta del norte llee Juan García Valdivieso, montañés 1640».
Tocantes a les pontes que traviesen el ríu Záncara, destaca'l que s'asitia na actual Avenida de la Llibertá, fecháu en 1789 (anque estudios recién apunten que la fecha real ye la de 1782). Los arcos tán fechos de lladriyu, ente que les bases de los güeyos, según la barandiella, son de piedra.
Enriba de los arcos puede reparase por onde escurre'l nivel de la cai, yá que vien marcáu por un bordiellu saliente, tou de piedra. Sobre esi bordiellu asitia la barandiella que protexe de les posibles cayíes al ríu.
Como puede trate, paralelu al calce del ríu escurre'l paséu del Záncara. Esti paséu xune esta ponte cola denomada ponte del Rei, cercanu a la Plaza de Toros.
En tol conceyu, y en munches de les sos cais, caltener nes cases l'arquiteutura manchega, tantu nes sos fachaes, como nel so interior.
Tocantes a les fachaes, los cintos de color escuru y el encalado del restu, va xuníu a los balcones de la parte cimera y a les puertes y «portaes» de les caballerizas de la parte inferior. Dalgunes caltienen la cámara, con «ventanos» por onde puede pasar una tenue lluz solar. Son dignes de mención les rexes que se caltienen en delles cases. Dalgunes de les mesmes cunten inda col abeyaderu», llugar por onde s'entraba la paya a la cámara pal so almacenamientu.
Les cases de Juan Jareño y d'Antonio García Plaza caltienen na so interior bodegues manchegues.
Tocantes a la estructura interna hai que dicir que se estructuran en dos partes, que tienen enforma que ver colos dos entraes: una pa la vivienda; otra pal patiu. D'antiguo, una dependencia daba accesu a les siguientes, cosa que nun asocede anguaño, al haber un pasiellu que sirve de columna vertebradora de les habitaciones.
La vivienda principal atópase na planta baxa, ente que na alta atopa la cámara. Esta planta alta derivó en munches construcciones más modernes na parte destinada a les habitaciones.
Otru tipu de construcciones son les aldegues o cases de llabor, asitiaes nel campu. Nelles puédense estremar dos tipos d'entraes, la principal y la del carruaxe, ente que les ventanes son pequeñes con rexes d'escasu valor. Son cases d'una sola planta.
Como arquiteutura industrial esisten restos de molinos hidráulicos, xunto al ríu Záncara, n'estáu de deterioru.
Persones destacaes
[editar | editar la fonte]- Notburga de Haro (Periodista y traductora)
- Julián López (Actor)
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha (ed.): «ORDE de 11 de setiembre de 1991, pola que s'aprueba l'escudu heráldicu del conceyu d'El Provencio, de la provincia de Cuenca.». Diariu Oficial de Castiella-La Mancha nᵘ71 (18 de setiembre de 1991).
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]- Web del Escelentísimu Conceyu d'El Provencio
- Páxina de Facebook del Escelentísimu Conceyu d'El Provencio
- Feria del Cómic d'El Provencio
- Notburga de Haro (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- Joaquín Saúl García Marchante, un xeógrafu na Academia
- Joaquín Saúl García Marchante na RACAL Archiváu 2016-04-26 en Wayback Machine
Datos: Q1768685
Multimedia: El Provencio