Frans Oerder

Frans Oerder
Frans Oerder
	Selfportret
Gebore	Frans David Oerder; 7 April 1867; Rotterdam
Sterf	15 Julie 1944; Pretoria
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Skilder
Ouer(s)	Johannes Carolus Oerder

Frans David Oerder (7 April 1867 - 15 Julie 1944) is in Rotterdam, Nederland, gebore. Hy het op 'n vroeë ouderdom reeds 'n belangstelling in kuns getoon en het op 13-jarige ouderdom tekenlesse begin neem.

Toe hy 18 was, het hy 'n silwermedalje vir figuurtekening gewen en 'n studiebeurs na Italië is deur koning Willem II aan hom toegeken. Hy het 2 jaar lank in Italië en daarna onder M. Blanc-Garin in Brussel gestudeer. In 1890 het hy vir die eerste keer na Suid-Afrika gekom. In Pretoria, waar Oerder hom aanvanklik wou vestig, was daar min waardering vir kuns en hy kon beswaarlik 'n bestaan maak.

Hy het by die destydse Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatschappij in diens getree en sy opdrag was om die pale en brûe langs die spoorlyn tussen Komatiepoort en Krokodilpoort (in die Oos-Transvaalse Laeveld) te verf. Hy het later na Pretoria teruggekeer en 'n ateljee in Kerkstraat bekom. Hier het hy met die beeldhouer Anton van Wouw en die skrywers Gustav Preller en Jan Celliers bevriend geraak.

Oerder se kunsloopbaan in Suid-Afrika het toe in alle erns begin: Hy het kunslesse by 'n meisieskool gegee en het onder andere ook J.H. Pierneef, een van die bekendste Suid-Afrikaanse kunstenaars, as private kunsstudent gehad. Oerder het verskeie opdragte vir portretstudies ontvang en ook 'n uitgebreide skilderreis na Zoeloeland onderneem, waar hy 18 maande lank gewerk het.

Met die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog in 1899 is Oerderdeur die Zuid-Afrikaansche Republiek tot oorlogskunstenaar benoem. Hy was die eerste Suid-Afrikaner wat die amp beklee het. Oerder het die Boeremagte oral vergesel en skilderye en sketse van die gebeure aan die front gemaak. ('n Groot aantal van die werke word vandag in die Oorlogsmuseum in Bloemfontein gehuisves, terwyl sommige werke in die besit van die Universiteit van Pretoria is.) Oerder het egter malaria opgedoen en moes na Pretoria terugkeer.

Hier het hy weer eens opdragte ontvang om portrette van vooraanstaande mense te maak, onder andere van dr. Frans Engelenburg, die redakteur van De Volkstem, en generaal Louis Botha. Hy het in die tyd (met die viering van die 50-jarige bestaan van Pretoria) ook opdrag ontvang om 2 skilderye van die stad te maak. Kort na die oorlog het Oerder besoek gebring aan lande aan die ooskus van Afrika, onder meer Zanzibar.

Daarna is hy na Italië, waar hy 18 maande lank gewerk het voordat hy weer in Nederland gaan woon het. Hy het aanvanklik in Brabant gewoon, maar hom later in Amsterdam gevestig. Hy het in verskeie Europese lande uitgestal en bekendheid verwerf, veral met sy kinderportrette. Oerder het in 1938 na Suid-Afrika teruggekeer. Pas na sy terugkeer het hy 'n reis deur die Kaapprovinsie, Natal en Noord-Transvaal onderneem, maar met die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog het hy hom in Pretoria gevestig, waar hy op 15 Julie 1944 oorlede is.

Frans Oerder se werk is realisties-impressionisties. Hoewel sy skilderye kleurvol is, was kleurgebruik nooit een van die belangrikste elemente van sy werk nie en het hy baie meer aandag aan komposisie gegee. In vergelyking met sy tydgenote in Nederland (onder andere Vincent van Gogh) was Oerder baie konserwatief, maar in Suid-Afrika was sy styl heeltemal aanvaarbaar. Veral sy blomstudies was baie gewild.

Die landskappe wat Oerder in Europa geskilder het (hulle was ook baie gewild), toon ŉ groter spontaneïteit as sy Suid-Afrikaanse landskappe. Laasgenoemde getuig van groot tegniese vaardigheid en 'n meer beheerste tegniek, wat deels toegeskryf kan word aan die eise wat die kleure en fel lig van Afrika aan die skilder stel.

Vroeë lewe

Hy is in Rotterdam gebore. Hy toon van vroeg reeds kunstalent en begin op 13-jarige ouderdom met sy opleiding. Dit sluit onder meer studies in in Italië en België.

Hy arriveer in Transvaal op 23-jarige ouderdom waar hy by die Nederlands-Suid-Afrikaanse Spoorwegmaatskappy werk. Hier skilder hy onder meer uithangborde. Hy kry later 'n betrekking as 'n kunsonderwyser.

Tydens die Tweede Vryheidsoorlog was hy die amptelike kunstenaar en het die Boere oral vergesel. Hy het veral sketse van gevegstonele gemaak.

Werke

Hy verwerf roem met sy sin vir kleur en skoonheid in sy landskap- en blomskildery-werke. Sy bekendste werke is uitstekend uitgevoerde stillewes en vase met blomme, maar hy het ook goeie persoonstudies en portrette geskilder.

Laaste jare

Hy woon van 1908 tot 1938 in Nederland. Sy laaste jare het hy weer in Pretoria deurgebring. Hy is 1944 in Pretoria oorlede.

Galery

Magnolias
Naakfiguur
Krismisrose in glasvaas

Bronnelys

Ploeger, Jan: Frans Oerder in die Laeveld. In: Lantern. Tydskrif vir Kuns, Kennis en Kultuur. Jaargang 29, nr. 2, April 1980.
Wêreldspektrum, 1982, ISBN 090840962, volume 21, bl. 78
Ensiklopedie van Suidelike Afrika, Eric Rosenthal, 1967.
KENNIS, vol 14, 1980, bl. 2900-2904, ISBN 0 7981 0836 3