Elias Landolt (Foorschtwüsseschafter)

Der Elias Landolt (* 28. Oktoober 1821 z Chlyandelfinge; † 18. Mai 1896 z Züri-Fluentere) isch en Schwyzer Forschtwüsseschafter und Oberfoorschtmäischter gsy. Es isch sys Verdienscht, dass mer im spöötere 19. Jarhundert uufghört hät, de Wald z übernutze. De hütig Grundsatz vom Schutz vom Wald gaat uf de Landolt zrugg.

Läbe

Juged und Uusbildig

Der Elias Landolt – uf Schwyzertüütsch bitoont me dëë Vornamen übrigens uf em E und nöd wie-n-im Hoochtüütsch uf em I – isch der eltischt Soo vomene Chüefer und Puur gsy. Er isch i di nöi ggründet Sek z Andelfinge i d Schuel und nachane 1837–1842 bin Forschtmäischter Meister z Bänke und Hertenstein z Chibèèrg zum Fäldmässer und Forschtbeamten i d Leer. S Zürcher Oberfoorschtamt hät em dänn es Stipändium ggëë, das er si hät chöne für de hööcher Foorschttienscht laa uusbilde. 1842–1844 isch er as über Zwänzgjëërige i s Gimi z Züri, nämli i d Induschtryschuel. 1844 hät er, zäme mit em spöötere Bundesraat und -presidänt Wilhälm Hërtestäi, en Voorbiräitigskurs im Schwarzwald absolviert und isch nachane 1844–1845 uf Würteberg (a di naamaalig Uniwërsitëët Hohenheim) und Sachse (a di naamaalig Forschtlich Hoochschuel Tharandt) go studiere. 1846/7 hät er – alewyl na z Tüütschland – im Harz und bi Aache praktisch gschaffet und isch drufabe dur Mittel- und Süüdtüütschland, Bööme, Tirool und Graubünde gräist, zum luege, wie s deet überal mit de Foorschtwirtschaft uusgseet. 1848 hät er z Züri s Staatsäxaame bistande.

Prueff

1848 händ d Spanier de Landolt welen a iri nöi Foorschtschuel z Madrid hole, aber er hät abgwunke. Statt dëm isch er 1849 Foorschtadjunkt im Oberfoorschtamt vom Kanton Züri woorde, 1853 kantonaale Foorschtmäischter vom eerschte Chräis und 1864 Oberfoorschtmäischter vom ganze Kantoon. Das isch er dänn plibe bis 1882. 1861–1893 isch er ä na de Scheffredakter vo de Schweizerische Zeitschrift für das Forstwesen gsy, und 1881–1893 hät er as Presidänt vom Schwyzerische Foorschtveräin gamtet.

1855–1893 isch er aber au Profässer für Foorschtwüsseschaft am doozmaaligen Äidginössische Politächnikum z Züri, de hüttigen ETH Züri, gsy, 1867–1870 sogar as deren ire Tiräkter. Wil me gfunde hät, das d Verbindig vo Leer und Praxis sinnvoll seg, händ em Bhöörde de topplet Prueff äxplizit zueglaa.

Wie wän das nöd scho gnueg gsy wëër, hät er na i de Wyhandlig vo sym Schwigervatter Emanuel Hess mitghulffe. 1882 hät er em die abgchauft und sym Soo Emil Landolt übergëë. D Wyhandlig gits hüt na, und si ghöört au alewyl na de Familie Landolt.

Was er susch na eso taa hät

De Landolt hat ganz vil öffentlichi und gmäinützigi Ämter ghaa. 1854–1893 isch er Kantonsraat vo sym Kantoon gsy, und wo nach der eerschten Ygmäindig z Züri es Stadtparlamänt gschaffe woorden isch, isch er vo 1893 bis zu sym Tood deete deby gsy. Er isch au Mitgliid vom Gschwoorenegricht gsy und Chilepflääger vo St. Peeter. – Der Alfred Äscher hett 1856 gëërn gsee, das er Regierigsraat wüürd, und 1875 hät er en aagfrööget, öb er as Ständeraat well kandidiere; bäides aber hät de Landolt abglëënt.

Er isch au Mitgliid vo de kantonaale landwirtschaftliche Komissioon, vo der Uufsichtskomissioon vo de landwirtschaftliche Schuel im Strickhoof, vo de landwirtschaftliche Rekurskomissioon, vo de Nootstandskomissioon und vo de Komissioon für s Tächnikum z Wintertuur gsy. Im Verbandswäse hät er as Mitgliid und spööter Bresidänt vom Zürcher Landwirtschaftliche Kantonaalveräin, as Voorstandsmitgliid und Aktuaar vom Schwyzerische Landwirtschaftliche Veräin und as Uufsichtsraat vo de Räntenaastalt gwürkt. Wäret 33 Jaar hät der di Schwyzerisch Zytschrift für s Foorschtwäse mee oder weniger sälber gschribe. Und für die Schwyzerisch Landesuusstelig vo 1883 hät er di foorschtlich Abtäilig ygrichtet und für die de Kataloog und de Schlusspricht verfasst. D Uufgaab as Expropriazioonskomissëër für d Nordoschtbaan – as söttige hät er müese d Entäignigen uushandle, wo der Isebaanbou gforderet hät – hät em gaar nöd gfale, wil er vil aagfindet woorden isch.

Wo s drum ggangen isch, das sich syni doozmaal na äigeständig politisch Gmäind Ängi hett söle vom St. Peeter träne und au en äigene Chilegmäind wëërde, do hät de spaarsaam Landolt voorgschlage, d Ängi sel si doch de Chilegmäind Fraumöischter aaschlüüsse, so chön si s Gält für en äigeni Chile spaare. Me hät aber nöd uf en gloset, und drum hät d Ängi hüt die wunderschöön Chile vom Architäkt Alfred Bluntschli …

Familie

Der Elias Landolt isch zwäimaal ghüraate gsy, zeerscht mit de Berta Hess (1836–1866) und nachane mit der Anna Schilplin (1836–1912). Er isch de Grossvatter vom Stadtzürcher Politiker Emil Landolt, der Uurgrossvatter vom Geobotaaniker Elias Landolt und der Ururgrossvatter vom Spraachwüsseschafter Christoph Landolt gsy.

Würke

Praxis und Leer

De Foorschtmaa und -wüsseschafter Landolt isch am Aafang starch vo de nöie tüütsche Foorschtwüsseschaft prëëgt gsy, hät die aber naadisnaa de Schwyzer Verheltnis aapasset. Im Waldbou hät er i lenger i mee s Prinzip verträtte, me sett nöd z groossi Flëchenen abholze und de Bode blooslegge, sondern luege, das de Wald gschnäll verjüngt wiird und guet durmischt isch. Er hät au d Betriibsleer im Foorschtwäse modernisiert. Bäides hät bis doo i de Schwyz na böös uusgsee; e naachhaltigs Tänke häts nanig ggëë. De Landolt hät das iez ygfüert. Dur syni vile Schrifte, wo-n-er esoo gschribe hät, das au der äifach Waldbsitzer druus choo isch, hät er chöne sys grooss Wüsse em Volch vermittle. Und as Profässer isch er syne Studänte wie-n-en Vatter gsy und hät soo Gänerazioone wo Foorschtlüüt i sym Sinn anezoge.

Bsunders wichtig sind syni Undersuechige zum Zuestand vom Wald i den Alpe gsy. D Schwyz hät vil Kataschtroofe hinder ere ghaa, wil de Wald eso schlächt zwääg gsy isch, das er Wasser und Schnee nüme hät chöne zrugghaa. Syni Undersuechige händ au d Politiker gläse, und me hät i de nöie Schwyzerische Bundesverfassig vo 1874 en Artikel 24 inetaa, wo-n-em Bund «das Recht der Oberaufsicht über die Wasserbau- und Forstpolizei im Hochgebirge» ggëë hät (i de Bundesverfassig vo 1999 ghäissts im Artikel 77, de Bund leggi «Grundsätze über den Schutz des Waldes fest […]»). De Landolt isch sogar usserhalb vo de Schwyz, im Süüdtüütsche, as Guetachter tëëtig gsy.

Em Landolt syni Publikazioonen und syni Leer händ dezue gfüert, das im Foorschtpolizeigsetz, wo de Bund 1876 erlaa hät, de Grundsatz gstanden isch, das me di gsamtschwyzerisch Waldflëchi nöd tërf verchlinere, das me im Schutzwald überhaupt nüme tërf rüüte, und das wä-me nöimets Wald abhaut und en am glychen Oort nüme chan uuffoorschte, me e glychi Flëchi halt amenen anderen Oort mit Wald mues aapflanze. Die Grundsätz gälted bis hüt. Zäme mit sym Fründ Johann Wilhelm Coaz, wo ab 1875 Äidgnössische Forschtinschpäkter gsy isch, hät er au d Voorgängerinschtituzioon vo de hütigen Äidgnössische Forschigsaastalt für Wald, Schnee und Landschaft (WSL) aagregt; si isch 1885 ggründet woorde.

Publikazioone

De Landolt hät vil gschribe – öppe sächzg sälbständigi Publikazioone und öppe drüühundert Uufsätz i Zytschrifte. Er hät nöd grooss theoretisiert, sondern sys Hauptaaligge isch gsy, d Lüüt und d Politiker im Umgang mit em Wald uufzchlëëre. E paar vo syne wichtigere Publikazioone sind:

Bericht an den hohen schweizerischen Bundesrath über die Untersuchung der schweiz. Hochgebirgswaldungen, vorgenommen in den Jahren 1858, 1859 und 1860. Bäärn 1862.
Die forstlichen Zustände in den Alpen und im Jura. Auszug aus dem Bericht an den hohen schweizerischen Bundesrath über die Untersuchungen der Gebirgswaldungen. Bäärn 1863.
Der Wald. Seine Verjüngung, Pflege und Benutzung. Bearbeitet für das Schweizervolk. Züri 1866, 2. Uuflaag 1872, 3. Uuflag 1877, 4. Uuflaag 1895.
Der Wald und die Alpen. Züri 1881.
Die Bäche, Schneelawinen und Steinschläge und die Mittel zur Verminderung der Schädigungen durch dieselben. Züri 1886.
Die forstliche Betriebslehre mit besonderer Berücksichtigung der schweizerischen Verhältnisse. Züri 1892.

Er hät au en Autobiografy gschribe:

Kurze Lebensbeschreibung des Elias Landolt von Klein-Andelfingen und Zürich. Züri 1894.

Eerige

Em Chlyandelfinger Landolt hät d Stadt Züri 1875 s Bürgerrächt gschänkt. Vor em Foorschtgiböi vo der ETH Züri hät me 1899 e Büschte von em anegstelt. 1905 hät e Straass z Züri-Oberstraass syn Namen überchoo. Und z Chlyandelfinge händs 1950 en Granitfindling mit sym Name druff platziert.

Zur 200-Jaar-Fyr vom Landolt sym Geburtstaag, am 28. Oktoober 2021, häts es Sonderheft vo de Zytschrift Zürcher Wald ggëë, wo zwölf Artikel über der Elias Landolt, sys Würke und syni Naawürkig drin sind, und es isch e Büüschten us Ulmeholz von em enthüllt woorde, wo jetz devoo jee äini a de drüü Standoort vo de Zürcher Foorschtverwaltig uufgstellt staat.

Literatuur

E. Dejung: Elias Landolt. I: Historisch-Biographisches Lexikon der Schweiz, Band 4: Güttingen – Mailand. Administration des Historisch-Biographischen Lexikons der Schweiz, Nöieburg 1927, S. 863.
A[lbert] Hauser: Das Forstwirtschaftliche Leitbild Elias Landolts. In: Schweizerische Zeitschrift für Forstwesen 122, 1971, S. 439–452 (Digitalisaat).
Richard Heß: Landolt, Elias. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 51, Duncker & Humblot, Leipzig 1906, S. 543–547.
Katja Hürlimann: Landolt, Elias. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Elias Landolt: Kurze Lebensbeschreibung des Elias Landolt von Klein-Andelfingen und Zürich. Züri 1894. [Autobiografy.]
Elias Landolt: Elias Landolt 1821–1896. Ein Leben für den Wald. Züri 2002 (Neujahrsblatt auf das Jahr 2002, hg. von der Gelehrten Gesellschaft in Zürich). [De Verfasser, en emeritierte Geobotaniker a der ETH, isch de glychnamig Uuränkel.]
Felix Landolt: Das Freigut in der Enge. Ein ehemaliges Landgut vor den Toren der Stadt Zürich, seine Besitzer und Bewohner und seine Weinhandlung. Züri 2009. [Privaattruck.]
E. Muret: Elias Landolt. I: Schweizerische Zeitschriften für Forstwesen 72, 1921, S. 320–323 (Digitalisat).
Wilhelm Oechsli: Geschichte der Gründung des Eidg. Polytechnikums mit einer Übersicht seiner Entwicklung 1855–1905. Frauefäld 1905, Bd. I, S. 186 f. und passim.
Anton Schuler: Landolt, Elias. In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 13, Duncker & Humblot, Berlin 1982, ISBN 3-428-00194-X, S. 507 f.
Elias Landolt, ein Bürger des Weinlandes, 1821 bis 1896. Gedenkschrift zum ehrenden Andenken an Elias Landolt. Von der Zivilgemeinde Klein-Andelfingen anlässlich der Einweihung des Elias-Landolt-Gedenksteins gewidmet. Akeret, Andelfinge 1950. Daadrin: P. H[erti]: Herkommen und Entwicklung (S. 5–12); H. Grossmann: Elias Landolt als Forstmann (S. 13–20); Emil Landolt: Elias Landolt als Bürger und Familienvater (S. 21–25).
Zum 200. Geburtstag von Elias Landolt. Oberforstmeister und Professor 1821–1896. Es Sonderheft as Ergänzung vo de Zytschrift Zürcher Wald 5, 2021. Daadrin: Alain Morier: Elias Landolts beruflicher Lebenslauf (S. 4–5); Christoph Landolt: Elias Landolt – der Bürger und Mensch (S. 7–9); Leonhard Creutzberg u. a.: Die leitenden Ideen des Forstpolizeigesetzes (S. 10–14); Harald Bugmann: Die forstliche Bildung aus der Perspektive von Elias Landolt (S. 15–18); Lukas Denzler u. a.: Elias Landolt und der Schweizerische Forstverein (S. 19–23); Konrad Noetzli: Vom Oberforstmeister zum Kantonsforstingenieur (S. 24–28; Matthias Bürgi: Welche Spuren hinterliess Elias Landolt im forstlichen Denken? (S. 29–31); Theo Hegetschweiler u. a.: Auf Elias Landolts Spuren im Forstkreis 1 (S. 32–36); Sandro Krättli: Landolt und der Zürcher Staatswald (S. 37–41); Marc Landolt: Sechs Generationen Landolt Weine (S. 42–43); Paul Eugen Grimm: Coaz und Landolt (S. 44–47); Maurus Landolt: Aktuelle und künftige forstliche Herausforderungen (S. 48–50) (Online).
Alfred Escher Stiftung: Briefedition. Brief vo 1856 und Brief vo 1875.

Weblink

Zürcher Herbarien: Elias Landolt