Spraakproduksie
Spraakproduksie is die proses waarvolgens gesproke woorde gekies word om geuiter te word, hulle fonetiek geformuleer word en dan aan die einde geartikuleer word deur die motoriese stelsel in die stemorgaan. Spraakproduksie kan spontaan geskied soos wanneer ʼn persoon die woorde van ʼn gesprek saamstel, of reaktief soos wanneer die naam van ʼn afbeelding gegee word of ʼn geskrewe woord hardop gelees word, of ʼn stemnabootsing soos met herhaling van ʼn gesprek.
Spraakproduksie is nie dieselfde as taalproduksie nie aangesien taal ook met handgebare geproduseer kan word.
Met ʼn gewone vloeiende gesprek uiter mense rofweg vier lettergrepe elke sekonde, tien tot twaalf foneme en twee tot drie woorde vanuit ʼn woordeskat wat uit tien- tot honderdduisend woorde saamgestel is.[1] Foute tydens spraakproduksie is relatief laag en kom voor teen ʼn tempo van ongeveer een uit 900 woorde tydens spontane spraak.[2] Woorde wat algemeen geuiter word of van jongs af al aangeleer is of maklik opgeroep word, is vinniger om te uiter as die wat minder gereeld geuiter word, of later aangeleer is of meer abstrak is.[3][4]
Normaalweg word spraak gelewer deur die pulmonêre druk afkomstig van die longe wat klank genereer deur fonasie in die glottis in die larinks, wat dan deur die stemkanaal verander word in verskillende vokale en konsonante. Spraakproduksie kan egter voorkom sonder die longe en glottis deur alaringeale spraak, waar die boonste gedeelte van die stemkanaal gebruik word. ʼn Voorbeeld van sulke alaringeale spraak is Donald Duck-spraak.[5]
Die stemproduksie van spraak kan geassosieer word met die voortbrenging van gesinchroniseerde handgebare wat ten doel het om die begrip van wat geuiter word te versterk.[6]
Drie stadiums
[wysig | wysig bron]Die lewering van gesproke taal behels drie belangrike stadia van verwerking.[1][7][8]
Die eerste is die prosesse van konseptualisering waarin die intensie om spraak te produseer ʼn verlangde konsep koppel aan ʼn spesifieke gesproke woord om te uiter. Hier word die preverbale beoogde boodskap geformuleer wat die konsepte aandui wat mondelings geuiter moet word. Dit is ʼn mededingende proses waarin ʼn gepaste woord gekies moet word vanuit ʼn versameling van kandidate.[1][7][8]
Die tweede fase is formulering waartydens die taalkundige vorm benodig vir die uiter van die woord gemaak word. Hierdie proses behels die saamstel van ʼn sintaktiese raamwerk en fonologiese enkodering wat die fonetiese vorm spesifiseer van die beoogde uiting. Op hierdie tydstip word ʼn lemma gekies wat die abstrakte vorm van die woord is en geen informasie besit oor die klanke daarin nie (en dus voor die woord uitgespreek kan word). Dit bevat slegs inligting rakende betekenis en die verhouding van die woord tot ander in die sin.[1][7][8]
Die derde fase is artikulasie, wat die oproep van die spesifieke motoriese fonetiek van die woord behels, asook die motoriese koördinasie van die geskikte fonasie en artikulasie deur die longe, glottis, larinks, tong, lippe, kakebeen en ander dele van die stemorgaan.[7]
Neurowetenskap
[wysig | wysig bron]Spraakproduksie se motoriese beheer by regshandiges steun grootliks op die areas in die linker serebrale hemisfeer. Die area sluit die bilaterale supplementere motoriese skors in, die linker agterste inferior frontale girus, die linker insula, die linker primêre motoriese korteks en temporale korteks.[9] Daar is ook subkortikale dele betrokke soos die basale ganglia en serebellum.[10][11] Die serebellum help met die volgordebepaling van spraaklettergrepe na vinnige, gladde en ritmies georganiseerde woorde toe en ook met langer uitinge.[11]
Afwykings
[wysig | wysig bron]Spraakproduksie kan deur verskeie afwykings geaffekteer word:
- Stotter
- Lispel
- Spraak-klankversteuring
- Infentale spraak
- Spraakfout
- Spoonerisme
- Malapropisme
- Verhaspeling
- Afasie
- Afasiologie
- Spraakafwyking
- Amnesiese afasie
- Aprosodie
- Disprosodie
- Verbale apraksie
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Levelt, WJ (1999). "Models of word production" (PDF). Trends in Cognitive Sciences. 3 (6): 223–232. doi:10.1016/S1364-6613(99)01319-4. PMID 10354575.
- ↑ Garnham, A, Shillcock RC, Brown GDA, Mill AID, Culter A (1981). "Slips of the tongue in the London–Lund corpus of spontaneous conversation" (PDF). Linguistics. 19 (7–8): 805–817. doi:10.1515/ling.1981.19.7-8.805. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 8 Oktober 2011. Besoek op 16 Julie 2013.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ Oldfield RC, Wingfield A (1965). "Response latencies in naming objects". Quarterly Journal of Experimental Psychology. 17 (4): 273–281. doi:10.1080/17470216508416445. PMID 5852918.
- ↑ Bird, H; Franklin, S; Howard, D (2001). "Age of acquisition and imageability ratings for a large set of words, including verbs and function words" (PDF). Behavior Research Methods, Instruments, & Computers. 33 (1): 73–9. doi:10.3758/BF03195349. PMID 11296722.[dooie skakel]
- ↑ Weinberg, B; Westerhouse, J (1971). "A study of buccal speech". Journal of Speech and Hearing Research. 14 (3): 652–8. Bibcode:1972ASAJ...51Q..91W. doi:10.1121/1.1981697. PMID 5163900.
- ↑ McNeill D (2005). Gesture and Thought. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-51463-5.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Levelt, WJM (1989). Speaking: From Intention to Articulation. MIT Press. ISBN 978-0-262-62089-5.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Jescheniak, JD; Levelt, WJM (1994). "Word frequency effects in speech production: retrieval of syntactic information and of phonological form". Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition. 20 (4): 824–843. doi:10.1037/0278-7393.20.4.824. 10.1.1.133.3919.
- ↑ Indefrey, P; Levelt, WJ (2004). "The spatial and temporal signatures of word production components". Cognition. 92 (1–2): 101–44. doi:10.1016/j.cognition.2002.06.001. PMID 15037128.
- ↑ Booth, JR; Wood, L; Lu, D; Houk, JC; Bitan, T (2007). "The role of the basal ganglia and cerebellum in language processing". Brain Research. 1133 (1): 136–44. doi:10.1016/j.brainres.2006.11.074. PMC 2424405. PMID 17189619.
- ↑ 11,0 11,1 Ackermann, H (2008). "Cerebellar contributions to speech production and speech perception: psycholinguistic and neurobiological perspectives". Trends in Neurosciences. 31 (6): 265–72. doi:10.1016/j.tins.2008.02.011. PMID 18471906.
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal. |
