Hans Christian Knudsen

Hans Christian Knudsen (Bergen, Noorweë, 18 Maart 1816 – Hatfjelddalen, Noorweë, 4 Mei 1863) was ’n Rynse baanbrekersendeling, navorser van die Namataal en kunsskilder.

Herkoms en opleiding

Knudsen was die seun van Frederik Thomas Knudsen en Annelis Johanne Marie Lie. Ná voltooiing van sy opleiding as kunsskilder en litograaf aan die kunsskool in Bergen voel hy hom op 'n sendingfees wat hy tydens 'n wandeltog deur die Rynland (Duitsland) bywoon, geroepe om sendeling te word. Hy sluit in 1836 aan by die Rynse Sendinggenootskap in Elberfeld-Barmen en word ná voltooiing van die sendingkursus in 1841 na Suidwes-Afrika gestuur om op die stasie Bethanien die vroeëre werk van J.H. Schmelen voort te sit.

In Suid-Afrika

Ná 'n kort verblyf by Schmelen op Komaggas in Namakwaland (destyds Klein-Namakwaland genoem) aanvaar hy sy werk in November 1842 en kry aanvanklik 'n groot toeloop van heidene omdat sy emosionele verkondiging van die evangelie 'n sterk indruk maak op die Khoikhoi (Nama) wat maklik bewoë word. Sonder stelselmatige onderwysing doop hy hulle ná enkele maande en in 1847 tel sy gemeente al 760 lede.

Ondanks die feit dat hy die Namataal nog nie magtig was nie en net deur 'n tolk met hulle kon praat, wek hy deur sy innemende geaardheid hul vertroue in so 'n mate dat hy versoek word om 'n wetboek vir die stam op te stel omdat die mondelinge oorlewering van reg en sedes onvoldoende was vir 'n doeltreffende organisasie van die stam en hulle die regspraak nie langer aan die willekeur van die hoofman wou oorlaat nie. Knudsen voldoen aan die versoek en sy wetboek word in Oktober 1848 as stamwet aanvaar. Ook die Namastamme op Berseba en Rehoboth aanvaar dié wetboek, met wysigings wat hulle nodig geag het. Hoewel dit mettertyd geblyk het dat sommige bepalings onuitvoerbaar was, het die hoofbepalings tot vandag toe geldig gebly en bygedra tot die samewerking van die drie stamme en 'n grondslag vir hul verdere kulturele ontwikkeling geword.

In Suidwes-Afrika

Talle nedersettings in die sentrale en suidelike deel van Namibië het ontstaan danksy die werk van Rynse sendelinge.

Intussen bereis Knudsen saam met eerw. C. Hugo Hahn die gebied van die stamme van Bethanien en Berseba en berig daaroor in dagboeke en verslae. Omdat fotografie destyds nog in Suid-Afrika haas onbekend was, teken en skilder Knudsen bekende hoofmanne, tipiese tonele en ook 'n aantal Herero in Windhoek. Daardeur word hy die eerste Europese kunstenaar wat in Suidwes-Afrika gevestig was. Sy werke is, behoudens enkele voorbeelde, na die Sendinginstituut in Barmen gestuur, waar dit in sendingtydskrifte verskyn het en tans in die sendingargief bewaar word. Die enigste voorbeelde van K. se kuns wat daar in Suid-Afrika aanwesig is, is twee portrette van Khoikhoi in besit van die Universiteit Stellenbosch.

Knudsen se dagboeke toon dat hy dadelik met 'n deeglike studie van die Namataal, van die leefwyse, sedes en gebruike van Nama, Damara (Herero) en San begin het. Sy belangwekkende bevindings verskil in sommige opsigte van dié van die ontdekkingsreisiger sir James Alexander en is veral in sy dagboeke van die jare 1844–'45 opgeteken. Hy spreek onder meer die sienswyse uit dat die Nama afstammelinge van Israeliete was.

Die onbetroubaarheid en die trekgewoontes van sy gemeentelede besorg Knudsen baie teleurstellings en bekommernis; daarenteen aanvaar die stam Oorlamse Khoikhoi van Paul Goliath sy geestelike leiding so gretig dat hy in sy gebied in 1843 die stasie Gulbrandsdalen vir hulle stig, 'n naam wat hy kies omdat hierdie gebied hom laat dink het aan die landstreek in sy eie vaderland.

Op Bethanien het Knudsen die kliphuisie in 1842 herbou wat Johann Schmelen in 1814 gebou en bewoon het tot sy vertrek in 1834 bewoon het, maar wat tussen Schmelen se vertrek en Knudsen se koms afgebrand het. Ná die huisie word steeds as Schmelen-huis verwys, die oudste bestaande klipgebou in Namibië en die tweede wat Europeërs in die land opgerig het. Die eerste, wat die Wesleyaanse sendelinge in 1806 op Warmbad gebou het, het Jager Afrikaner, die vader van Jonker Afrikaner, vernietig.

Reis na Europa en huwelik

Knudsen gaan in Junie 1847 met verlof na Europa om in Duitsland op sendingfeeste van sy werk te vertel en die relaas van die bekeringswerk wat hy verrig het, word daarna gepubliseer (Gross-Namaqualand, Barmen, 1848). In Bergen tree hy tydens sy besoek in die huwelik met Elise Christiansen.

Terugkeer na Noorweë

By sy terugkeer in 1849 na Bethanien stel hy vas dat sy gemeentelede weer in heidense gewoontes verval het en onder die invloed van Jonker Afrikaner aan die rooftogte teen die Herero deelgeneem het. Hy toon sy afkeuring van die plundertogte deur as tugmaatreël geen dienste te hou nie, en word deur die hoof uit Bethanien verban.

Bitter teleurgesteld vertoef Knudsen vervolgens op stasies in Noord-Kaapland tot hy in 1852 op Tulbagh geplaas word. Hy kon hom daar moeilik aanpas; sy vrou het geestelik versteurd geraak en Knudsen lê in 1854 in wanhoop sy bediening neer om na Noorweë terug te keer. Daar is sy vrou in 'n gestig oorlede terwyl hy as rondreisende evangelieprediker 'n armsalige bestaan gevind het, tot hy op 'n voetreis oor die berge in die winter omgekom het. Sy twee seuns is deur familie aangeneem en opgevoed.

Skryfwerk

Knudsen se eerste publikasie was Nama A.B.Z. kannis (Kaapstad, 1845), 'n klein spel-en-leesboek met woordelyste, 'n Engelse vertaling, 'n gedeelte van die kategismus, die Tien Gebooie en ander Skrifgedeeltes. Ongeveer dieselfde tyd verskyn van hom ook in Kaapstad 'n "spellingbladsy" in die Namataal. Van albei is eksemplare in die Grey-versameling in die Suid-Afrikaanse Openbare Biblioteek in Kaapstad te sien, met handskrif-aantekeninge oor die uitspraak. In dieselfde versameling word bewaar Knudsen se handskrifte Südafrica: Das Hottentot-Volk: Notizzen, Stoff zu einer Grammatik in der Namaquasprache en Namaquasprache. Hierdie stukke bevat gegewens oor die aardrykskunde en etnografie van Groot-Namaland, en ook aansienlike materiaal vir 'n grammatika van die Namataal.

Saam met Knudsen se vertaling van die Lukas-evangelie is van sy twee Kaapstadse publikasies grootliks gebruik gemaak deur die sendingingspekteur J.C. Wallman van Barmen vir sy Vocabular der Namaqua Sprache nebst einem Abrise der Formenlehre derselben (Barmen, 1854). So deeglik het hy binne enkele jare die Namataal beheers dat hy die Lukas-evangelie daarin met die hulp van twee Namatolke kon vertaal en in Kaapstad in 1846 laat publiseer in 'n uitgawe wat ook gesange bevat. Hoewel hy ortografies effens afgewyk het van sy eerste publikasies, was hierdie vertaling van so 'n hoë gehalte en so noukeurig vir die pers versorg dat daar byna geen drukfoute in voorkom nie, en W.H.I. Bleek dit in 1858 kon beskryf as "tot nou toe die betroubaarste en beste bron van kennis van die Hottentottaal". Hoewel ietwat onsoepel, was dit akkuraat en idiomaties.

Dis ironies dat Knudsen se gemeentelede en die opperhoof David Christiaan die onderwys van hul kinders in hul moedertaal verbied het en besluit het om net Nederlands in die skool van Knudsen toe te laat omdat die wit mense en Oorlamse Khoikhoi dit gepraat het.

Waardering

Hy was 'n verfynde en sensitiewe kunstenaar en gebore navorser. Daarby was hy besiel met 'n voorbeeldige geloofsywer en het dikwels onder die grootste ontberings onvermoeid sy rondtrekkende gemeentelede opgesoek. Hy was egter ook so temperamenteel, impulsief en gevoelig dat hy op die duur die aanslag van teleur-stellings nie kon weerstaan nie. Dit het hom waarskynlik aan die praktiese aanleg en nugterheid ontbreek wat vir 'n pioniersendeling onontbeerlik is.

Bronne

(en) Evangelical Lutheran Church Complex, Bethanie. URL besoek op 17 April 2016].
(af) De Kock, W.J. 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel I. Pretoria: Nasionale Raad vir Sosiale Navorsing, Departement van Hoër Onderwys.
(en) Potgieter, D.J. 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel VI. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd.

Eksterne skakels

(no) Knudsen se lewensloop, in Noors. URL besoek op 21 April 2016.