Onkruidbestryding
 | Hierdie artikel is 'n weesbladsy. Dit is nie geskakel of in ander bladsye ingesluit nie. Help Wikipedia deur na moontlike teks te soek en 'n skakel hierheen te plaas. |
Die bestryding van onkruid (ongewenste plante) is 'n noodsaaklike deel van landbou, bosbou en natuurbewaring en kos jaarliks miljoene rande. Die 3 metodes van bestryding - meganies, chemies of biologies - het elk sy voordele en sy nadele en 'n kombinasie van metodes is dikwels die beste.
Meganiese bestryding word reeds eeue lank gedoen, maar chemiese en biologiese bestryding het eers gedurende die laaste eeu ontwikkel. Biologiese bestryding was in 'n paar gevalle baie geslaagd, maar oor die algemeen kan dit slegs beperk toegepas word. Die bestryding van onkruid was altyd belangrik in die landbou en vorm vandag 'n integrerende deel van landbou, bosbou, natuurbewaring en verskeie ander fasette van die samelewing.
Onkruide is meestal plante wat uitheems is in die gebied waar hulle as 'n plaag beskou word, maar dit sluit alle plante in wat ongewens is op die plek waar hulle groei. Inheemse grasspesies is normaalweg byvoorbeeld esteties waardevol en noodsaaklik vir weiding, maar kan die uitsig langs paaie so belemmer dat hulle daar ongewens is en bestry moet word. Vroeër was die onkruidprobleem hoofsaaklik tot die landbou beperk en die meeste onkruidbestryding hou vandag nog met die landbou verband. In die meeste gevalle ding die onkruide met die landbougewasse mee en om produksie van die gewasse te verbeter of om hoegenaamd enige produksie te bewerkstellig, is dit noodsaaklik dat die onkruide bestry word.
Baie van die gewasse word vandag in monokulture (groot aanplantings van slegs 1 spesie) geplant, en in hierdie stelsels is onkruid dikwels 'n groter probleem omdat die natuur altyd ʼn verskeidenheid aanmoedig. Behalwe die mededingingseffek is onkruide dikwels ook tussentydse gashere vir skadelike insekte of plantsiektes, maar aan die ander kant dien hul te ook soms as skuiling en broeiplek vir die natuurlike vyande van die skadelike insekte.
Die metodes wat vir die bestryding van onkruid aangewend word, hang af van die tipe onkruid, die omgewing en die oppervlakte daarvan, die beskikbare middels en die koste. Daar moet dikwels ook gewaak word teen onnodige of oormatige bestryding aangesien dit aanleiding kan gee tot gronderosie, grondagteruitgang en die aanmoediging van nuwe onkruide. Daar is in hoofsaak 3 maniere waarop onkruid bestry kan word - meganies, chemies en biologies.
Meganiese metodes van onkruidbestryding is reeds eeue lank in gebruik, maar is die laaste eeu heelwat verfyn. Aan die begin is onkruid met die hand verwyder en later is implemente soos skoffels gebruik om die proses te vergemaklik. Nog later is ploeë ontwikkel wat aanvanklik (en in baie wêrelddele vandag nog) deur diere soos osse en muile getrek is totdat die trekker op die toneel verskyn het. Onkruidverwydering is egter net 'n deel van die funksie van ʼn ploeg.
Die voordele van meganiese onkruidbestryding (meestal trekker en ploeg) is dat dit dikwels relatief goedkoop en maklik is, en omdat gewasse meestal in rye geplant word, kan die onkruid tussen die rye maklik verwyder word sonder om die gewas te beskadig. Die nadele daarvan is egter dat die oppervlakkige wortels van die aangeplante gewasse dikwels beskadig word, terwyl gereelde bewerking ook tot agteruitgang van die grondstruktuur en -vrugbaarheid lei. Verskeie ander metodes van onkruidbestryding kan ook as meganies beskou word. Die metodes is wisselbou, die aanplant van smoorgewasse, grondbedekking, die gebruik van onkruidvrye saad en die skoonmaak van implemente na gebruik.
Deur die afwisseling van somer- en wintergewasse word winter- en someronkruide onderskeidelik bestry en is die onkruidprobleem baie minder as wanneer slegs een soort gewas verbou word. Ook deur sekere plante te plant wat vinnig groei en ander plante verhinder om op te kom (byvoorbeeld lusern), kan baie onkruid verdring word. Bedekking van die grond met blare, strooi of plastiek werk op dieselfde beginsel, naamlik dat die onkruid geen tig kry nie en dus doodgaan.
Plastiek word soms saam met berokingsmiddels gebruik en dit verhinder dat die berokingsmiddel ontsnap. Dit is egter 'n baie duur proses en word slegs by intensiewe verbouing van plantsoorte soos tamaties gebruik. Die verskaffing van onkruidvrye saad is hedendaags algemene praktyk en op hierdie manier word die verspreiding van onkruid ook verhinder. Ook deur die implemente waarmee geploeg word na gebruik goed skoon te maak, word die verspreiding van onkruid bekamp.
Heelwat onkruidsaad kan aan die implemente bly vaskleef en so versprei word. Chemiese metodes van onkruidbeheer is teen die einde van die vorige eeu begin ontwikkel en word vandag op groot skaal gebruik. Teen die einde van die vorige eeu is daar gevind dat die sulfate en nitrate van koper en yster, asook swaelsuur, breëblaaronkruidspesies selektief doodmaak, terwyl grasse nie daardeur geraak word nie. Later is natriumarseniet vir die doel gebruik.
Die grootste ontwikkeling het egter in 1942 begin met die ontdekking van die doeltreffendheid van 2,4-D (2,4-dichloorfenoksiasynsuur) en MPCA (2-metiel-4-chloorfenoksiasynsuur). Hierdie middels is eintlik plantgroeihormone, maar wanneer dit in groot hoeveelhede toegedien word, begin die selle so vinnig groei dat die plante vrek. Die vorm wat vandag die meeste gebruik word, is 2,4,5-T (2,4,5-trichtoorfenoksiasynsuur). 'n Groot aantal ander middels het ook reeds op die mark verskyn. Sommige van hulle word aan die grond toegedien, terwyl ander op die blare gespuit word. Die metode van toediening van die onkruiddoders hang af van faktore soos die tipe onkruid, die tipe gewas wat verbou word en die oppervlakte wat bespuit moet word.
Dit kan met die hand, met behulp van 'n trekker of vanuit die lug gedoen word. Weer eens na gelang van omstandighede, kan toediening vanuit die lug met ʼn vastevlerkvliegtuig of met ʼn helikopter gedoen word. Chemiese onkruidbestryding het baie voordele: dit is byvoorbeeld betreklik maklik, rig geen meganiese beskadiging aan plantwortels of die grand aan nie en min arbeid word vereis. Die koste daarvan hang van 'n verskeidenheid faktore af, byvoorbeeld die oppervlakte wat bespuit moet word.
Op ʼn oppervlakte van 1 ha sal handbespuiting waarskynlik die goedkoopste wees, maar op ʼn oppervlakte van honderde hektaar sal bespuiting vanuit die lug waarskynlik die goedkoopste wees. Die grootste nadeel van chemiese bestryding is dat dit besoedeling van land, water en lug kan veroorsaak. Daar word byvoorbeeld vermoed dat die 2,4,5-T wat swanger vroue inneem, misvormde babas tot gevolg kan hê. Op die oomblik is die besoedelingsgevaar van chemiese onkruiddoders egter nie so groot soos die van insektedoders nie en oor die algemeen word dit as betreklik veilig beskou. Oor die langtermyneffekte is daar min bekend, maar meer inligting daaroor raak geleidelik bekend namate navorsing daarmee vorder.
Biologiese onkruidbestryding behels die gebruik van diere om die onkruide te eet of die inbring van siektes waardeur die bevolkings van die onkruide drasties verminder word. Dit kom dus neer op ʼn gedeeltelike herstel van die oorspronklike ekologiese toestande waaronder die onkruide natuurlik groei. In 1925 is die kewer Cactoblastis cactorum byvoorbeeld vanuit Argentinië na Australië gebring om die turksvy (Opuntia ficus-indica) onder beheer te bring.
Die poging was so geslaagd dat ongeveer 24 miljoen ha turksvye teen 1933 deur die insek vernietig is en dit weer vir landbou gebruik kon word. Ook in Suid-Afrika is hierdie insek saam met 'n ander kewerspesie (Dactylopius opuntiae) betreklik doeltreffend vir die bestryding van turksvye gebruik. Reeds in 1932 was die litjieskaktusprobleem so erg in Suid-Afrika dat nog 'n kewer, Dactylopius austrinus, uit Argentinië ingevoer is in 'n poging om dit te bestry. Die poging was gedeeltelik geslaagd, maar meganiese en chemiese bestryding van hierdie plant word steeds vereis.
Daar word tans navorsing gedoen oor die effek van natuurlike vyande op hakeas in 'n poging om die plante so te bestry. In die gevalle waar biologies bestryding doeltreffend gedoen is, was resultate dikwels skouspelagtig, maar in baie gevalle was dit nie geslaagd nie. Een van die probleme is dat 'n organisme wat ingevoer word om 'n plant te bestry, maklik ander plante ook kan benadeel en so soms nog groter probleme kan skep.
Daar word hedendaags gevolglik intensiewe navorsing gedoen voordat enige organisme in 'n ander land vrygelaat word, en die koste daarvan is baie hoog. Selfs al is die laboratoriumresultate belowend, kan dit steeds gebeur dat die projek in die praktyk nie slaag nie. Die interaksie tussen die onkruid en die dier wat dit eet of mikroörganisme wat dit aanval, is meestal siklies van aard, met ander woorde die onkruidbevolking neem af, waarna die insektebevolking afneem vanweë 'n gebrek aan voedsel.
Die onkruidbevolking neem weer toe en gee aanleiding tot die groei van die insektebevolking, ensovoorts. Een besondere kenmerk van alle biologiese beheer is dat die organisme wat bestry word, nooit heeltemal uitsterf nie die bevolking daarvan word slegs op 'n laer vlak as andersins gehou. Die welslae met die bestryding van litjieskaktus en turksvy, en nou moontlik met die hakeas, dui op die waarde van biologiese bestryding waar een onkruid op 'n keer bestry word. Vir die bestryding van 'n groot aantal onkruidspesies, byvoorbeeld op bewerkte grond, sal biologiese bestryding egter waarskynlik nooit met veel welslae gebruik kan word nie. In baie gevalle word die beste resultate verkry deur 'n kombinasie van meganiese, chemiese en/of biologiese bestryding.
Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409621, volume 21, bl. 138