Wu Xing
Die Wu Xing (Chinees: 五行, ook bekend as onder meer die Vyf Fases of Vyf Elemente)[1] is die kort vorm van Wǔ zhǒng liúxíng zhī qì (五種流行之氣), of "die vyf soorte chi wat op verskillende tye oorheers".[2] Dit is ’n vyfvoudige skema wat op baie tradisionele Chinese terreine gebruik word om ’n groot verskeidenheid verskynsels te verduidelik, van kosmiese siklusse tot die wisselwerking tussen interne organe, en van die opvolging van politieke regimes tot die eienskappe van medisyne. Die Vyf Elemente is vuur (火, huo), water (水, shui), hout (木, mu), metaal (金, jin) en aarde (土, tu).[3][4][5]
Die stelsel is gebruik om die wisselwerkings en verhoudings tussen verskynsels te verduidelik. Nadat dit in die 2de of 1ste eeu v.C. tydens die Han-dinastie gewild geword het, is dit op baie terreine van Chinese denke gebruik, insluitende oënskynlik uiteenlopende velde soos Feng shui, astrologie, medisyne, musiek, militêre strategie en gevegskuns. Dit word steeds as ’n verwysing gebruik in sommige vorme van medisyne en gevegskuns.
Name
[wysig | wysig bron]Xing (行) of Wu Xing beteken "bewegende"; ’n planeet word in Chinees ’n "bewegende ster" (行星) genoem. Wu Xing verwys oorspronklik na die vyf belangrikste planete (Jupiter, Saturnus, Mercurius, Venus en Mars) wat vyf elemente van aardse lewe skep.[1] Die term word ook dikwels vertaal as "Vyf Elemente", en dit word veral in akupunktuur gebruik. Dié vertaling het ontstaan weens ’n verkeerde vergelyking met die Westerse stelsel van vier elemente.[6] Terwyl die klassieke Griekse elemente verband hou met stowwe of natuurlike eienskappe, gaan die Chinese xing oor "proses en verandering"; dis hoekom dit dikwels as "fases" of "agente" vertaal word.[7] Die term "Boom" word ook dikwels gebruik in plaas van "Hout".
Die vertaling "fase" word algemeen verkies, maar dié vertaling is nie perfek nie; "agente" of "prosesse" is dalk die beste vertalings van xing.
Siklusse
[wysig | wysig bron]Die leerstelling van vyf fases omvat twee wisselwerkingsiklusse tussen die fases, ’n voedende of skeppende siklus (生, sheng), ook bekend as "moeder-seun", en ’n kontrolerende of vernietigende siklus (剋/克, ke), ook bekend as "oupa-nefie". Sien diagram.
Voedend
[wysig | wysig bron]- Hout voed Vuur
- Vuur skep Aarde (as)
- Arde bevat Metaal
- Metaal versamel Water
- Water onderhou Hout
Kontrolerend
[wysig | wysig bron]- Hout kloof Aarde (soos boomwortels)
- Aarde absorbeer Water
- Water blus Vuur
- Vuur smelt Metaal
- Metaal kap Hout
Betekenisse
[wysig | wysig bron]Die stelsel is ook bekend as die Vyf Agente, die Vyf Bewegings, die Vyf Prosesse en die Vyf Planete. Op verskillende terreine staan dit vir:
| Wu Xing in Chinese filosofie | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Nommer | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
| Chinees | 木 (mu) | 火 (huo) | 土 (tu) | 金 (jin) | 水 (shui) |
| Elemente | Hout | Vuur | Aarde | Metaal | Water |
| Smake | Suur | Bitter | Soet | Skerp | Sout |
| Kleure | Blou (donker) of groen | Rooi | Geel | Wit | Swart |
| Vorms | Reghoek | Driehoek | Vierkant | Sirkel | Kurwe |
| Planete | Jupiter | Mars | Saturnus | Venus | Mercurius |
| Seisoene | Lente | Somer | Nasomer | Herfs | Winter |
| Omstandighede | Wind | Hitte | Vogtig | Droog | Koud |
| Organe Jin | Lewer | Hart | Milt | Long | Nier |
| Organe Jang | Galblaas | Dunderm | Maag | Dikderm | Blaas |
| Emosies | Boosheid | Vreugde | Liefde | Verdriet | Angs |
| Sintuie | Oë | Tong | Mond | Neus | Ore |
| Uitdrukkings | Skree | Lag | Sing | Huil | Kreun |
| Liggaamsdele | Senings | Pols | Spiere | Huid | Bene |
| Liggaamsvloeistowwe | Trane | Sweet | Speeksel | Slym | Urine |
| Rigtings | Oos | Suid | Middel | Wes | Noord |
| Vingers | Wysvinger | Middelvinger | Duim | Ringvinger | Pinkie |
| Lewensfases | Geboorte | Jeug | Volwassenheid | Ouderdom | Dood |
| Diere | Geskub | Geveer | Menslik | Pelsdiere | Skaaldiere |
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ 1,0 1,1 Dr Zai, J. Taoism and Science: Cosmology, Evolution, Morality, Health and more. Ultravisum, 2015.
- ↑ "argiefkopie". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Mei 2016. Besoek op 16 Junie 2017.
- ↑ Deng Yu; Zhu Shuanli; Xu Peng; Deng Hai (2000). "五行阴阳的特征与新英译" [Characteristics and a New English Translation of Wu Xing and Yin-Yang]. Chinese Journal of Integrative Medicine. 20 (12): 937.
- ↑ Deng Yu et al; Fresh Translator of Zang Xiang Fractal five System，Chinese Journal of Integrative Medicine; 1999
- ↑ Deng Yu et al，TCM Fractal Sets中医分形集，Journal of Mathematical Medicine ，1999，12（3），264-265
- ↑ Nathan Sivin (1995), "Science and Medicine in Chinese History," in sy Science in Ancient China (Aldershot, Engeland: Variorum), teks VI, p. 179.
- ↑ Nathan Sivin (1987), Traditional Medicine in Contemporary China (Ann Arbor: Center for Chinese Studies, The University of Michigan) p. 73.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Wu Xing.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
