Koos Strauss
| Koos Strauss | |
 Adv. J.G.N. Strauss, derde leier van die Verenigde Party. | |
Leier van die Verenigde Party
| |
| Ampstermyn 1950 – 1956 | |
| Voorafgegaan deur | Jan Christian Smuts |
|---|---|
| Opgevolg deur | De Villiers Graaff |
| Ampstermyn 1950 – 1956 | |
| Voorafgegaan deur | Jan Christian Smuts |
| Opgevolg deur | De Villiers Graaff |
Persoonlike besonderhede
| |
| Gebore | 17 Desember 1900 Calvinia, Noord-Kaap |
| Sterf | 7 Maart 1990 (op 89) |
| Politieke party | Verenigde Party |
Jacobus Gideon Nel (Koos of Kosie) Strauss, oftewel J.G.N. Strauss, (17 Desember 1900 op Calvinia, Noord-Kaap – 7 Maart 1990[1]) was die derde (en voorlaaste) leier van die Verenigde Suid-Afrikaanse Nasionale Party, nadat hy genl. Jan Christian Smuts met laasgenoemde se dood in 1950 opgevolg het. Strauss dra die onderskeiding dat hy die eerste dienende leier van 'n groot Suid-Afrikaanse politieke party was wat van sy amp onthef is en wel op 21 November 1956.
Vroeë jare
[wysig | wysig bron]Strauss bekwaam hom as advokaat aan die Universiteit van Kaapstad en die Universiteit van Suid-Afrika, maar dien eers as privaatsekretaris[2] van Smuts van 1923 tot 1924. Ses jaar later word hy in die kiesafdeling Langlaagte lid van die provinsiale raad vir die Suid-Afrikaanse Party. Hy word in Desember 1932 tot die parlement verkies as kandidaat vir dieselfde party in 'n sleuteltussenverkiesing in Germiston-distrik, kort nadat Suid-Afrika gedwing is om die goudstandaard te verlaat. In 1939 (sommige bronne gee 1944) word hy minister van landbou en bosbou in die Smuts-kabinet, 'n amp wat hy beklee tot en met die verkiesing van 1948, waarin die Nasionale Party die V.P. verslaan het.
Verenigde Party-leier
[wysig | wysig bron]
Hy volg Smuts in 1950 op as leier van die Verenigde Party nadat sy voorganger hom by die koukus aanbeveel het. Só word hy ook leier van die parlementêre opposisie. Tydens sy bewind breek die Verenigde Federale Party en die Liberale Party weg van die V.P. ná die party se teleurstellende vertoning in die verkiesing van 1953, waarin die VP, Torch Commando, en ander ondersteuners alles in die stryd gewerp het om te bewys die 1948-nederlaag net 'n tydelike terugslag was.
Die grondwetlike krisis oor die regering se wetgewing om kleurlingkiesers op 'n afsonderlike kieslys te plaas, het die V.P. nuwe moed vir die 1953-verkiesing gegee toe die howe uitspraak gelewer het teen die NP se hantering van die stemmery in die parlement. Strauss se leierskap het nietemin gedy op die stryd om die kleurlingkiesers op die gesamentlik kieslys te hou, tot die N.P. in 1955 die Senaatwet aanvaar het om die hoërhuise in so 'n mate te vergroot dat die party 'n tweederde-meerderheid tydens 'n gesamentlike sitting van albei huise kon behaal.
Ongewilde leier
[wysig | wysig bron]Die taai, ses jaar lange stryd, wat Strauss moedig geveg het, het sy tol op die opposisie geëis en veral ná 1953 het die eenheidsgeesdrif verflou. Sy swak[3] hantering van die meningsverskille in die party het baie van sy kragte geëis en sy gewildheid laat taan. Die wegbreek uit die VP van 'n regter- en later 'n linkervleuel het verdere druk op Strauss geplaas en die party se vertroue in hom ondermyn. Boonop het hy altyd in die skadu van sy voorganger geleef. Jan. J. van Rooyen[4] skryf Strauss het "selfs, miskien onbewus, Smuts se stap, sy praat, sy gebare probeer namaak...dit was asof hy die gees van sy mentor nie kon afskud nie. Daarby was hy geen spontane en toeganklike mens nie. Hy het nie mense maklik na hom toe aangetrek nie – iets wat baie nodig is vir 'n jong leier."
Die verwydering tussen hom en sy volgelinge het al hoe groter geword en in 1956 besluit hy om nie die party se Uniale kongres by te woon nie. Die binnekring het waarskynlik toe al reeds besluit dat hy as leier vervang moes word. Die kongres het op Donderdag 20 November 1956 in Bloemfontein begin. Van Rooyen vertel: "Dit het bekend geword dat adv. Strauss siek is, en vrae het ontstaan oor sy planne vir die kongres. Op 1 November het die opperleiding van sy party hom in Johannesburg opgesoek, en by hom gepleit dat hy die kongres bywoon. Hy antwoord nie na die een of ander kant toe nie. Hy sou kyk hoe hy herstel."
As leier verwyder
[wysig | wysig bron]Uiteindelik besluit hy om in die buiteland te gaan herstel en toe begin daar 'n blitsveldtog om sy leierskap onder verdenking te bring. Mettertyd werp die VP-gesinde koerante hulle agter die opperleiding, en die kongres eis dat 'n onderleier of waarnemende leier verkies moet word. Strauss vertrek op 17 November 1956 oorsee en sir De Villiers Graaff maak die volgende dag bekend dat hy beskikbaar sou wees vir die leierskap, as die kongres sou besluit om Strauss nie te herkies nie.
Toe die kongres byeenkom, word 'n brief van Strauss voorgelees waarin hy om sy politieke lewe pleit. Die afgevaardigdes beraadslaag ses ure lank agter geslote deure. Die provinsiale partyleiers neem almal standpunt in teen Strauss se besluit om nié die kongres by te woon nie en spreker na spreker doen aan die hand dat hy moet bedank. Nog net 'n klein minderheid steun hom. 'n Mosie van vertroue in die provinsiale voorsitters word met enkele teenstemme aanvaar en die voorstel dat Strauss se leierskap beëindig word, is met 'n sterk meerderheidstem aanvaar. Sir De Villiers Graaff word sodoende sonder teenstem verkies.
'n Jaar later, in Desember 1957, tree hy finaal uit die politiek en eindelik ook uit die Verenigde Party.
Sy dogter Maureen is op 29 Maart 1953 met Zach de Beer getroud.
Bronne
[wysig | wysig bron]- Rosenthal, Eric. 1978. Encyclopaedia of Southern Africa. Kaapstad en Johannesburg: Juta and Company Limited.
- Cameron, Trewhella (hoofred.). 1986. Nuwe Geskiedenis van Suid-Afrika. Kaapstad en Pretoria: Human en Rousseau.