Ruitersport

Piktogram wat ruitersport aandui

Die dressuuritem

Die springitem

'n Perderesies word gejaag

Ruitersport is 'n versameling van sporte waartydens een of meer perde gebruik word.

Tydens die Olimpiese Spele ding mans en vroue op gelyke vlak met mekaar mee. Medaljes word aan beide die ruiter en sy perd toegeken. Die items sluit in: dressuur (gehoorsaamheid en bewegings, ook genoem dressage), spring (oor hindernisse) en 'n driefasekompetisie. Laasgenoemde is 'n kombinasie van dressuur, spring en 'n veldwedloop.

Perdewedrenne

Geskiedenis

Wedrenne te perd is 'n baie ou sportsoort wat reeds in 200 v.C. deur die Hetiete in Anatolië beoefen is. Perdry was in daardie tyd egter nog nie algemeen nie. Baie volkere het wel perde aangehou, maar hulle het die diere slegs voor waens ingespan. In geskrifte van Homerus wat uit die 8e eeu v.C. dateer, word daar byvoorbeeld nog geen melding van perdry gemaak nie.

Nie veel later nie, het die ruiter egter ook 'n algemene verskynsel in die Griekse wêreld geword. Voorheen was die konsep van 'n ruiter wel by die Grieke bekend, maar hulle het hom as 'n mitologiese figuur beskou wat half mens half perd was (die sogenaamde sentour of perdmens). In 624 v.C. was perdewedrenne reeds deel van die 23e klassieke Olimpiese Spele.

Die grondslag van moderne perdewedrenne is tydens en kort na die kruistogte gelê. Die Europese ridders op hul swaar, trae perde het aan die kortste end getrek teen die ruiters op die baie vinniger Arabiese perde. Die Europese rasse is daarna met Arabiese perde gekruis en die geteelde perde is in wedrenne getoets. Een van hierdie renne, die Silver Bell, wat by Lanark naby Glasgow gehou is, vind steeds jaarliks plaas.

Perdewedrenne het veral in Brittanje gewild geword, onder meer as gevolg van die verbintenis van die Britse koningshuis met die sportsoort. Die verbintenis dateer uit 1377 toe die destydse kroonprins en latere koning Richard II teen die graaf van Arundel resies gejaag het. Die Britse koningshuis het baie daartoe bygedra dat beter renperde geteel is, en hulle is tot vandag toe nog aktief by perdewedrenne betrokke.

Moderne wedrenne

Perdewedrenne is teenswoordig die sportsoort waarby die meeste geld betrokke is en moet gevolglik baie streng beheer word. Daar is afsonderlike wedrenne vir jonger en ouer perde en elke perd moet 'n voorafbepaalde massa dra sodat almal min of meer 'n gelyke kans staan. Die massa word bepaal na gelang van 'n perd se vorige vertonings, ouderdom en ervaring.

Perde wat al 'n paar wedrenne gewen het, dra 'n groter massa as beginners. 'n Renbaan is gewoonlik ovaalvormig en het in die meeste gevalle 'n grasoppervlak. Die wegspring en die aanwysing van wenners geskied elektronies. Elke perd staan in 'n afsonderlike wegspringhok, waarvan die posisie vooraf deur loting bepaal is, en al die metaaldeure van die wegspringhokke swaai gelyktydig oop wanneer die afsetter 'n knoppie druk om die wedren te laat begin. Wanneer die perde die wenpaal verbysteek, word hulle outomaties gefotografeer om die uitslag bo alle twyfel te bewys.

Die belangrikste perdewedrenne ter wêreld is die Prix de l'Arc de Triomphe (ingestel in 1920) op die renbaan Longchamp in die Bois de Boulogne by Parys. Die prysgeld beloop 'n fortuin en die internasionale mededinging is baie sterk. Ander belangrike wedrenne is die 5 klassieke wedrenne in Engeland, naamlik die St. Leger (ingestel in 1776), die Oaks (1779), die Derby (1780), die 2000 Guineas (1809) en die 1 000 Guineas (1814). Die belangrikste wedrenne in Noord-Amerika is die Kentucky Derby (187S) in Louisville en die Queen's Plate (1860) op Woodbine in Malton, Ontario.

Duitsland se oudste renbaan is in 1832 by Doberan in Mecklenburg geopen en die belangrikste wedren is die Preis von Europa. In die Suidelike Halfrond is die stryd om die Melbourne Cup (1840) die vernaamste perdesportbyeenkoms. Suid-Afrika se oudste wedren is die J&B Metropolitan Stakes (1883, vroeër bekend as die Metropolitan Handicap) op die Kenilworthrenbaan in Kaapstad, terwyl die grootste prysgeld met die Holiday Inns (1887, vroeër Johannesburg Summer Handicap) op Turffontein in Johannesburg gewen kan word. Die Rothmans July Handicap (1897, vroeër die Durban July Handicap) op Greyville in Durban lok jaarliks groot belangstelling.

Weddenskappe

Die gewildheid van perdewedrenne berus onder meer op die weddery wat daarmee gepaard gaan. Die wette in verband met weddenskappe verskil van land tot land. Weddenskappe op perdewedrenne is in Suid-Afrika die enigste vorm van wettige weddery, maar is streng beperk tot mense ouer as 18 jaar en is ook onderhewig aan belasting. Weddenskappe kan of by beroepswedders (wat in sommige lande verbied is), of by die totalisator geplaas word. Totalisators is elektroniese instrumente wat die wedpryse meganies bepaal en uitbetaal.

'n Perd se wedprys word aan die hand van sy ondersteuning bepaal en die wedpryse van gunstelinge is altyd laer as die van buiteperde. Weddenskappe kan op verskeie maniere aangegaan word. Daar kan byvoorbeeld gewed word dat 'n perd sal wen of 'n plek sal behaal (dus onder die eerste 3 of 4 sal eindig, na gelang van die getal perde wat in die wedren hardloop), dat 2 spesifieke perde eerste en tweede sal eindig of dat 3 perde in 'n bepaalde volgorde die eerste 3 plekke sal behaal. By ʼn sogenaamde Boerpot moet die wenners van 4 bepaalde wedrenne korrek voorspel word.

Ander wedrenvorme

In sommige lande word ook hindernisrenne en drafrenne gehou. Hindernisrenne vind op spesiale bane met 'n aantal hindernisse plaas. By drafrenne trek die perde 'n klein, bemande waentjie en hulle mag net draf, nie galop nie. Daar word onderskei tussen langbaanrenne oor 1 600 tot 3000 m en kortbaanrenne oor 300 tot 800 m.

Ruitersport

Perdesprongkompetisies

Tot aan die begin van die 19e eeu is die springvermoë van perde nie juis beproef nie. Die moderne springkompetisies het waarskynlik uit die jag te perd, wat veral in Engeland gewild was, ontstaan. Nadat die grense van eiendomme in Engeland teen die begin van die 17e eeu beter omhein is, het jagters perde nodig gehad wat goed kon spring. Spesiale springperde is dus geteel en mettertyd is ook kunsmatige hindernisse in die jaggebied aangebring.

Die jag te perd is steeds gewild, veral in Engeland, maar daar word in der waarheid nie meer op diere geskiet nie en feitlik alle hindernisse is kunsmatig. Perdesprongkompetisies toets 'n perd se vermoë om hoog en ver te spring. Daar is geen bepaalde voorskrifte vir die afmetings van die baan en die hindernisse nie; dit word aan die inisiatief van die baanbouer oorgelaat. Gewoonlik word sowat 10 hindernisse op 'n baan aangebring wat onder meer uit dwarsbalke, skynmure, watergate of kombinasies daarvan bestaan. Perde word na gelang van hul vermoëns en ervaring in verskillende klasse gegradeer, vanaf graad D vir beginners tot graad A vir die beste springperde.

Slegs graad A-perde neem aan die belangrikste kompetisies deel. Daar is verskillende soorte springkompetisies. By die algemeenste kompetisie ding al die ruiters een-een in die eerste ronde mee. Vir elke hindernispaal wat afgestamp word, word 4 strafpunte toegeken, en wanneer 'n perd voor 'n hindernis vassteek en weier om daaroor te spring, of as hy die hindernis raak, word 3 strafpunte toegeken. As 'n perd 3 keer weier om oor ‘n hindernis te spring, word hy gediskwalifiseer.

As die perd en/of die ruiter val, word 8 strafpunte toegeken. Alle ruiters wat 'n skoon ronde (sonder strafpunte) voltooi het, neem aan die uitdunne deel. Hiervoor word die getal hindernisse dikwels verminder en die oorblywende hindernispale hoër opgeskuif. Die tyd waarin die perd die ronde voltooi, speel gewoonlik by die uitdunne 'n rol, en die perd wat die ronde in die kortste tyd met die minste strafpunte voltooi, wen. Soms word meer as een uitdunwedstryd gehou voordat tyd 'n faktor word. Op internasionale byeenkomste ding die lande se deelnemers as 'n span mee, en word die strafpunte van elke spanlid bymekaargetel. Die span met die minste strafpunte wen.

Dressuur

Die grondslag van alle perdesportsoorte is die dressuur, waardeur die perd geleer word om hom aan die leiding van die ruiter te onderwerp, sy kragte so goed moontlik te ontwikkel, en om sy natuurlike, soepel beweging te behou ondanks die bykomende gewig van die ruiter of wa. By 'n dressuurkompetisie voer 'n perd verskillende bewegings uit en gebruik hy verskillende gange.

Die 3 natuurlike gange is stap ('n vier tempogang waarby die pote een na die ander met gelyke tussenpose opgelig word), draf ('n tweetempogang waarby die teenoorgestelde voor- en agterpote gelyktydig opgelig word), en galop ('n drietempogang waarby al 4 pote op 'n gegewe oomblik, die sweefmoment in die lug is). Die gange kan in korter of langer passe uitgevoer word. Punte word nie vir die beweging as sodanig toegeken nie, maar vir die grasie, gemak, houding en akkuraatheid waarmee dit uitgevoer word.

Die gehoorsaamheid van die perd en die ruiter se vermoë om opdragte aan sy perd oor te dra, word ook in ag geneem. Die bekendste ryskole waar die hoogste vorm van dressuurkuns beoefen word, is die Spaanse Hofryskool in Wenen en die Franse Militêre Ryskool in Saumur. By die ryskool in Wenen word feitlik uitsluitlik Lipizzanerhingste gebruik. Dressuurvertonings met Lipizzanerperde word ook in Suid-Afrika aangebied.

Drievoudige items

Die veelsydigheid van perd en ruiter word getoets in 'n kompetisie wat uit 3 onderafdelings bestaan en gewoonlik oor 3 dae strek. Op die eerste dag word 'n dressuurkompetisie gehou, op die tweede dag vind verskeie ritte plaas wat die perde se vaart en uithouvermoë toets, en op die derde dag word springkompetisies gehou. Punte word toegeken in die verhouding 3 (dressuur):: 12 (vaart en uithouvermoë) :: 2 (springvermoë). Die perd met die hoogste puntetotaal wen.

Ruiterspele

Wedstryde wat deur 2 spanne te perd gespeel word, word ruiterspele genoem. Die oudste en bekendste ruiterspel is polo. Die Persiese digter Firdausi het reeds van 'n polowedstryd melding gemaak wat in omstreeks 600 v.C. tussen die Perse en Turkmene plaasgevind het. Vroeër is polo in groot dele van Asië gespeel, maar in die 19e eeu is dit slegs in die verafgeleë gebiede van Noord-Indië beoefen en dit is hier waar Britse offisiere daarmee bekend geword het.

Polo word op 'n veld met 'n oppervlakte van 274 m x 182 m deur 2 spanne van 4 ruiters elk gespeel. Aan weerskante van die veld is daar 'n stel doelpale waardeur die spelers vanuit die saal met die polostok ʼn bamboesbal moet slaan. Spelers mag mekaar nie stamp, voor mekaar inry of die beweging van mekaar se ponies belemmer nie. Oortredings word gestraf met vryhoue wat op afstande van 55, 36 en 27 m van die doellyn af geneem word.

Die wedstryd word deur 2 berede skeidsregters beheer. Eersterangse wedstryde word in 6 speelperiodes (tjakkars) ingedeel en minder belangrike wedstryde in 4. Elke tjakkar duur 7,5 minute. Polo is 'n baie duur sport omdat elke speler oor minstens 2 perde moet beskik aangesien perde tussen tjakkars omgeruil mag word.

Daar is geen beperking op die grootte van die perde nie, maar gewoonlik word perde met 'n skofhoogte van sowat 15 hand verkies en daar word oor die algemeen na die perde as ponies verwys. Die hoewe en bene van die ponies word tydens die wedstryd met verbande beskerm en die ruiters dra ook knie- en beenskutte. Polo word reeds sedert omstreeks 1874 in Suid-Afrika gespeel. Kampioenskappe word jaarliks gehou en Proteaspanne speel ook dikwels in toetse teen buitelandse spanne.

'n Ruiterspel wat in Suid-Amerika en in besonder Argentinië gewild is, is pato. Tydens die spel moet 'n bal, wat omtrent so groot soos 'n sokkerbal is en 6 handgrepe het, vanuit die saal in 'n hooggeplaaste net gegooi word om 'n doel aan te teken. Ander ruiterspele is "horseball", 'n soort bofbal te perd, palmetto-polo, 'n polovorm wat in Sentraal-Amerika gespeel word, en polo-crosse, waar die polostok met 'n raket vervang is. "Pushball", 'n soort sokker te perd, word ook in sommige Europese lande gespeel. Die bal wat hiervoor gebruik word, het 'n deursnee van bykans 1 m.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 090840963X, volume 22, bl. 139

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ruitersport.
• (en) Federation Equestre Internationale (FEI) se Webwerf