Karel Landman

Karel Pieter Landman
Geboortedatum	5 Maart 1796
Geboorteplek	Uitenhage
Sterfdatum	2 April 1875
Sterfplek	Uithoek, Pietermaritzburg-distrik
Lojaliteit	Natalia Republiek Voortrekkers
Veldslae/oorloë	Slag van Bloedrivier

Die Karel Landman-monument in Olifantshoek, wes-noordwes van Alexandria in die Oos-Kaap.

Karel Pieter Landman (1796 Uitenhage – 1875 plaas Uithoek, Pietermaritzburg-distrik) was 'n voortrekkerleier van die grootste trekgeselskap en tweede in bevel onder generaal Andries Pretorius tydens die Slag van Bloedrivier op 16 Desember 1838.

Vroeë lewe

Karel Landman is op 5 Maart 1796 in die distrik Uitenhage gebore, die vierde en laaste seun van Johannes Abraham en Martha Maria (gebore Rog) se elf kinders. Soos meeste van sy tydgenote ontvang hy ’n skamele formele onderwys aan die Oosgrens, en gaan op jeugdige ouderdom reeds op kommando. As jongeling begin hy ook redelik selfstandig boer, en hy trou voor hy mondig word met Agatha Jacomina Meijer op 14 Februarie 1817. In 1823 koop hy saam met sy broer Johannes Abraham die plaas Melkhouteboom naby Olifantshoek, digby die Boesmansrivier, en teen die grens van die Uitenhage- en Albaniedistrikte. Hy was ’n suksesvolle boer, en koop in Desember 1834 ’n aangrensende stuk weiveld sowel as sy broer se aandeel in Melkhouteboom. Slegs enkele weke later word hy tydens die Sesde Grensoorlog gedwing om met ’n groep medeburgers weswaarts van sy plaas af te vlug, en gevolglik ly hy swaar verliese.

Betrokkenheid by die Groot Trek

Landman het veldkornet Buchner bygestaan om ná die oorlog boere in die omliggende wyke weer op te help deur regeringslenings te bekom. Hy het ook ’n prominente rol in plaaslike kerklike sake begin speel. Ten spyte van die opstaan van boere in die omgewing het die Uyse van Uitenhage reeds met verkenningstogte na die binneland begin. In Julie 1837 verkoop Landman sy grond, en in Oktober trek hy en sy gesin agter die Uyse aan. Hy word vergesel van 39 gesinne met ongeveer 180 Blanke mans, vrouens en kinders. Hierdie geselskap het ingesluit die families Booysen, Nel, Las, Rudolph, Scheepers, Van Niekerk, Van Rooyen en Vermaak. Hy volg die bekende roete deur die Transoranje (soos die Vrystaat nog informeel geheet het) na die Drakensbergpasse. Hier verneem hy in Februarie 1838 van die moord op Piet Retief en die slagting by Bloukrans. Hy druk hard en kom in Maart by Gerrit Maritz se laer by Doornkop aan.

Die gevoel in die laers is een van twyfel, rou, en swaarmoedigheid, en boonop heers daar ’n onderlinge verdeeldheid. Landman is die persoon wat vroeër Port Natal namens die Voortrekkers in besit neem en verantwoordelik was vir die plaaslike administrasie. Hier hanteer hy die goedere wat per skip aan die Trekkers gestuur word. Hy versterk ook ’n laer beeste naby die kusdorpie, wat later in veiliger omstandighede op nuwe plase langs die kusvlakte gevestig word. Met hul terugkeer uit Port Natal het Gerrit Maritz ernstig siek geword, en hy stel voor dat militêre bevel aan Karel Landman oorgaan, aangesien laasgenoemde hom reeds as krygsman onderskei het. In April neem hy aan ’n strafekspedisie teen die Zoeloes deel as veldkornet – die einste ekspedisie waar Piet Uys (op die ou end medebevelvoerder saam met generaal Hendrik Potgieter) sou sneuwel en die kommando die “Vlugkommando” gedoop sou word. Ook op siviele vlak openbaar hy hom as leier.

Die slag van Bloedrivier

Tydens die Slag van Bloedrivier op 16 Desember 1838 is Karel Landman tweede in bevel onder generaal Andries Pretorius. Aangesien Pretorius tydens die slag in sy hand gewond word, is dit Landman wat die Zulu’s tot by UMgungundlovu agternasit en die hoofstat vernietig. Hy is ook die aanvoerder tydens die Slag van Wit Umfolozi op 27 Desember. As Volksraadslid vir die nuutgestigte Republiek van Natalia dien hy op verskeie komitees, en ook as tydelike voorsitter (1840–1841). Hy het tydens onderhandelinge met die Britse bevelvoerder in Natal, majoor Charters, daarop aangedring dat die Voortrekkers se regte gerespekteer sal word. Hy kon egter nie verhoed dat die Britte die Boere se ammunisie afneem, óf om dit terug te neem nie.

Latere lewe en sterfte

Ná ’n persoonlike botsing met generaal Andries Pretorius weier hy in 1842 om die wapen teen die Britte onder bevel van kaptein Thomas Smith op te neem. Hy verhuis na die Pietermaritzburg-distrik, en vestig om op die plaas Uithoek, waar hy tot en met sy dood op 2 April 1875 woon. Dit beteken dat hy die res van sy lewe onder Britse bewind geleef het. Sy grafskrif bevat die woorde van Openbaring 14:13 – Salig is van nou af die dode wat in die Here sterwe.

Alhoewel geensins ’n inspirerende leier nie, en geneig om soms té versigtig op kommando te wees, was hy nietemin ’n dapper kryger. Ten tyde van sy dood was hy die laaste lewende vername Voortrekkerleier. Op 16 Desember 1939 (’n jaar na hoeksteenlegging) is ’n monument ter ere van Karel Landman op die plaas De Kol-rant in die distrik Olifantshoek onthul.

Sien ook

• Karel Landman Monument

Bronne

• Internetmuseum vir Afrikanergeskiedenis^{[dooie skakel]}

Bibliografie

• Meintjes, J. 1973. The Voortrekkers: The Story of the Great Trek and the Making of South Africa. London: Cassell.
• Visagie, J.C. 2011. Voortrekkerstamouers, 1835–1845. 2de uitg. Pretoria: Protea.