Gaston Bachelard

Gaston Bachelard
Gaston Bachelard in 1965
Gebore	(1884-06-27)27 Junie 1884 Bar-sur-Aube, Frankryk
Oorlede	16 Oktober 1962 (op 78) Parys, Frankryk
Nasionaliteit	Frankryk
Vakgebied	Estetika, politieke filosofie
Instelling(s)	Universiteit van Dijon Universiteit van Parys
Alma mater	Universiteit van Parys (B.A., 1920; D.-ès-Lettres, 1927)
Bekend vir	Historiese epistemologie, konstruktivistiese epistemologie, geskiedenis en filosofie van die wetenskap, kunsfilosofie, psigoanalise, literêre teorie, opvoeding
Beïnvloed deur	Émile Meyerson, Auguste Comte, Abel Rey, Léon Brunschvicg, Carl Jung
Invloed op	Alexandre Koyré, Georges Canguilhem, Michel Foucault, Louis Althusser, Dominique Lecourt, François Dagognet, Nader El-Bizri, Rogelio Salmona, Don Ihde, Cornelius Castoriadis, Michel Serres, Jules Vuillemin

Gaston Bachelard (Bar-sur-Aube, 24 Junie 1884 – Parys, 16 Oktober 1962) was 'n Franse filosoof en skrywer. Hy was hoofsaaklik besig met wetenskapsfilosofie en poësie. Bachelard het eers later in die lewe intensief gefokus op die filosofie. Sy eerste werke fokus hoofsaaklik op wetenskaplike-filosofiese kwessies en die filosofiese gevolge van wetenskaplike innovasies aan die begin van die 20ste eeu, soos die relatiwiteitsteorie. Die bekendste werke wat hieruit voortspruit, was Le nouvel esprit scientifique (1934) en La formation de l'esprit scientifique (1938). 'n Sentrale voorstel van Bachelard is dat wetenskaplike vordering bereik word deur van die menslike verbeelding af los te kom. Allerdaagse mymeringe en metafore speel die rol van 'n epistemologiese hindernis (obstacle épistémologique). In daardie sin het hy sy eie werk as 'n psigoanalise van die objektiewe kennis getipeer.

In die begin van die 1940's, het Bachelard ook belang gestel in die analise van menslike verbeelding as 'n alleenstaande verskynsel, eerder as bloot 'n struikelblok vir wetenskaplike vooruitgang. Die bekendste werk waarin dit na vore kom, is La poetique de l'espace (1957), wat fokus op verbeelding rondom ruimte en tuisheid. Verder het Bachelard hoofsaaklik gefokus op die vier primêre elemente (vuur, lug, water, aarde) waaroor hy verskeie studies geskryf het. Die digterlike verbeelding kan volgens Bachelard altyd gekoppel word aan een of meer van hierdie primêre elemente, wat vir hom argetipes was. Ook in hierdie tydperk lewer hy ook nog filosofie studies.

Lewe en werk

Bachelard is gebore as die seun van 'n tabakhandelaar. Na die hoërskool het hy vir 'n tyd as posbeampte gewerk en in sy vrye tyd natuurkunde bestudeer. Later het hy die filosofie bestudeer, word 'n dosent en uiteindelik 'n professor in die geskiedenis van die wetenskap en die natuurwetenskaplike filosofie aan die Universiteit van Parys. Hier het hy Abel Rey opgevolg, wie ook die promotor van sy baccalaureus-tesis was. Hy was mede-stigter van die filosofiese tydskrif Dialectica (1947), saam met Paul Bernays en Ferdinand Gonseth. In 1951 word hy deur die Franse regering vereer met die toekenning van die Legioen van Eer.

Sy dogter, Suzanne Bachelard (1919–2007), het ook 'n filosoof geword en oor soortgelyke temas geskryf. Haar uitgangspunt was hoofsaaklik die fenomenologie van Edmund Husserl. Vanuit daardie perspektief het sy die grondslag van wiskunde en wetenskap ondersoek.

Epistemologiese werk

Bachelard het belangrike werke van epistemologiese aard geskryf waarin hy homself as 'n teenstander van Auguste Comte se positivisme stel. Vir Bachelard was die geskiedenis van die wetenskap nie 'n eenvoudige beweging van redeloosheid tot redelikheid soos voorgestel in Comte se wet van drie fases nie. In plaas daarvan fokus Bachelard op die hardnekkige foute of epistemologiese struikelblokke (obstacles épistémologiques) wat in die geskiedenis van die wetenskap voorkom. Onder sulke hindernisse verstaan Bachelard sekere onbewuste idees en metafore wat wetenskaplike denke sterk bepaal en dus ook verdere evolusie blokkeer. In sy werk fokus hy meer op wat verkeerd gaan as suksesse wat behaal word. In daardie sin het hy sy projek soms 'n "psigoanalise van (wetenskaplike) kennis" genoem.

Uiteindelik oorwin die mens hierdie epistemologiese hindernis en (in sommige gevalle) kan mens praat van 'n "epistemologiese breuk" (rupture épistémologique). As gevolg daarvan kan nuwe konsepte skielik ontstaan wat ander heeltemal verwerp of inkorporeer. Bowendien het Bachelard ietwat verskil van René Descartes se Cartesiese materialisme en sy idee van onveranderlikheid. In teenstelling met Descartes se stelling, "Ek dink dus is ek", het hy die stelling gemaak: "Ek dink anders, so verander ek myself ook." Die wetenskap moet nie die wêreld verduidelik nie, maar veral die ervaring kompliseer.

Met sy epistemologiese werk beïnvloed Bachelard 'n reeks Franse filosowe, waaronder Georges Canguilhem, Louis Althusser, Dominique Lecourt, Michel Foucault en Gilles-Gaston Granger. Canguilhem het 'n baccalaureus in die Sorbonne behaal en wetenskaplike geskiedenisnavorsing in lyn met Bachelard gedoen, maar in 'n ander dissipline, naamlik biologie, eerder as natuurkunde en skeikunde. Althusser het die term 'epistemologiese breuk' (maar nou as coupure épistémologique) geneem, en gesê dat so 'n breuk in die werk van Karl Marx gevind kon word. Lecourt, 'n student van Althusser, het verskeie studies oor Bachelard geskryf, maar het dit uit 'n Marxistiese raamwerk herinterpreteer. Foucault was 'n leerling van Canguilhem, maar het ook 'n duidelike debat met Bachelard gehad. In L'Archéologie du savoir (1969) bespreek hy onder meer die (on) bruikbaarheid van die onderskeid tussen verbeelding en wetenskap. Op 'n meer tradisionele manier word Bachelard se denke weerspieël in Granger, wat meer klassieke wetenskaplik-filosofiese studies skryf, maar ook oor die geesteswetenskappe, soos die ekonomie.

Literêre kritiese studies

Bachelard was veral bekend vir sy literêre kritiese studies. Die beginpunt is die inhibisies van affektiewe oorsprong wat wetenskaplike denke in sy ontwikkeling ervaar. Oorspronklik opgestel as "psigoanalise van objektiewe denke", word hierdie literêre essays vinnig outonome, fenomenologiese beskrywings van poëtiese beelde. Bekend is sy beskouinge van die vier elemente, gesien as die argetipes van die poëtiese verbeelding: begeerte vir rus (aarde), drang na suiwering en sublimasie (vuur), liefde en doodsbegeertes (water) en strewe na beweging en transendensie (lug) . In sy L'eau et les rêves (1942) behandel hy narsisme op 'n oorspronklike manier. In 'n studie oor Comte de Lautréamont ontleed hy die dierlike aggressiwiteit as 'n poëtiese houding. In sy Lapoétique de la rêverie (1960) hanteer hy op 'n fenomenologiese wyse poëtiese drome.

Hermeneutiek

Die hermeneutiese metode wat Bachelard van toepassing maak op sy literêre werke, beoog om sover moontlik 'n kreatiewe toeval van die leser se bewussyn te bekom met die literêre verbeelding van die outeur wat in die werk tot stand kom. In hierdie verbeelding, volgens Bachelard, kan elemente van 'n kollektiewe bewussyn hulself manifesteer. Op grond van 'n duidelike neiging om te groepeer en te klassifiseer, word Bachelard se werk soms ook onder die strukturalisme geklassifiseer.

Bachelard oefen groot invloed uit op die Franse "Nouvelle critique" van die vyftigerjare en sestigerjare, insluitend op Roland Barthes.

Bibliografie

Herdenkingsmuur in Bar-sur-Aube met tekste van Bachelard

• Essai sur la connaissance approchée (1928)
• Étude sur l'évolution d'un problème de physique: la propagation thermique dans les solides (1928)
• La valeur inductive de la relativitée (1929)
• La pluralisme cohérent de la chimie moderne (1932)
• L'Intuition de l'instant (1932)
• Les intuitions atomistiques: essai de classification (1933)
• Le nouvel esprit scientifique (1934)
• La dialectique de la durée (1936)
• L'experience de l'espace dans la physique contemporaine (1937)
• La formation de l'esprit scientifique: contribution à une psychanalyse de la connaissance objective (1938)
• La psychanalyse du feu (1938)
• La philosophie du non: essai d'une philosophie du nouvel esprit scientifique (1940)
• L'eau et les rêves (1942)
• L'air et les songes (Air and Dreams, 1943)
• La terre et les rêveries du repos (1946)
• La terre et les rêveries de la volonté (1948)
• Le Rationalisme appliqué (1949)
• L'activité rationaliste de la physique contemporaine (1951)
• Le matérialisme rationnel (1953)
• La poétique de l'espace (1957)
• La poétique de la rêverie (1960 [1])
• La flamme d'une chandelle (1961)
• L'engagement rationaliste (1972)

Literatuur en bronne

• A. Bachrach e.a.: Encyclopedie van de wereldliteratuur. Bussum, 1980–1984. ISBN 90-228-4330-0
• Dominique Lecourt, L’épistémologie historique de Gaston Bachelard (1969). Parys, 2002.
• Dominique Lecourt, Pour une critique de l’épistémologie: Bachelard, Canguilhem, Foucault, Parys, 1972.
• Dominique Lecourt, Bachelard, le jour et la nuit, Parys, 1974.
• Didier Gil, Bachelard et la culture scientifique, Presses Univesitaires de France, 1993
• Hierdie artikel is vertaal vanuit die Nederlandse Wikipedia

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Gaston Bachelard.