Gaan na inhoud

Fleur-de-lis

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Heraldiese fleur-de-lys

Die fleur-de-lis (of fleur-de-lys; meervoud: fleurs-de-lis) is 'n gestileerde ontwerp van 'n iris of 'n lelie wat dekoratief en simbolies gebruik word.[1]

Hoewel dit op talle Europese wapenskilde verskyn het, word dit histories veral geassosieer met die Franse monargie en hedendaags met die Spaanse monargie; die enigste oorblywende monarge van die Huis van Bourbon. Dit is 'n blywende simbool van Frankryk, maar aangesien dit met die monargie geassosieer is, is dit nie amptelik deur een van die Franse Republieke aangeneem nie. In Spanje, wat 'n grondwetlike monargie is, word die simbool met die Koning Juan Carlos I en die Koninkryk van Spanje geassosieer. In Noord-Amerika word die fleur-de-lis baie keer geassosieer met gebiede wat tevore deur Frankryk gekoloniseer is soos Quebec en Louisiana en met die Franssprekendes in ander Kanadese provinsies. Dit is ook die embleem van die Switserse Munisipaliteit Schlieren in Zürich.

Die simbool word baie keer gebruik op 'n kompas om Noord aan te dui, 'n tradisie wat deur Italiaanse seevaarder Flavio Gioja begin is.

Vroegste gebruik

[wysig | wysig bron]

Die letterlike vertaling van die Franse term Fleur-de-lis is "blom van lelie" en daar word algemeen aanvaar dat dit 'n gestileerde vorm van die spesie Iris pseudacorus is. Dekoratiewe ornamente wat soos die fleur-de-lis lyk het in die kunswerke van die vroegste beskawings voorgekom. Voorbeelde van vroeë gebruik sluit Mesopotamiese silinders, Egiptiese reliëfs, Myceense pottebakkery, Sassanidiese tekstiele, Galliese muntstukke, Mamelukkiese muntstukke, Indonesiese klere, Japannese embleme en Dogon-totems in.[2] Galliese muntstukke vertoon egter die vroegste ontwerpe wat soos die moderne fleurs-de-lis lyk.[3]

Dit is oor die eeue heen konsekwent as 'n koninklike embleem gebruik. Verskillende kulture het dit egter op verskillende maniere geïnterpreteer.

Koninklike simbool en heraldies gebruik

[wysig | wysig bron]
15de eeuse skildery met 'n engel wat die fleurs-de-lis aan Clovis stuur

Koning Clovis I

[wysig | wysig bron]

Volgens legende het die Franse monargie vir die eerste keer die fleur-de-lis vir hulle koninklike wapenskild gekies as 'n simbool van reinheid na die bekering van Frankiese Koning Clovis I tot die Christen geloof in 493.[4] Die verhaal neem verskeie vorms aan waarvan baie verband hou met Clovis se bekering en ondersteun die aanspraak wat die gesalfde Konings van Frankryk maak dat hulle outoriteit direk van God kom sonder mediasie deur die Keiser of die Pous.

Sommige weergawes van die legende versterk die mistiek van die koninklikes deur 'n fles olie te beskryf wat van die hemel af gestuur is, moontlik gedra deur 'n duif na Sint Remigius, om Clovis as koning te salf en heilig te maak.[5] In 'n ander weergawe het die lelie by Clovis se doop as 'n geskenk van 'n verskyning van die Maagd Maria, wat baie keer met die blom verbind word, verskyn.[6] Clovis se Boergondiese vrou, Clothilda, wat later Sint Clothilda sou word, speel gewoonlik 'n betekenisvolle rol in die legendes. Sowel as haar aandeel in die aanmoediging tot haar man se bekering, help haar teenwoordigheid om die belangrikheid van Boergondië se ondersteuning vir die monarg benadruk.[7]

'n Verhaal wat minder klem op Christendom en die goddelike reg van die Franse konings plaas, vertel hoe Clovis 'n blom in sy helm geplaas het net voor sy oorwinning in die Slag van Vouillé, wat daartoe gelei het dat hy die fleur-de-lis as 'n koninklike simbool gekies het.[8]

Van Frankiese tot Franse konings

[wysig | wysig bron]
Die wapenskild van Edward III
Franse wapenskild voor 1376
Vlag van die Koninkryk van Frankryk voor die Franse Revolusie en kortstondig na die Bourbon Restorasie.
Franse wapen na 1376

Deur die verbintenis met Clovis het die fleur-de-lis die simbool van al die Christelike Frankiese konings geword. Die bekendste onder hulle was Karel die Groete. Moderne navorsing het ook bevestig dat die fleur-de-lis 'n godsdienstige simbool was voor dit 'n ware heraldiese simbool was.[9] Soos ware lelies is die fleur-de-lis met die Maagd Maria geassosieer. In die 12de eeu het Lodewyk VI en Lodewyk VII begin om die embleem te gebruik, byvoorbeeld op septers, om so hulle heerskappy met die simbool van heiligheid te verbind. Lodewyk VII het beveel dat die fleur-de-lis in die klere van sy seun Filip se kroning in 1179 gebruik word.[10] Die oudste visuele getuienis van duidelik heraldiese gebruik dateer uit 1211: 'n seël wat die toekomstige Lodewyk VIII toon met 'n skild wat met "blomme" bestrooi is.[11] Tot die laat 14de eeu was die Franse koninklike wapenskild Azure semé-de-lys Or ('n blou skild besaai met klein goue fleurs-de-lis), maar Karel V van Frankryk het die ontwerp verander van fleur-de-lis wat oor die hele skild versprei was na 'n groep van drie in ongeveer 1376. Hierdie twee skilde staan in heraldiese taal as onderskeidelik France Ancient en France Modern bekend.

Tydens die bewind van Koning Lodewyk IX (Sint Lodewyk) is daar gesê dat die drie blomblare van die fleur-de-lis geloof, wysheid en ridderlikheid verteenwoordig het en dat dit 'n teken van goddelike guns is wat aan Frankryk geskenk is.[12] In die daaropvolgende 14de eeu, is die tradisie van die drievoudige simbolisme in Frankryk gevestig, van waar dit na ander plekke versprei het.

In 1328 het Koning Eduard III van Engeland 'n aanspraak op die Franse troon geërf en in ongeveer 1340 het hy dienooreenkomstig die France Ancient met die wapen van die Koninkryk van Engeland gevierendeel (waar 'n wapen georden word as gevolg van oorerwing deur die skild in vier te deel). Nadat die konings van Frankryk die France Modern aangeneem het, het die konings van Engeland hulle van ongeveer 1411 nageboots.[13] Die monarge van Engeland (en later van Groot Brittanje) het aangehou om die Franse wapen te vierendeel tot 1801, toe George III amptelik sy aanspraak op die Franse troon laat vaar het.

Koning Karel VII het Johanna van Arkel se familie op 29 Desember 1429 veredel met 'n oorerflike simboliese denominasie. Die Kamer van Rekenings in Frankryk het die familie se adellike betiteling op 20 Januarie 1430 aangeteken. Die stap het die familie toegelaat om hulle van na du Lys te verander.

France Modern het die Franse koninklike standaard gebly en was met 'n wit agtergrond die Franse nasionale vlag tot die Franse Revolusie, toe dit vervang is met die driekleur wat vandag in Frankryk gebruik word. Die fleur-de-lis is in 1814 weer op die Franse vlag gebruik, maar is weereeds vervang na die revolusie teen Karel X van Frankryk in 1830. Aan die einde van die Franse Tweede Ryk is die Franse troon aan Hendrik, Graaf van Chambord aangebied. Hy wou egter net instem as die Franse die driekleur sou opsê en die wit vlag met fleurs-de-lis sou terugbring.[14] Sy voorwaarde is verwerp en Frankryk het weer 'n republiek geword.

France Modern het ook op die wapenskild van provinsie Île-de-France verskyn en is byvoorbeeld op die uniforms van die plaaslike gendarmerie gebruik.

Ander Europese monarge en heersers

[wysig | wysig bron]
Fleur-de-lis in die wapen van Pous Paulus VI

Die fleur-de-lis het prominent in die Kroonjuwele van Engeland en Skotland vertoon. In Engelse heraldiek word dit op verskillende manier gebruik en dit kan die kadensmerk van die sesde seun wees. Die geblomde rand is reeds sedert Jacobus I van Skotland 'n belangrike deel van die Skotse koninklike wapen en vlag.

The treasured fleur-de-luce he claims
To wreathe his shield, since royal James

–Sir Walter Scott in The Lay of the Last Minstrelll[15]
Fleur-de-lis van Florence

In Florentynse fleurs-de-lis word die meeldrade altyd tussen die blomblare vertoon. Die heraldiese wapenfiguur staan baie keer as die Florentynse lelie bekend om dit te onderskei van die gewone ontwerp. As 'n embleem van die stad word dit aangetref in ikone van die biskop Zenobius.[16] Die geldeenheid van Florence, die fiorino, is daarmee versier en dit het die voorkoms van die Hongaarse forint en ander florins bïnvloed. Elders in Italië is fleurs-de-lis vir sommige pouslike krone en wapens, Hertoë van Parma uit die Huis van Farnese en deur sommige doges van Venesië.

Fleur-de-lis van Bosnië

Die fleur-de-lis was ook die simbool van Kotromanic, 'n heersende huis in middeleeuse Bosnië na bewering ter erkenning van die Huis van Anjou, waar die blom gesien word as 'n Lilium bosniacum. Dit is ook tussen 1992 en 1998 op die vlag van Bosnië-Herzegowina gebruik. Vandag is die fleur-de-lis 'n nasionale simbool van die Bosniakke, een van die drie Bosniese etniese groepe (die ander twee is die Serwiërs en Kroate).

Nasionale simbool van die Bosniërs

Ander lande wat die simbool heraldies gebruik sluit in Serwië en Spanje ter erkenning van die Bourbons.

Die heraldiese fleur-de-lis is wydverspreid: onder die talle stede wat dit as simbool gebruik, is daar sommige waarvan die naam ook 'n verband met die woord lelie het, byvoorbeeld, Lille (Frankryk) en Liljendahl (Finland). Die verskynsel word in heraldiese taal "sprekende wapen" genoem. Dit is ook wydverspreid as dinastiese embleem gebruik: nie net vir adellike families nie, maar ook byvoorbeeld deur die Fuggers, 'n middeleeuse Europese bankierfamilie.

Noord-Amerika

[wysig | wysig bron]
Vlag van Quebec
Vlag van Acadiana

Fleurs-de-lis het die Atlantiese Oseaan saam met die Europeërs wat na die nuwe wêreld getrek het gereis, veral saam met die Franse setlaars, en dit word nou gebruik in die vlae van Quebec, Nova Scotia, Detroit en elders. Die Acadiana-streek en verskeie stede in suidelike Louisiana, soos Lafayette, New Orleans en Baton Rouge, gebruik ook die fleur-de-lis. So ook gebruik verskeie plekke waarvan die naam afkomstig is van een van die Franse konings; onder hulle is Koning Lodewyk (Louis) na wie Louisville, Kentucky en St. Louis, Missouri, waar die drieblaar blom ook die samekoms van drie riviere (die Mississippi, Missouri en Illinois) simboliseer, vernoem is.

Fleurs-de-lis word in die wapens van verskeie Amerikaanse militêre eenhede gebruik. Dit simboliseer gewoonlik deelname aan die Eerste of Tweede Wêreldoorlog. In 'n paar gevalle verwys dit ook na deelname in die Amerikaanse Burgeroorlog.[17]

Suid-Afrika

[wysig | wysig bron]

In Suid-Afrika is die fleur-de-lis gebruik in die wapen van die Colonie Kaap de Goede Hoop om die Franse Hugenote wat hulle onder die Nederlandse bewind aan die Kaap gevestig het te simboliseer.[18] Die wapen is later ook vir die Kaapprovinsie in die Unie van Suid-Afrika en in die Republiek van Suid-Afrika voor 1994 gebruik.[19]

Dorpe in Suid-Afrika wat die fleur-de-lis op hulle wapen gebruik het sluit in Bethulie waar die wapen bestaan uit "skone maagd en die oop Bybel en drie Fleurs-de-lis" en die Oudfranse leuse "Garde la Foy" wat beteken "bewaar die geloof". Die beeld van die fleur-de-lis verwys na die Franse verband met die oorsprong van die sendingstasie waaruit die dorp later ontstaan het.[20] In Kimberley se wapen is die Britse Union Jack gekombineer met elemente van die Kaapkolonie se wapen wat fleurs-de-lis ingesluit het. Die wapen word nie meer gebruik nie.[21] In 1921 het die Kimberleyse mynmagnaat Sir Ernest Oppenheimer die fleurs-de-lis van die dorp geleen vir sy eie wapenskild. Later het hy die vestiging van die Vrystaatse dorp Welkom ondersteun en om hom daarvoor te vereer, het die Welkom-munisipaliteit fleurs-de-lis in die dorp se wapen (wat in 1965 geregistreer is) ingesluit.[22] Die fleur-de-lis het ook voorgekom in die wapen van die Streekraad van Swellendam, wat afgelei is van die wapen van die 18de eeuse goewerneur Hendrik Swellengrebel wat die distrik gestig het.[23]

Fleurs-de-lis verskyn ook in die "familiewapens"[24] van bekende Afrikaanse families soos Bosman,[25] Malan,[26] Labuschagne,[27] Reitz,[26] Van der Walt[28] en Viljoen.[29] Daar is ook die geval van 'n afgetrede hoofregter van die Kaap, Sir Jan Truter, wat in 1821 die eerste Suid-Afrikaner was om tot ridder geslaan te word en wat deur die College of Arms (CoA 1837) 'n wapen toegeken is. Dié het bestaan uit 'n blou skild met 'n goue fleur-de-lis tussen drie silwer bokkoppe. Ook die Engels-gebore Herbert Penny, wat in 1890 in die Kaap aangekom het, het ses goue fleurs-de-lis op 'n rooi veld in sy wapenskild gehad. Sy seun het die wapen in Suid-Afrika laat registreer en dit is sedertdien oorgeërf deur klein- en agterkleinkinders.[26] Deur die insluiting van die Hugenote kruis het Suid-Afrika se voormalige Staatspresident FW de Klerk se wapen ook fleurs-de-lis ingesluit.[26]

Die simbool word ook deur skole soos Hoërskool Parrow,[30] Hoërskool Labori[31] in die Paarl, Hugenote Hoërskool[32] en Die Laerskool Hugo Rust in Wellington, en St Albans Laerskool gebruik. In KwaZulu-Natal verskyn dit op die wapen van die hoërskool Hilton College.[33] Dit verskyn ook op die wapen van die Wellington Tennisklub.

'n Fleur-de-lis is ook al in militêre verband in Suid-Afrika gebruik, soos byvoorbeeld in die wapen van die Reitz Kommando.[34] Die Swellendam Kommando het uit 'n skild met 'n goue fleur-de-lis bestaan en is geleen van die dorp se wapen.[35]

Die gebruik van vier fleurs-de-lis afgewissel met vier pêrels om 'n heraldiese kroon te vorm is 'n Suid-Afrikaanse innovasie. Fleurs-de-lis is ook al met akkers en proteas gekombineer om krone te vorm.[36] In die Hugenote kruis, 'n 17de eeuse protestante simbool, word 'n Maltese kruis, of soms 'n Moline-kruis met fleurs-de-lis in die hoeke en 'n duif wat neerdaal gekombineer. Die element word soms in Suid-Afrika gebruik om Franse Hugenote afstamming aan te dui en is in die wapen van die voormalige Wellington-munisipaliteit gebruik.[37]

Moderne gebruik

[wysig | wysig bron]

Vandag word die fleur-de-lis in 'n wye reeks omstandighede as 'n dekoratiewe element gebruik. Dit word in juweliersware as 'n ontwerpselement gebruik in hangertjies, ringe, juweelkrone en juweledosies. Dit vind ook toepassing in tekstielontwerpe, tasse en handsakke, muurpapier, matte, gerookte glasvensters, lampskerms en selfs tatoeëermerke. Die vorm leen hom ook goed tot gebruik in gietystervorms vir heinings, hekke en ander traliewerk. Die heining van Buckingham-paleis is byvoorbeeld daarmee versier en in New Orleans kan talle ou Franse heinings gesien word wat met fleur-de-lis element pryk.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Michel Pastoureau, Heraldry: its origins and meaning translated by Francisca Garvie (Thames and Hudson 1997), ISBN 0-500-30074-7, p.98
  2. ↑ "The use for ornamental or symbolic purposes of the stylised flower usually called fleur de lis is common to all eras and all civilizations. It is an essentially graphic theme found on Mesopotamian cylinders, Egyptian bas-reliefs, Mycenean potteries, Sassanid textiles, Gaulish coins, Mameluk coins, Indonesian clothes, Japanese emblems and Dogon totems. The many writers who have discussed the topic agree that it has little to do graphically with the lily, but disagree on whether it derives from the iris, the broom, the lotus or the furze, or whether it represents a trident, an arrowhead, a double axe, or even a dove or a pigeon. It is in our opinion a problem of little importance. The essential point is that it is a very stylised figure, probably a flower, that has been used as an ornament or an emblem by almost all civilizations of the old and new worlds." -- Michel Pastoureau (2006) Traité d'Héraldique, "Treatise on Heraldry", translated by François R. Velde
  3. ↑ Michel Pastoureau, Heraldry: its origins and meaning p.99
  4. ↑ Lewis, Philippa & Darley, Gillian (1986) Dictionary of Ornament
  5. ↑ Ralph E. Giesey, Models of Rulership in French Royal Ceremonial in Rites of Power: Symbolism, Ritual, and Politics Since the Middle Ages ed. Wilentz (Princeton 1985) p43
  6. ↑ A.C. Fox-Davies, A Complete Guide to Heraldry (London 1909) p273
  7. ↑ "British Library commentary on the legend presented in the Bedford Book of Hours". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Augustus 2007. Besoek op 29 Desember 2007.
  8. ↑ François R. Velde
  9. ↑ Michel Pastoureau, Heraldry: its origins and meaning p.99-100
  10. ↑ Fox-Davies, A Complete Guide to Heraldry p274
  11. ↑ Michel Pastoureau, Heraldry: its origins and meaning p.100
  12. ↑ Chronicles of Guillaume de Nangis aangehaal in Nouvelle collection des mémoires pour servir a l'histoire de France (1839)]
  13. ↑ Fox-Davies
  14. ↑ Pierre Goubert, The Course of French History, translator Maarten Ultee, (Routledge 1991) p.267
  15. ↑ Sir Walter Scott (1833) The Complete Works of Sir Walter Scott, Volume 1 of 7, Canto Fourth, VIII, NY: Conner and Cooke
  16. ↑ Hall, James (1974). Dictionary of Subjects & Symbols in Art. Harper & Row. ISBN 0-06-433316-7. p.124.
  17. ↑ A comprehensive guide to the authorized unit insignia from the American Revolution through the Persian Gulf War deur Barry Jason, Stein, Peter Joseph Capelotti, Gepubliseer 1993, Univ of South Carolina Press, 461 bladsye, ISBN 0-87249-963-4
  18. ↑ armoria patriae, , besoek op 30 Desember 2007
  19. ↑ armoria patriae, Kaaprovinsie, besoek op 30 Desember 2007
  20. ↑ Maiores, Volume 2007 No 1 Februarie 2007,
  21. ↑ South African Heraldy Website, , besoek op 31 Desember 2007
  22. ↑ South African Heraldy Website, , besoek op 31 Desember 2007
  23. ↑ South African Heraldy Website, , besoek op 31 Desember 2007
  24. ↑ Let daarop dat familiewapens streng gesproke nie in Suid-Afrika bestaan nie aangesien elke lid van 'n familie sy wapen as individu dra, of as die oorspronklike wapendraer of as die persoon wat dit erf. In praktyk is dit egter baie keer 'n onderskeiding wat geen verskil maak nie, veral in die geval van ouer Afrikaner families. Sien meer by Overview: Family/Personal Heraldry, http://www.geocities.com/heraldrysa/f-gafnba.htm en FAMILIEWAPENS BESTAAN NIE, UIT EN GEDAAN. DIS ONWETTIG.
  25. ↑ BOSMAN Familie Genealogie, besoek op 30 Desember 2007
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 South African Heraldy Website, , besoek op 31 Desember 2007
  27. ↑ The Labuschagne Family[dooie skakel], Coats of Arms Geargiveer 2 Januarie 2008 op Wayback Machine, besoek op 30 Desember 2007
  28. ↑ van der Walt Familiebond, Familiewapen/Coat of Arms Geargiveer 11 Junie 2008 op Wayback Machine, besoek op 31 Desember 2007
  29. ↑ VILJOEN FAMILIE[dooie skakel], Die Hugenotekruis[dooie skakel], besoek op 31 Desember 2007
  30. ↑ Hoërskool Parrow Geargiveer 12 Januarie 2008 op Wayback Machine, GESKIEDENIS – Wapen en Leuse Geargiveer 5 Oktober 2006 op Wayback Machine, besoek op 31 Desember 2007
  31. ↑ Hoërskool Labori, GESKIEDKUNDIGE ONTWIKKELING Geargiveer 20 Augustus 2007 op Wayback Machine, besoek op 31 Desember 2007
  32. ↑ Hugenote Hoërskool, Skooldrag Geargiveer 14 Januarie 2010 op Wayback Machine, besoek op 31 Desember 2007
  33. ↑ South African Heraldy Website, , besoek op 31 Desember 2007
  34. ↑ Southern African Militeria Geargiveer 1 Januarie 2008 op Wayback Machine, Army Badges – South Africa S.A. Arm Flashes/Patches, Cloth Geargiveer 2 Januarie 2008 op Wayback Machine, besoek op 31 Desember 2007
  35. ↑ South African Heraldy Website, Army Unit Arms, besoek op 31 Desember 2007
  36. ↑ South African Heraldy Website Geargiveer 27 Oktober 2009 op Wayback Machine, South African Heraldic Innovations Geargiveer 8 Augustus 2009 op Wayback Machine & Crowns and Coronets Geargiveer 26 Februarie 2009 op Wayback Machine, besoek op 31 Desember 2007
  37. ↑ South African Heraldy Website Geargiveer 27 Oktober 2009 op Wayback Machine, Crosses Geargiveer 27 Oktober 2009 op Wayback Machine, besoek op 31 Desember 2007
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Fleur-de-lis&oldid=2618671"