Zeppelin

'n Zeppelin is 'n stywe langwerpige en sigaarvormige lugskip bestaande uit 'n ligte raamwerk van aluminium wat met sakke gevul is wat 'n ligte gas bevat. Dit is vernoem na die groot lugskippionier, graaf Ferdinand von Zeppelin.

Werking

'n Zeppelin is 'n spesifieke tipe lugskip, en nie alle lugskepe is zeppelins nie. Kenmerkend aan die zeppelin is dat sy omhulsel styf is. Hy is dus nie van interne lugdruk afhanklik om sy vorm te behou nie. Dit staan in kontras tot sagte lugskepe wat op interne lugdruk staatmaak om opgeblaas te bly, en sodoende nie inmekaar stort nie. In zeppelins word hierdie rigiditeit gewoonlik deur 'n interne raamwerk verskaf, waaroor 'n dun bekleding getrek word om hom vaartbelyn te maak, en teen verwering te beskerm.

Die interne gas-gevulde sakke, oftewel draselle, is in die meeste zeppelins met waterstofgas gevul. Aan die onderkant van die raamwerk hang daar 'n kajuit en 'n aantal enjins met lugskroewe (propellers). Hierdie enjins verskaf aandrywing aan die zeppelin, wat beteken dat hy veel minder van die wind afhanklik is as 'n gewone lugballon, wat slegs saam met die wind mee kan dryf. Aan die stert van die zeppelin is daar 'n hoogte-en rigtingroer waarmee die vaartuig gestuur kan word. Die passasierskajuit hang gewoonlik in die middel van die romp, of hy word met die beheerkajuit gekombineer. In later zeppelins is die passasierskajuit in die inwendige romp se raamwerk ingebou, wat die vaartbelyning verbeter.

Geskiedenis

Graaf Ferdinand von Zeppelin het blykbaar belangstelling in die ontwerp van 'n "bestuurbare ballon" begin toon na die Frans-Duitse Oorlog van 1870-1871, waar hy tydens die beleg van Parys eerstehands gesien het hoe die Franse die stad met ballonne verlaat. Hy het ook die militêre gebruik van ballonne tydens die Amerikaanse Burgeroorlog aanskou, toe hy as militêre waarnemer aan die kant van die Noordelike State deelgeneem het. Na sy vervroegde aftrede uit die leer in 1890 het hy aan die projek begin werk. Op 31 Augustus 1895 verkry hy 'n patent waarin die meeste van dieeienskappe van die zeppelin alreeds uiteengeset word. Een van sy idees, wat ook in die patent beskryf word, was om verskillende ballonne agtermekaar aan te koppel, soos met 'n trein, maar hierdie plan is blykbaar nooit uitgevoer nie. In die patent word daar gepraat van 'n "Lenkbarer Luftfahrzug" (bestuurbare lugtrein).

Die komitee waaraan hy sy planne in 1894 voorlê toon egter nie veel belangstelling nie, waarna die Graaf die projek op sy eie inisiatief aanpak. In 1898 rig hy die Gesellschaft zur Förderung der Luftschiffahrt (Maatskappy vir die Bevordering van Lugskeepsvaart) op. Self dra hy meer as die helfte van die kapitaal van 800 000 mark by. Die tegniese uitvoering word aan die ingenieurs Theodor Kober en Ludwig Dürr toevertrou.

LZ1

In 1899 begin die konstruksie van die eerste zeppelin op 'n drywende fabrieksplatform op die Telt naby Friedrichshafen. Hierdie plek is gekies om die opstyg te vereenvoudig deurdat die platform maklik windop gedraai kon word.

Die prototipe LZ1 (Luftschiff Zeppelin) het 'n lengte van 128 m gehad, is aangedryf deur twee Daimler-enjins van 14,2 pK (10,6 kW) elk, en hy het sy ewewig behou deur 'n gewig tussen neus en sy stert rond te skuif. Die eerste lugreis van 'n zeppelin het op 2 Julie 1900 plaasgevind, maar het slegs 18 minute geduur. Die LZ1 moes land omdat die meganisme, waarmee die gewig rondgeskuif is, gebreek het. Dit het dit onmoontlik gemaak om die balans van die lugskip te handhaaf. Die probleem is egter opgelos, en na die herstelwerk het die lugskip verskeie suksesvolle vlugte uitgevoer. Tydens die vlugte het die LZ1 die wêreldspoedrekord van 6 m/s, wat destyds deur die Franse lugskip 'La France' gehou, is met 'n volle 3m/s oortref. Hierdie prestasie kon egter nie daarin slaag om ander beleggers aan te lok nie, en die Graaf het oor onvoldoende hulpbronne beskik om die ontwikkeling alleen voort te sit. Die prototipe is gesloop en die fabriek is gesluit.

LZ2

Hoofsaaklik danksy die steun van lugvaart entoesiaste het die planne van Von Zeppelin 'n tweede (en derde) kans gekry en is daar uiteindelik redelik betroubare tegnologie ontwikkel. Dit is eers hierna wat die lugskepe vir burgerlike en militêre doeleindes gebruik kon word.

Danksy skenkings, die opbrengs van 'n spesiale lotery, beleggings deur die owerheid en nog 100 000 mark van Graaf von Zeppelin self, het die LZ2 in 1906 die lig gesien. Hy het op 17 Januarie 1906 vir sy eerste en enigste vlug opgestyg. Aanvanklik was die vlug suksesvol, maar nadat albei enjins onklaar geraak het moes die lugskip in die berge van Allgäu land. Terwyl hy hier tydelik aangemeer was, is hy onherstelbaar deur 'n storm beskadig.

LZ3

Sy opvolger, die LZ3, waarin die herstelbare dele van die LZ2 hergebruik is, was die eerste werklik suksesvolle zeppelin. In 1908 het hy gedurende 45 vlugte 'n afstand van altesaam 4398 km afgelê. Die Duitse weermag het nou belangstelling in hierdie tegnologie begin toon. Die LZ3 is deur die leër aangekoop wat hom herdoop het na die Z I. Tot 1913 is hierdie zeppelin gebruik vir opleidingsdoeleindes. Weens die vinnige ontwikkeling van zeppelins het die Z I teen 1913 al tegnies verouderd geraak.

LZ4

Die leër wou ook die LZ4 aanskaf, maar het op 'n demonstrasievlug aangedring om vas te stel of die lugskip in staat sou wees om ten minste vir 24 uur lank in die lug te kan bly. Tydens hierdie vlug is daar 'n toetslanding in Echterdingen naby Stuttgart gemaak, waar daar op die middag van 5 Augustus 1908 'n storm uitgebars het wat die lugskip van sy ankers losgeruk het en in 'n boom ingewaai het. 'n Brand het ontstaan wat die LZ4 vernietig het. Niemand is ernstig beseer nie, ten spyte daarvan dat twee werktuigkundiges wat aan die enjins gewerk het na die grond moes spring.

Die voorval kon die einde van die zeppelinprojek beteken het. 'n Toeskouer van die ongeluk het egter spontaan 'n insameling begin wat 'n opbrengs van 6 096 555 mark opgelewer het. Met hierdie geld kon die Luftschiffbau Zeppelin GmbH en 'n zeppelinstigting gestig word. Op die wyse het die zeppelinprojek nie net uit die as verrys nie, maar ook 'n stewige finansiële basis gekry.

Eerste Wêreldoorlog

Tydens die Eerste Wêreldoorlog het die Duitse leer zeppelins gebruik om Engeland (Londen en die omliggende gebied) te bombardeer. Daar was honderde vlugte gewees waartydens Duitse zeppelins tienduisende kilogram bomme op Engeland en ander vyandelijke gebiede afgewerp het.

Weens die lugskepe se kwesbaarheid en brandbaarheid het die Britse lugafweereenhede groot sukses teen hulle behaal, en was die lugaanvalle nie besonder doeltreffend nie. Nietemin het die aanvalle groot vrees onder die bevolking gesaai, wat ook een van hulle hoofdoele was.

Lugdiens

Tussen 1932 en 1937 was daar 'n gereelde zeppelinlugdiens met vaarte oor die Atlantiese Oseaan deur die LZ-127 Graf Zeppelin en die LZ-129 Hindenburg.

Die Duitsers wou die brandbare waterstof om veiligheidsredes vervang deur helium. Die grootste probleem was egter dat helium slegs deur die Verenigde State verskaf kon word, en dat die Amerikaners geweier het om die gas aan Duitsland te verkoop. Hulle het gevrees dat Nazi-Duitsland die gas vir militêre doeleindes sou aanwend.

Ramp van die Hindenburg

Die einde van die groot zeppelin-era het op 6 Mei 1937 op skrikwekkende wyse aangebreek, toe die waterstof gevulde zeppelin Hindenburg (LZ-129) tydens sy landing by Lakehurst (naby New York, Verenigde State) in 'n geweldige brand vernietig is. Die ramp het die lewe van 36 mense geëis, en beelde van die brandende lugskip is deur koerante die wêreld ingestuur. Die publieke reaksie teen die gevaarlike zeppelins was oorweldigend, en die oorblywende skepe LZ-127, LZ-130 en die onvoltooide LZ-131 is gesloop.

'n Interessante detail van hierdie brand, is dat die vlamme op die foto's geel is, terwyl waterstof self kleurloos brand. 'n Populêre moderne teorie wat hierdie teenstrydigheid verklaar is dat die brand oorspronklik in die oortreksel van die ballon ontstaan het, wat onder meer katoen en aluminium bevat het, en dus die geel kleur aan die vlamme gegee het. Volgens hierdie teorie sou 'n staties elektriese vonk tussen die oortreksel van die lugskip en die nat ankertoue die brand begin het. Dit sou dan vinnig 'n gat gevorm het waardeur die interne waterstof kon ontsnap en die brand aangehelp het. Daar word algemeen geag dat 'n moderne lugskip weens die gebruik van veiliger materiale nie op dieselfde wyse aan die brand sou slaan nie.

Bronne

J. L. Arense. Zeppelins en de luchtscheepvaart, 1990. ISBN 90-6707-250-8
Paul van Daalen. De eeuw van het dak; 100 jaar Nederland en de Zeppelins., 2007. ISBN/EAN 978-90-5595-046-1
Marc Voskuijl. Leve de Zeppelin! Een lofzang op luchtschepen., 2007. ISBN 978-90-5863-556-6

Eksterne skakels

Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Zeppelin.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Nederlandse Wikipedia vertaal.