Politiek van Andorra

Die ligging van Andorra in Europa.

Die politiek van Andorra geskied binne die raamwerk van 'n parlementêre grondwetlike diargie, en 'n veelparty stelsel. Uitvoerende gesag word deur die regering uitgeoefen, met die Regeringshoof van Andorra as hoof uitvoerende beampte. Wetgewende gesag is in beide die regering en parlement gesetel. Die regbank is onafhanklik van die uitvoerende en wetgewende gesag.

Voor 1993, het Andorra se politieke stelsel geen duidelike skeiding gehad tussen die magte van die uitvoerende gesag, wetgewende gesag en regbank nie. 'n Grondwet bekragtig en goedgekeur in 1993, vestig Andorra as 'n soewereine parlementêre demokrasie wat die president van Frankryk en Biskop van Urgell behou as medeprinse en staatshoofde. Die regeringshoof behou egter uitvoerende gesag. Die twee medeprinse dien gelykmatig met beperkte mag wat 'n indiwiduele veto oor regeringsaktes uitsluit ('n wetsvoorstel kan in effek geveto word as beide van hulle dit nie onderteken nie). Hulle word elkeen in Andorra verteenwoordig deur 'n afgevaardigde.

Die fundamentele beweegkrag vir hierdie politieke transformasie was 'n aanbeveling deur die Raad van Europa in 1990, wat bepaal dat, indien Andorra streef na volle integrasie binne die Europese Unie (EU), hulle 'n moderne grondwet sal moet aanneem wat die regte waarborg van die mense wat daar werk en leef. 'n Drieledige kommissie – bestaande uit verteenwoordigers van die medeprinse, die Algemene Raad en Uitvoerende raad – is in 1990 gevorm, en finaliseer die konsepgrondwet in April 1991, wat die nuwe grondwet 'n werklikheid maak.

Een oorblywende en wel simboliese nalatenskap van Andorra se spesiale verhouding met Frankryk en Spanje, is dat die prinsdom geen eie posdiens het nie – Franse en Spaanse posdienste werk skouer aan skouer, alhoewel elkeen sy eie posseëls vir Andorra uitreik in stede van hul eie.

Regering

Uitvoerende gesag

Onder die 1993 grondwet, behou die medeprinse hulle posisie as staatshoofde, maar die regeringshoof behou uitvoerende gesag. Die twee prinse dien gelykmatig met beperkte mag wat veto oor regeringsaktes uitsluit. Beide word verteenwoordig in Andorra deur 'n afgevaardigde, alhoewel Frankryk en Spanje sedert 1933 albei hul eie ambassades het. As medeprinse van Andorra, behou die President van Frankryk en die Biskop van Urgell die hoogste gesag by die goedkeuring van alle internasionale verdrae met Frankryk en Spanje, as ook al die wat te doen het met binnelandse veiligheid, verdediging, Andorrese grondgebied, diplomatieke verteenwoordiging en geregtelike en strafregtelike samewerking. Hoewel die instelling van die medeprinse deur sommige gesien word as 'n tydteenstrydigheid, beskou die meerderheid dit as 'n skakel met Andorra se tradisies asook 'n manier om die mag van Andorra se twee heelwat groter bure te balanseer.

Die manier waarop die twee prinses verkies word maak van Andorra een van die mees polities-unieke nasies op aarde. Een van die medeprinse is die man of vrou wat tans dien as die Franse President, op die oomblik Francois Hollande (dit was in die verlede enige staatshoof van Frankryk, ingesluit konings en keisers van die Franse). Die ander een is die huidige Rooms-Katolieke biskop van die Kataloniese stad La Seu d'Urgell, tans Joan Enric Vives i Sicilia. Omdat nie een van die prinse in Andorra bly nie is hulle rolle omtrent algeheel seremonieel.

• 
  Joan Enric Vives i Sicília huidige biskoplike medeprins van Andorra sedert 12 Mei 2003.
• 
  François Hollande huidige Franse medeprins van Andorra sedert 15 Mei 2012.

In 1981, is die Uitvoerende raad, bestaande uit die Cap de Govern (staatshoof) en sewe ministers, gevestig. Elke vier jaar, na die algemene verkiesing, verkies die Algemene raad die staatshoof, wie dan op sy beurt, die ander lede van die Uitvoerende raad verkies.

Belangrikste ampsdraers

Amp	Naam	Party	Sedert
Medeprinse	François Hollande	Sosialistiese party	15 Mei 2012
	Joan Enric Vives Sicilia		12 Mei 2003
Verteenwoordigers	Sylvie Hubac	Sosialistiese party	21 Mei 2012
	Josep Maria Mauri		20 Julie 2012
Eerste Minister	Antoni Martí	Demokrate vir Andorra	12 Mei 2011

Wetgewende gesag

Andorra se hoof wetgewende liggaam is die 28-lid Algemene raad (Parlement). Die sindic (president), die subsindic en die lede van die Raad word verkies in die algemene verkiesing wat elke vier jaar gehou word. Die Raad vergader regdeur die jaar op spesifieke datums, deur tradisie vasgestel, of soos nodig geag word.

Ten minste een verteenwoordiger van elke wyk moet teenwoordig wees vir die Algemene raad om te vergader. Histories, binne die Algemene raad, het vier afgevaardigdes stuks van elk van die sewe indiwiduele gemeentes verteenwoordiging verskaf. Die stelsel sorg dat gemeentes met so min as 350 kiesers dieselfde aantal verteenwoordigers het as groter gemeentes met tot 2,600 kiesers. Om die wanbalans te herstel, is voorsiening in die nuwe grondwet gemaak wat die samestelling en formaat wysig vir die verkiesing van Raadslede. Onder die nuwe formaat, word helfte van die verteenwoordigers verkies deur die tradisionele stelsel, en die ander helfte vanaf nasionale lyste.

'n Sindic en 'n subsindic word verkies deur die Algemene raad om hulle besluite te implementeer. Hulle dien 'n drie-jaar termyn en mag een keer herverkies word. Hulle ontvang 'n jaarlikse salaris. Sindic's besit bykans geen diskresionêre magte nie, en alle beleidsbesluite moet deur die Raad in geheel goedgekeur word.

Geregtelike gesag

Die regbank is onafhanklik. Howe pas die gebruiklike wette van Andorra toe, aangevul deur die Romeinse reg en gebruiklike Kataloniese reg. Siviele sake word eers aangehoor deur die hof van Batlles – 'n groep van vier regters, waarvan twee deur elk van die medeprinse verkies word. Appèlle word aangehoor in die Appèlhof. Die hoogste liggaam is die vyftallige Hoëgeregshof.

Politieke partye en verkiesings

Opsomming van die April 2011 Andorrese Algemene raad se verkiesingsresultate

Partye en alliansies		Stemme	%	Setels
	Demokrate vir Andorra (Demòcrates per Andorra) met Verenigd vir Vooruitgang (Units per al Progrés) in Encamp	8,553	55.15	20
	Sosiaal Demokratiese Party (Partit Socialdemòcrata) met die Parogiale Unie van Onafhanklikes-groep (Grup d'Unió Parroquial Independents) in Ordino met ander onafhanklikes in sommige gemeentes	5,397	34.80	6
	Andorra vir Verandering (Andorra pel Canvi)	1,040	6.71	—
	Groenes van Andorra (Els Verds d'Andorra)	520	3.35	—
	Laurediese Unie (Unió Laurediana)*	—	—	2
Totaal (opkoms 74.12%)		15,510	100.00	28
Bedorwe stemme		164
Blanko stemme		523
Totale stemme		16,197
Geregistreerde kiesers		21,852
Aantal stemme en persentasies is vir die respektiewelike nasionale lys. Aantal setels sluit in setels bekom deur die gemeentelyste.. * slegsg gemeentelyste Bron: Regering van Andorra. Geargiveer 25 Junie 2011 op Wayback Machine

Administratiewe afdelings

Andorra word gevorm deur sewe gemeentes (parròquies, enkelvoud – parròquia); Andorra la Vella, Canillo, Encamp, La Massana, Escaldes-Engordany, Ordino en Sant Julia de Loria.

Veiligheid

Die Regering van Andorra onderhou 'n klein seremoniële Weermag, 'n goed toegeruste moderne Polisiemag, 'n Brandweerdiens, 'n Bergreddingsdiens en die GIPA, 'n paramilitêre eenheid opgelei in gyselaar- en teen-terrorisme rolle.

Politieke stand

Andorra se jong demokrasie is in die proses om die politieke partystelsel te herdefinieer. Drie van die vyf partye wat die politieke landskap die laaste vyf jaar oorheers het, het ontbind. Die Liberale Unie (UL) (tans die staatshoof Forn se party) poog om hulself te hervorm en die naam te verander na die Liberale Party van Andorra (PLA), en sodoende offer hulle 'n politieke sambreel aan die klein partye en groepe wat nog nie hulle staanplek kon kry nie. 'n Ander party met die naam van die Sosiaal Demokratiese Party is gevorm en ontwerp om partye te lok wat hulle voorheen vereenselwig het met sosialistiese ideale. Gegewe die aantal partye en Andorra se relatiewe grootte, beheer nie een party die Algemene raad nie; derhalwe word wetgewende meerderhede gevorm deur koalisies. Sedert die 1993 grondwetlike bekragtiging is drie koalisieregerings gevorm. Die huidige regering verenig die UL, die CNA (Nationale Andorrese Koalisie) en 'n ander relatief klein party met Marc Forné Molné, 'n Liberale Unie-man, as Cap de Govern, of staatshoof.

Die regering het aangehou om heelwat langverwagte hervormings aan te spreek. Addisioneel tot die wettiging van politieke partye en vakbonde vir die eerste keer, is geloofsvryheid en vryheid van byeenkoms wettiglik gewaarborg. Mees beduidend is die herdefiniëring van die vereistes vir Andorrese burgerskap, 'n groot kwessie in 'n land waar net 13 000 van die 65 000 inwoners wettige burgers is. In 1995, is 'n wet wat burgerskap verbreed aangeneem, maar burgerskap bly steeds moeilik om te bekom, met slegs Andorrese landgenote wat burgerskap outomaties aan hulle kinders kan oordra. Wetsgehoorsame inwoners in Andorra wat Franse, Spaanse of Portugese burgers is, kan burgerskap bekom na tien jaar van residensie, ander nasionaliteite kom eers na twintig jaar in aanmerking. Kinders van inwoners kan Andorrese burgerskap kies na agttienjarige ouderdom indien hulle bykans hulle hele lewe in Andorra gebly het. Om gebore te wees in Andorra beteken nie outomaties burgerskap nie. Dubbele nasionaliteit word nie toegelaat nie. Nie-burgers word toegelaat om slegs 'n 33% aandeel te besit in 'n maatskappy. Slegs na 'n verblyf van 20 jaar in die land mag hulle 'n maatskappy 100% besit. 'n Voorgestelde wet om die jare van 20 na 10 te verminder word tans in die Parlement gedebatteer.

Met die skep van 'n moderne geregtelike raamwerk vir die land, het die 1993 grondwet Andorra toegelaat om te begin skuif van 'n ekonomie grootliks gebaseer op belastingvrye inkope tot een gebaseer op internasionale bankwese in finansies. Ondanks beloftes van nuwe veranderinge, is dit egter moontlik dat Andorra, ten minste vir die kort termyn, sal volhou om 'n aantal moeilike kwessies aan te pak wat voortspruit uit die groot instroming van buitelandse inwoners, en die behoefte aan die ontwikkeling van moderne sosiale en politieke instellings. Buiten die vrae rondom Andorrese nasionaliteit en immigrante beleid, sluit ander prioriteitskwessies in, die vryheid van assosiasie, die hantering van die behuisingskaarste en spekulasie in die eiendomsmark, die ontwikkeling van die toerismebedryf en die heronderhandeling van hul verhouding met die Europese Unie.

Internasionale organisasies en deelname

• CoE, ECE, ICC, ICRM, Interpol, IOC, ITU, La Francophonie,
• OVSE, UN, UNESCO, WCO, WHO, WIPO, WToO

Eksterne skakels

• (ca) Amptelike portaal van die Regering van Andorra

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.