Muttez

Muttenz
Wappe vo Muttenz
Basisdate
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Basel-Landschaft (BL)
Bezirk:	Arlesheimw
BFS-Nr.:	2770i1f3f4
Poschtleitzahl:	4132
UN/LOCODE:	CH MUT
Koordinate:	615923 / 26290247.5166677.650014292
Höchi:	292 m ü. M.
Flächi:	16,64 km²
Iiwohner:	i17'917 (31. Dezämber 2022)
Website:	www.muttenz.ch
Muttez Muttez
Charte
Charte vo Muttenz w

Dialäkt: Baseldütsch

Muttez (hochdütsch Muttenz) isch ä Gmeind im Bezirk Arlese im Baselbiet in dr Schwiz. Es isch öbbe fümf Kilometer vo dr Stadt Basel entfärnt und lit 292 m über em Meerespiegel.

Geographi

Muttez lit öschtlig vo dr Stadt Basel, zwüschem Rhy im Norde und em Gämpe im Süde. Es isch än Industriistadt mit 14000 Arbetsblätz, die meischte im Industriigebiet Schwizerhalle, wo Muttez mit dä Gmeinde Brattele und Birsfälde deilt. Eine vo dä gröschte europäische Rangierbahnhöf befindet sich im Gebiet vo dr Gmeind. D Flechi vo dr Gmeind isch 1664 Hektare gross, drvo si 41 Brozänt Wald, 41 Brozänt besiidlet, 16 Brozänt si landwirtschaftligi Gebiet, dr Räschte isch umbroduktiv.

Wappe

Dr Oberdeil vom enä uffgrichtete rote Leu, wo nach links luegt, stoht über drei rote Dürm, wo mitenader verbundene si, uf äm ä silbrige Grund.

Vergangeheit

Name

In dr Zit vo dä Römer het d Siidlig Montetum gheisse. D Alemanne, wo sich dört niiderglo hei, hän em Mittenza gsait und eso het s au dr Kaiser Konrad II. kennt, won er 1032 uf em Fäld dört mit em König Rudolf vo Burgund zämmedroffe isch, und s burgundische Riich druf an Kaiser übergange isch. Es git au ä Dokument, wo dr Ort als Methimise erwähnt wird. Im 13. Johrhundert isch dr hütig Name Muttenz ufcho: 1226 Muttence, 1267 Muttenza, 1274 Muthenze, 1275 Muttenze, 1375 Muttentz, 1461 Mutentz.

Gschicht

Uf em Gebiet vo dr hütige Gmeind Muttez het me vorhistorischi Fünd gmacht, z. B. Gräber us dr Isezit. Im 8. Johrhundert het Muttez em Domstift vo Strossburg ghört und d Chille, wo denn baut worden isch, isch em heiligen Arbogast gweiht worde.

In dr Middi vom 13. Johrhundert isch Muttez an d Münch vo Münchestei gfalle, nachdäm sie d Iwohner gfolteret und underdrückt hei. Im grosse Basler Ärdbebe vo 1356 si die drei Wartebärg Burge schwer beschädigt und ä baar Johrzähnt spöter ufgee worde. Au d Dorfchille het Schade gnoh und het müesse repariert wärde. D Münch si im 15. Johrhundert verarmt und hai 1470 Muttez und d Herrschaft Münchestei an Basel verpfändet. 1515 hai si s verchauft, s Dorf isch dr Stadt Basel Underdan und in s Amt Münchestei iigliideret worde. D Bevölkerig, wo 1585 öbbe 360 Iiwohner zelt het und bis 1770 uf 850 gwachsen isch, het vom Buure gläbt, und erst im 18. Johrhundert het d Posamänterei zuesätzligi Verdienstmöglikeite gee.

Noch em Bürgerchrieg vo 1833 zwüsche dr Stadt und dr Landschaft isch Muttez zum Halbkanton Baselland cho. Birsfälde isch e Deil vo Muttez östlig vo dr Birs gsi und het sich erst noch dr Kantonsdeilig afo entwickle. 1832 het s no 32 Iiwohner gha, 1860 scho 1416 und 1874 het s sech denn vo Muttez drennt und isch en eigeni Iiwohnergmeind worde.

D Industrialisierig het 1836 mit dr Entdeckig vo de Salzvorkomme bim Rothuus agfange und chemischi Fabrike hai sech in dr Schwizerhalle afo niiderloo. 1854 isch dr Bahnhof an dr Basel-Liestal-Linie ufdoo worde. Noch em Erste Wältchrieg het e Dramlinie Muttez mit Basel verbunde und us em Buuredorf isch meh und meh e Stadtvorort worde, wo Aagstellti und Arbeiter gläbt hai. 1927 het dr Bau vom Rangierbahnhof aagfange und 1962 isch er erwiteret worde. Dr Rhiihafe Au isch grad vor em Zweite Wältchrieg baut worde und het noch em Chrieg drzue bidrait, ass sich no meh Undernähme z Muttez niidergloo hai.

S Ortsbild

Mä dänggt, ass dr Kärn vom Dorf am Blatz gläägen isch, wo sich in dr röömische Zit e Guetshoof oder villicht e Kultort befunde het. S Dorf het sich im Middelalter im Dorfbach nooch, wo öbbe vo Süüde uf Norde gflossen isch, um d Chille und dr Dinghoof ume entwigglet, was bis hüte s Ortsbild brägt. S Ooberdorf isch am Hang oobe an dr Chille glääge, s Underdorf in dr Ebeni unde an dr Chille. E zwäiti Aggse isch d Baaselgass worde, wo vo dr Chille gege Weste in d Richdig vo Münchestäi und Baasel gangen isch. Im 17. Joorhundert isch d Siidlig bis öbbe an die hütigi Dramhaltstell aabe gange. Um s Dorf ume isch en Etter gsi und langi Zit isch s nid über dä Haag uusegwaggse. Erst im 19. Joorhundert het s sich afo usbräite, het aber no lang wien e Dorf vo Chläibuure usgsee. Mit dr Industrialisierig isch Muttez zun ere Chläistadt worde. Die ehemolige Buurehüüsli im Zentrum, wo vor allem im Ooberdorf no in dr Middi vom 20. Joorhundert ermlig und verlodderet gsi si, het mä renowiert und schiggi Woonhüüser und Lääde us ene gmacht. D Dorfbrünne im alte Dorfkärn, wo mit Blueme gschmückt si und früener emol über Tüchle mit Kwellwasser gspiist worde si, mache vil vom Ortsbild us. Dr Dorfbach isch iigfasst und umgläitet worde und us em Ortsbild verschwunde.

Politik

Gmeindiversammlig

D Gmeindiversammlig findet öbbe viermol im Johr statt: im Allgemeine im Merz, Juni, Oktober und Dezämber. Si isch öffentlig. Die, wo nit stimmberächdigt si, müesse uf bsundrige Blätz sitze und dörfe im Allgemeine s Wort nid ergriffe. Doon- und Filmufnahme müesse vo dr Versammlig gnähmigt wärde. D Kompetänze vo dr Gmeindiversammlig si im Ardikel 47 vom Gmeindigsetz festgleit. Mit em Gmeindireglemänt cha men ere meh Befuegnis ge, solang die gsetzlig nit emene andere Gmeindiorgan ghöre.

Gmeindirot

Dr Gmeindirot het siibe Mitgliider, duet d Beschlüss vo dr Gmeindiversammlig umsetze und erfüllt d Ufgobe, won er vom Kanton und vom Bund us het. Er isch au d Muttezer Vormundschaftsbehörde. D Amtszit vom jetzige Gmeindirot isch vom 1. Juli 2012 bis zum 30. Juni 2016. Dr Gmeindspresidänt isch dr Peter Vogt (CVP), si Vize dr Marcus Müller (FDP), die andere Mitgliider si dr Thomi Jourdan (EVP), dr Hanspeter Ruesch (SP), d Heidi Schaub (SP), d Franziska Stadelmann (CVP) und neu dr Joachim Hausammann vo de Grüene.

Sehenswürdigkeite

→ Hauptartikel: Liste vo de Kulturgüeter z Muttez

• Die reformierti Arbogast Wehrchille
• D Ruine vom ene spootrömische Wachdurm in dr Hard
• S Buurehuusmuseum: e Buurehuus, wo wie im 19. Johrhundert iigrichdet isch. Jedes Johr im Oktober wärde typischi Dätikeite us em Buurealldag us sällere Ziit demonstriert.
• S Ortsmuseum: Gschicht, Handwärk, Gwärb, Industrii, Huushalt, Verein. S het en Abdeilig mit Wärk vom Historiemoler und Illustrator Karl Jauslin (1842-1904).
• D Burgruine uf em Warteberg
• S Kunsthuus Baselland, wo uf ere Flechi vo meh as 1500 m² internationali zitgenössischi Kunst zeigt wird. Im ene Galerii-Ruum wärde Wärk us dr Region usgstellt.
• S Freidorf, dr bedütendscht Siidligsbau in dr Schwiz us dr Zit zwüschen em Erste und Zwäite Wältchrieg - entworfe vom spötere Bauhuus-Architekt und Urbanist Hannes Meyer.
• S Autimuseum Pantheon Baasel

• 
  Die reformierti Arbogast Wehrchille
• 
  D Jauslin Sammlig im Ortsmuseum
• 
  Die Middleri Burg uf em Wartebärg
• 
  S Freidorf
• 
  S Oberdorf
• 
  D Geispelgass
• 
  S Gmäindizentrum "Mittenza"
• 
  S Dreisässehuus
• 
  S Buurehuusmuseum
• 
  S Autimuseum Pantheon Baasel

D Gmeind het 1983 dr Wakkerbriis becho für ihri Asträngige, gschichtligi Gebäud und s Ortsbild vom Dorfkärn z erhalte.

Bevölkerig

40 % vo dr Bevölkerig si reformiert und 27 % römisch-katholisch, 17.4 % si Usländer.

Bildig

Z Muttez het s fuffzää Chindergäärte, fümf Brimaarschuele, e Sekundarschuel an meerere Standört mit de Nivoo A (allgemäini), E (erwitereti) und P (progümnasiali Aaforderig) und die Allgemäini Muusigschuel (AMS) Muttez. An hööchere Schuele hets:

• S kantonale Gymnasium
• Die kantonali Technikerschuel für Informatik
• Ä gwärblig-industrielli Bruefsschuel.
• D Fachhochschuel vo dr Nordwestschwiz in de Berich Architektur, Bau und Geomantik

Industrii

S Industriigebiet Schwizerhalle mit eme Salinebohrdurm

D Industrii z Muttez isch konzentriert in dr Schwizerhalle, eme Gebiet diräkt am Rhii, wo zu de Gmeinde Muttez und Brattele ghört. Es isch dr Standort vo de Rhiisaline, Novartis Clariant und andere Konzärn. Meh as d Helfti vo de Bedriib im Baselbiet si z Muttez und z Brattele agsiidlet.

Z Muttez befindet sich eine vo de vier Schwizer Rhiihäfe. Es isch kei Zollfreihafe, aber me cha zollfrei lagere. Er isch uf dr Umschlag vo Driib- und Flüssigstoff spezialisiert.

Sport

Dr Sportveräin Muttez het öbbe 1000 Mitgliider in dr Sparte Fuessball. Er isch am 11. Januar 1921 im Restorant Central (spööter Gmeindistuube) z Muttez vo 15 Fuessballfründ gründet worde. S Margelacker-Stadion, wo dr SV Muttez dehäi isch, isch 1950 fertig und vor mee as 2000 Zueschauer fiirlig iigweiht worde. Die 1. Mannschaft vom SV Muttenz het in dr Sesong 2004/05 mit em erfolgriiche Drääner Geri Portmann dr Sprung in die 1. Liga gschafft und isch im obere Viertel vo dr Dabälle. Sis beste Joor het dr SV Muttez 1978 ghaa, won er Grubbesiiger in dr 1. Liga worden isch aber in de Kwalifikazionsspiil dr Ufstiig in d NLB (hüte: Challenge League) knapp verbasst het. Dr SV Muttez het 22 Mannschafte, dodrvo 15 Juniore- und 4 Seniore- und Veteranetiim.

Dr TV Muttez het öbbe 1400 Mitgliider und isch dr grösst Durnveräin in dr Nordwestschwiz. Er organisiert sit Joore s beliebte „Jazz uff em Platz“ und s dradizionelle Äierlääse. Er isch in siibe Abdäilige iidäilt: Durner (inkl. Jugendrige), Unihockey, Volleyball, Durnerinne, Basketball, Handball und Liichtathletik. D Liichtathletikabdäilig het die erste Schwizer Mäisterschafte vo de Juniorinne und Juniore und d Espoir-Kategorie im Joor 1996 organisiert und het 1998 uf dr Hauptstrooss im Dorfkärn dr „Schnällscht Schwizer“ veraastaltet. Im Joor 2008 isch er Gastgääber vo de Schwizer Mäisterschafte Staffel gsi.

Dr TTC Rio-Star Muttenz isch en erfolgriiche Dischdennisklub in dr Nazionalliga A und isch sit 2005 jedes Joor Schwizer Mäister worde, und sit 2007 häi d Here (usser im Joor 2009) au alli Schwizer Göp gwunne. 2014 häi au d Daame d Mäisterschaft gwunne.

S Muttezer Lied

• S Muttezer Lied

Weblink

 Commons: Muttenz – Sammlig vo Multimediadateie

• Offizielli Website vo dr Gmeind Muttez
• Kunstfüehrer: D Dorfchille vo Muttez

Fuessnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Muttenz“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.