Piet Cronjé

Generaal Piet Cronjé
Generaal Piet Cronjé
Gebore	Piet Arnoldus Cronjé; 4 Oktober 1836; Colesberg, Kaapkolonie
Sterf	4 Februarie 1911 (op 74); Potchefstroom, Transvaal, Unie van Suid-Afrika
Beroep	Landbouer, soldaat, politikus

Generaal Piet Cronjé (1836—1911) was 'n leier in die Zuid-Afrikaansche Republiek se militêre magte tydens die Eerste- en Tweede Vryheidsoorlog. Ná die oorlog is hy na Amerika, waar hy die Slag van Paardeberg (sy vernederende oorgawe met 4 000 man aan ’n Britse oormag onder lord Roberts) in ’n sirkus voor Amerikaanse gehore opgevoer het. Sonja Loots se roman Sirkusboere is op dié historiese gegewens gegrond.^[1]

Vroeë lewe

Piet Arnoldus Cronjé is op 4 Oktober 1836 in die Kaapkolonie gebore. Hy trek saam met sy ouers op die Groot Trek na die Transvaal. Op twaalfjarige ouderdom was hy reeds teenwoordig by die Slag van Boomplaats. Op 24 Desember 1857 is hy met Hester Suzanna Visser getroud te Potchefstroom.^[2] Hy het naby Potchefstroom gewoon.^[3]^[4]

Eerste Vryheidsoorlog

Cronjé speel 'n rol tydens die Bezuidenhout-affêre wat die Eerste Vryheidsoorlog voorafgegaan het. In die oorlog het hy 'n reputasie vir homself verwerf met die beleëring van die Britse garnisoen by Potchefstroom. Hy het 'n kenmerkende voorkoms gehad aangesien hy kort met 'n swart baard was en het 'n reputasie gehad as iemand wat baie dapper was. Hy was in bevel van 'n mag wat Jameson by Doornkop omsingel het tydens die voltrekking van die Jameson-inval op 2 Januarie 1896.

Tweede Vryheidsoorlog

Gedurende die Tweede Vryheidsoorlog was Cronjé meestal in beheer van die westelike oorlogsverhoog. Hy het die beleëring van Kimberley en Mafeking van stapel gestuur. By Mafeking het hy die dorp met 'n mag wat tussen 2 000 en 6 000 gewissel het teen 1 200 gewone troepe en militia onder bevel van Kolonel Robert Baden-Powell beleër. By die Slag van Magersfontein vroeg in Desember 1899 het hy die aanval op sy posisie suksesvol afgeweer en sodoende die noordwaartse vooruitgang van die Britse kolom vir twee maande gestuit. In Februarie 1900 weerstaan hy Lord Roberts se mag by Magersfontein, maar kon nie daarin slaag om die bevryding van Kimberley te verhoed nie en moes hy terugval tot naby Paardeberg, waar hy na 'n hardnekkige stryd moes oorgee. Ná sy oorgawe met 4 000 man op 27 Februarie 1900 is hy as krygsgevangene in hegtenis geneem en na Sint Helena gestuur waar hy gebly het tot met die voltooiing van vredesamesprekinge in 1902. Met die oorgawe het byna 'n kwart van die Boeremagte in Britse hande geval en Cronje is veroordeel vir sy gebrekkige oordeel wat tot die nederlaag gelei het.

Later jare

In 1904 het die sirkuspersoonlikheid, Frank Fillis, Cronjé gewerf om na Amerika te reis as deel van die sogenaamde Boereoorlogsirkus (Engels: Boer War Circus). In 'n opvoering wat deur twee-miljoen mense by die World's Fair in St. Louis gesien is het Cronjé opgetree in vertonings oor beroemde veldslae van die Boereoorlog insluitend sy oorgawe by Paardeberg. In wat 'n treurige einde aan sy loopbaan was, het Suid-Afrikaanse koerante hom die teen die einde van die World's Fair die sirkusgeneraal genoem en het hy na Coney Island gegaan waar hy in nog 'n skouspel tentoongestel is, eerder as om terug te kom na Suid-Afrika.^[5]

Hy is op 4 Februarie 1911 in Potchefstroom in die Unie van Suid-Afrika oorlede.^[6]

Verwysings

↑ HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8
↑ "Nederduitsch Hervormde Kerk Van Afrika, Registers by Pretoria Argief, 1838-1991," [1], Pieter Arnoldus Cronjé, 24 Dec 1857; FamilySearch citing Marriage, Potchefstroom, Transvaal, South Africa, FHL microfilm 1,492,538.
↑ The Hall Handbook of the Anglo Boer War. Darrell Hall. 1999. ISBN 0-86980-943-1
↑ Rosenthal, Eric (red.). Ensiklopedie van Suidelike Afrika. Londen en New York: Frederick Warne & Kie Bpk.
↑ Sonja Loots, Circus Boers [2] Geargiveer 6 September 2006 op Wayback Machine. Litnet Besoek op 17 April 2006.
↑ "South Africa, Transvaal, Probate Records from the Master of the Supreme Court, 1869-1958", database with images, FamilySearch 3 April 2020, Pieter Arnoldus Cronje, 1911.

[HAT_Taal-en-feitegids-1] HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8

[2] "Nederduitsch Hervormde Kerk Van Afrika, Registers by Pretoria Argief, 1838-1991," [1], Pieter Arnoldus Cronjé, 24 Dec 1857; FamilySearch citing Marriage, Potchefstroom, Transvaal, South Africa, FHL microfilm 1,492,538.

[3] The Hall Handbook of the Anglo Boer War. Darrell Hall. 1999. ISBN 0-86980-943-1

[4] Rosenthal, Eric (red.). Ensiklopedie van Suidelike Afrika. Londen en New York: Frederick Warne & Kie Bpk.

[5] Sonja Loots, Circus Boers [2] Geargiveer 6 September 2006 op Wayback Machine. Litnet Besoek op 17 April 2006.

[6] "South Africa, Transvaal, Probate Records from the Master of the Supreme Court, 1869-1958", database with images, FamilySearch 3 April 2020, Pieter Arnoldus Cronje, 1911.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]