Gaan na inhoud

Mesolitikum

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
’n Rekonstruksie van ’n "tydelike" Mesolitiese huis in Ierland. Water was ’n goeie bron van kos.

Die Mesolitikum (van die Griekse μέσος mesos, "middel", en λίθος lithos, "klip"), of Middel-Steentydperk, was die tydperk uit die voorgeskiedenis tussen die Paleolitikum (Ou Steentydperk) en Neolitikum (Nuwe Steentydperk). Die term Epipaleolitikum word dikwels gebruik, veral vir buite Noord-Europa en vir die ooreenstemmende tydperk in die Levant en Kaukasus.

Die Mesolitikum beslaan verskillende tye in verskillende dele van Eurasië. Dit verwys na die laaste tydperk van jagter-versamelaars in Europa en Wes-Asië, tussen die einde van die Laaste Glasiale Maksimum en die Neolitiese Omwenteling. In Europa het dit van omstreeks 15000 tot 5000 v.C. geduur, en in Suidwes-Asië (die Nabye Ooste) rofweg van omstreeks 20000 tot 8000 v.C. Die term word minder dikwels vir gebiede verder oos gebruik, en glad nie vir wêrelddele buite Eurasië en Noord-Afrika nie.

Die soort kultuur wat met die Mesolitikum verbind word, wissel van streek tot streek, maar dit word verbind met ’n afname in die jag in groepe van groot diere ten gunste van ’n jagter-versamelaarslewe in ’n breër sin, asook die ontwikkeling van meer gesofistikeerde en gewoonlik kleiner klipwerktuie en -wapens as die swaar ekwivalente van die Paleolitikum. Na gelang van die streek, kan voorbeelde van erdeware en tekstiele gevind word op terreine wat tot die Mesolitikum behoort, maar gewoonlik word aanduidings van landbou beskou as ’n oorgang na die Neolitikum.

Die meer permanente nedersettings was geneig om nader aan die see of binnelandse water te wees, want dit was ’n groot bron van kos. Mesolitiese gemeenskappe word nie as baie kompleks beskou nie. Begrafnisse was eenvoudig; in teenstelling daarmee was groot grafheuwels ’n teken van die Neolitikum.

Europa

[wysig | wysig bron]
Die Idool van Sjigir.

Die Mesolitikum in die Balkan het sowat 15 000 jaar gelede begin. In Wes-Europa het die vroeë Mesolitikum sowat 14 000 jaar gelede in Noord-Spanje en Suid-Frankryk begin. In ander dele van Europa het die Mesolitikum teen sowat 11 500 jaar gelede begin (saam met die Holoseen) en geëindig met die ontwikkeling van landbou: na gelang van die streek tussen sowat 8 500 en 5 500 jaar gelede. Streke wat groter omgewingsveranderings ondergaan het aan die einde van die laaste glasiale tyd, het ’n baie duideliker Mesolitiese tydperk wat millenniums geduur het.[1] In Noord-Europa het gemeenskappe byvoorbeeld goed gelewe van ryk kosvoorrade uit die moeraslande wat deur die warmer klimaat geskep is. Sulke toestande het gelei tot kenmerkende menslike gedrag, waarvan tekens bewaar gebly het in die materiële rekord. Sulke toestande het ook die koms van die Neolitikum in Noord-Europa vertraag tot omstreeks 5500 v.C.

Mesolitiese artefakte.

Die soort klipgereedskap wat gebruik is, is ook kenmerkend: In die Mesolitikum is ’n mikrolitiese tegnologie gebruik – saamgestelde gereedskap is gemaak met Modus V- gesplinterde klipgereedskap (mikroliete), terwyl Modus I-IV in die Paleolitikum gebruik is. In sommige streke, soos Ierland, dele van Portugal, die eiland Man en die Tirreense eilande, is egter ’n makrolitiese tegnologie in die Mesolitikum gebruik.[2] In die Neolitikum is die mikrolitiese tegnologie deur ’n makrolitiese tegnologie vervang, met ’n toename in die gebruik van gepoleerde klipgereedskap soos klipbyle.

Daar is by sommige terreine tekens van die begin van bouwerk met ’n rituele of sterrekundige betekenis, insluitende Stonehenge, met ’n kort ry van groot gate vir pale wat oos-wes oplyn, en ’n moontlike "maankalender" by Warren Field in Skotland; daar is gate van verskillende groottes wat vermoedelik die maanfases uitgebeeld het. Albei dateer van voor omstreeks 9500 v.C.[3]

Namate die Neolitikum met sy landbou, veeteelt, gepoleerde klipbyle en erdeware deur Europa versprei het, is die Mesolitiese leefwyse verdring en het dit eindelik verdwyn. Mesolitiese aanpassings soos permanente blyplekke, groter bevolkings en die aanplant van kos word beskou as tekens van die oorgang na landbou.[4] In een voorbeeld van die Blätterhöhle in Hagen lyk dit of die afstammelinge van Mesolitiese volke ’n versamelaarsleefstyl gehandhaaf het vir meer as 2 000 jaar ná die aankoms van landbougemeenskappe in die streek;[5] sulke gemeenskappe kan "subneolities" genoem word. In Noordoos-Europa het die jag-en-visvang-leefstyl tot in die Middeleeue voortgeduur in streke wat minder geskik vir landbou was. In Skandinawië word soms geen Mesolitikum erken nie, en word plaaslik verkies om te praat van die "Ou Steentydperk" wat in die "Nuwe Steentydperk" oorgegaan het.[6]

Kuns

[wysig | wysig bron]

Daar is min oorblywende kuns van die Mesolitikum in vergelyking met die voorafgaande Paleolitikum en daaropvolgende Neolitikum. Die rotskuns van die Iberiese Mediterreende Bekken, wat waarskynlik oorgespoel het van die laat Paleolitikum, is ’n wydverspreide verskynsel, maar minder bekend as die grotkuns van die laat Paleolitikum en in kontras daarmee. Die terreine waar hulle voorkom, is kranse in die buitelug en die onderwerpe is eerder mense as diere. Dit bestaan ook uit groot groepe met klein figure; daar is 45 figure by Roca dels Moros in Spanje. Klere word gewys en daar is tonele van danse, gevegte, jagtogte en kosversameling. Die figure is baie kleiner as die diere van die Paleolitiese kuns, en die uitbeeldings is baie meer skematies, hoewel dikwels in energieke houdings.[7] ’n Paar klein hangertjies met gaatjies en eenvoudige gegraveerde ontwerpe is bekend: sommige van Noord-Europa in amber, en een van Star Carr in Brittanje in leiklip.[8]

Die rotskuns in die Oeralgebergte toon soortgelyke veranderings ná die Paleolitikum, en die houtidool van Sjigir is ’n seldsame oorblyfsel van wat moontlik ’n gewilde materiaal vir beeldhouwerk was. Dit is ’n stuk lorkehout waaruit geometriese motiewe gekerf is, maar met die kop van ’n mens. Dit is nou in stukke, maar was moontlik 5 m hoog toe dit gemaak is.[9]

Keramiek

[wysig | wysig bron]

In Noordoos-Europa, Siberië en dele van Suid-Europa en Noord-Afrika kan ’n "keramiek-Mesolitikum", tussen omstreeks 9500 en 5850 v.C. onderskei word. Russiese argeoloë verkies om sulke kuns as Neolities te beskryf, hoewel landbou afwesig is. Hierdie kultuur is ’n randkultuur van dié van die Neolitikum. Dit was ’n spesifieke soort erdewerk, wat gemaak is met metodes wat nie deur Neolitiese boere gebruik is nie. Hoewel elke gebied ’n unieke styl gehad het, dui gemeenskaplike eienskappe op ’n enkele oorsprong.[10] Die vroegste bekende voorbeelde van dié soort erdewerk kom uit die streek om die Baikalmeer in Siberië, omtrent 9 000 jaar gelede,[11][12] en van daar het dit versprei via die Dnieper-Donetskultuur na die Narvakultuur van die oostelike Oosseegebied. Daarna het dit weswaarts versprei en dit word aangetref in Denemarke, Noord-Duitsland en die Lae Lande.[13][14]

In ’n uitgawe van 2012 van die tydskrif Science is aangekondig die vroegste erdewerk sover bekend in die wêreld is ontdek in die Xianrendong-grot in China; dit dateer van tussen 20000 en 19500 v.C., aan die einde van die laaste glasiale tyd.[15][16] Baie van die erdewerk het skroeimerke, wat daarop dui dat dit vir kookdoeleindes gebruik is.[17] Hierdie vroeë erdehouers is gemaak lank voor die ontwikkeling van landbou (wat van 10000 tot 8000 v.C. dateer), deur nomadiese jagter-versamelaars tydens die laaste glasiale maksimum.[17]

Galery

[wysig | wysig bron]
  • Die Ain Sakhri-minnaars van kalsiet, omstreeks 9500 v.C. van naby Betlehem, Israel (Britse Museum, Londen).
    Die Ain Sakhri-minnaars van kalsiet, omstreeks 9500 v.C. van naby Betlehem, Israel (Britse Museum, Londen).
  • ’n Geanimeerde beeld wat die volgorde wys van graveerwerk op ’n hangertjie wat in 2015 by Star Carr ontdek is.[18]
    ’n Geanimeerde beeld wat die volgorde wys van graveerwerk op ’n hangertjie wat in 2015 by Star Carr ontdek is.[18]
  • Roca dels Moros, Spanje, Die Dans van Cogul.
    Roca dels Moros, Spanje, Die Dans van Cogul.
  • Erdeware waaraan herstelwerk gedoen is van die Xianrendong-grot in China, van sowat 20 000 tot 10 000 jaar gelede.[19]
    Erdeware waaraan herstelwerk gedoen is van die Xianrendong-grot in China, van sowat 20 000 tot 10 000 jaar gelede.[19]

"Mesolitikum" buite Wes-Eurasië

[wysig | wysig bron]

Terwyl "Paleolitikum" en "Neolitikum" nuttige terme blyk te wees in China, is die term "Mesolitikum" eers later, meestal ná 1945, hier gebruik en is dit nie eintlik ’n nuttige term nie. Chinese terreine wat as Mesolities beskou kan word, word eerder as vroeë Neolities beskryf.[20]

In Indië word die begrip "Mesolitikum", rofweg tussen 12000 en 8000 v.C., wel gebruik.[21]

In die Amerikas stem ’n tydperk met die naam "Argaïes" of "Meso-Indiaans" min of meer ooreen met die Mesolitikum; dit het gevolg op die "Litiese Tydperk".

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Conneller, Chantal; Bayliss, Alex; Milner, Nicky; Taylor, Barry (2016). "The Resettlement of the British Landscape: Towards a chronology of Early Mesolithic lithic assemblage types". Internet Archaeology. 42 (42). doi:10.11141/ia.42.12.
  2. ↑ Driscoll, Killian (2006). The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. National University of Ireland, Galway.
  3. ↑ V. Gaffney. "Time and a Place: A luni-solar 'time-reckoner' from 8th millennium BC Scotland". Internet Archaeology (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Februarie 2020. Besoek op 16 Julie 2013.
  4. ↑ Price, Douglas, red. (2000). Europe's first farmers. Cambridge: Cambridge Univ. Press. ISBN 978-0521665728.
  5. ↑ Bollongino, R.; Nehlich, O.; Richards, M. P.; Orschiedt, J.; Thomas, M. G.; Sell, C.; Fajkosova, Z.; Powell, A.; Burger, J. (2013). "2000 Years of Parallel Societies in Stone Age Central Europe" (PDF). Science. 342 (6157): 479–81. Bibcode:2013Sci...342..479B. doi:10.1126/science.1245049. PMID 24114781. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 5 Mei 2020.
  6. ↑ Bailey, Geoff and Spikins, Penny, Mesolithic Europe, p. 4, 2008, Cambridge University Press, ISBN 0521855039
  7. ↑ Sandars, Nancy K., Prehistoric Art in Europe, Penguin (Pelican, now Yale, History of Art), pp. 87–96, 1968
  8. ↑ "11,000 year old pendant is earliest known Mesolithic art in Britain", University of York
  9. ↑ Geggel, Laura (25 April 2018). "This Eerie, Human-Like Figure Is Twice As Old As Egypt's Pyramids". Live Science (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Junie 2020. Besoek op 28 April 2018.
  10. ↑ De Roevers, pp. 162–63
  11. ↑ Anthony, D.W. (2007). "Pontic-Caspian Mesolithic and Early Neolithic societies at the time of the Black Sea Flood: a small audience and small effects". In Yanko-Hombach, V.; Gilbert, A.A.; Panin, N.; Dolukhanov, P.M. (reds.). The Black Sea Flood Question: changes in coastline, climate and human settlement. pp. 245–370. ISBN 978-9402404654.
  12. ↑ Anthony, David W. (2010). The horse, the wheel, and language : how Bronze-Age riders from the Eurasian steppes shaped the modern world. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 978-0691148182.
  13. ↑ Gronenborn, Detlef (2007). "Beyond the models: Neolithisation in Central Europe". Proceedings of the British Academy. 144: 73–98.
  14. ↑ Detlef Gronenborn, Beyond the models: Neolithisation in Central Europe, Proceedings of the British Academy, vol. 144 (2007), pp. 73–98 (87).
  15. ↑ Stanglin, Douglas (29 Junie 2012). "Pottery found in China cave confirmed as world's oldest". USA Today (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Junie 2020.
  16. ↑ Wu, X; Zhang, C; Goldberg, P; Cohen, D; Pan, Y; Arpin, T; Bar-Yosef, O (29 Junie 2012). "Early Pottery at 20,000 Years Ago in Xianrendong Cave, China". Science. 336 (6089): 1696–1700. Bibcode:2012Sci...336.1696W. doi:10.1126/science.1218643. PMID 22745428.
  17. ↑ 17,0 17,1 Bar-Yosef, Ofer; Arpin, Trina; Pan, Yan; Cohen, David; Goldberg, Paul; Zhang, Chi; Wu, Xiaohong (29 Junie 2012). "Early Pottery at 20,000 Years Ago in Xianrendong Cave, China". Science (in Engels). 336 (6089): 1696–1700. Bibcode:2012Sci...336.1696W. doi:10.1126/science.1218643. ISSN 0036-8075. PMID 22745428.
  18. ↑ Morgan, C.; Scholma-Mason, N. (2017). "Animated GIFs as Expressive Visual Narratives and Expository Devices in Archaeology". Internet Archaeology (44). doi:10.11141/ia.44.11.
  19. ↑ Huan, Anthony (13 April 2019). "Ancient China: Neolithic". National Museum of China (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Januarie 2020.
  20. ↑ Zhang, Chi, The Mesolithic and the Neolithic in China (PDF), 1999, Documenta Praehistorica. Poročilo o raziskovanju paleolitika, neolotika in eneolitika v Sloveniji. Neolitske študije = Neolithic studies, [Zv.] 26 (1999), pp. 1–13 dLib
  21. ↑ Sailendra Nath Sen, Ancient Indian History and Civilization, p. 23, 1999, New Age International, ISBN 8122411983

Skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Mesolitikum&oldid=2639607"