Ertjie
| Ertjie | |
|---|---|
| |
| Ertjies omsluit deur 'n saadpeul. | |
| |
| Ertjieplant: Pisum sativum | |
Wetenskaplike klassifikasie 
| |
| Domein: | Eukaryota |
| Koninkryk: | Plantae |
| Klade: | Tracheofiete |
| Klade: | Angiospermae |
| Klade: | Eudicots |
| Klade: | Rosids |
| Orde: | Fabales |
| Familie: | Fabaceae |
| Genus: | Pisum |
| Spesie: | P. sativum
|
| Binomiale naam | |
| Pisum sativum | |
| Sinonieme[1] | |
| |
'n Ertjie verwys gewoonlik na die klein sferiese saad of die saadpeul van die peulvrug Pisum sativum. Elke peul bevat verskeie ertjies, wat groen of geel kan wees. Botanies gesien, is ertjiepeule vrugte, [2] aangesien dit sade bevat en ontwikkel uit die ovarium van 'n (ertjie) blom. Die naam word ook gebruik om ander eetbare sade van Fabaceae, ook bekend as Leguminosae, die peuldraende familie wat hoort tot die orde Fabales, te beskryf, soos bv. Cajanus cajan, Vigna unguiculata en die sade van verskillende soorte Lathyrus.
P. sativum is 'n eenjarige plant met 'n lewensiklus van een jaar. Die gewas groei in die koel seisoen en word in verskeie wêrelddele verbou. Dit kan vanaf die winter tot die vroeë somer geplant word, afhangende van die ligging. Die gemiddelde ertjie weeg tussen 0,1 en 0,36 gram. [3] Onvolwasse ertjies word as groente (vars, bevrore of in 'n blik) verbruik; variëteite van die spesies wat gewoonlik veld-ertjies genoem word, word gekweek om droë ertjies te produseer, soos die gesplete ertjie (in Engels "split pea") wat uit 'n volwasse peul gedop word. Dit vorm die basis van ertjiesop, wat tydens die Middeleeue 'n stapelvoedselsoort was; in Europa het die verbruik van vars, onvolwasse groen ertjies 'n vernuwing in die vroeë moderne kookkuns daargestel.
Die wilde ertjie is beperk tot die Mediterreense gebied en die Midde-Ooste. Die vroegste argeologiese vondste van ertjies dateer uit die Laat-Neolitiese era in die teenswoordige Griekeland, Sirië, Turkye en Jordanië. In Egipte in die Nyldelta-gebied dateer vroeë vondste uit c. 4800–4400 v.C. en vanaf c. 3800–3600 v.C. in Bo-Egipte. Die ertjie was ook teenwoordig in Georgië in die 5de millennium v.C. Verder oos is die vondste jonger. Ertjies was in Afghanistan teenwoordig teen c. 2000 v.C; en in die Harappan-beskawing rondom die hedendaagse Pakistan en westelike en noordwestelike Indië teen 2250–1750 v.C. In die tweede helfte van die 2de millennium v.C. verskyn hierdie peulgewas in die Ganges-kom en suidelike Indië. [4]
Beskrywing
[wysig | wysig bron]'n Ertjie is 'n gewoonlik groen en soms goudgeel,[5] of minder dikwels pers[6] peulvormige groentesoort wat wêreldwyd gedurende die koeler seisoene verbou word. Die sade kan geplant word sodra die grond temperature bereik van 10 °C (50 °F). Die plante groei die beste by temperature van 13 to 18 °C (55 to 64 °F). Die plante is nie geskik vir die hitte van somer of warmer gematigde tropiese klimate nie, maar groei goed in koeler, hoogliggende, tropiese gebiede. Verskeie kultivars bereik volwassenheid binne 60 dae nadat dit geplant is.[7]
Ertjies beskik oor beide laag-groeiende- en rank-kultivars. Die rank-kultivars beskik oor dun rankers wat rondom enige beskikbare struktuur wat steun bied krul, en kan tot so hoog as 1 tot 2 meters rank. 'n Tradisionele benadering tot die ondersteuning van rankertjies is om takke wat van bome of ander houtagtige plante gesnoei is regop in die grond te druk, wat 'n stut bied vir die ertjies. Metaalheinings, tou, of nette wat deur 'n raam ondersteun word, word vir dieselfde doel gebruik. In digte aanplantings verleen ertjies 'n mate van wedersydse ondersteuning aan mekaar. Selfbestuiwing kom ook by ertjies voor.[8]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ "The Plant List: A Working List of All Plant Species". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 November 2018. Besoek op 7 Maart 2015.
- ↑ Rogers, Speed (2007). Man and the Biological World Read Books. pp. 169–170. ISBN 978-1-4067-3304-4. Opgespoor op 2009-04-15.
- ↑ "Pea". Purdue.edu. Besoek op 21 Augustus 2017.
- ↑ Zohary, Daniel and Hopf, Maria (2000). Domestication of Plants in the Old World, derde uitgawe. Oxford: University Press. ISBN 978-0-19-850356-9. bl. 105–107.
- ↑ "Pea Golden Podded - The Diggers Club". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Januarie 2012. Besoek op 24 Julie 2018.
- ↑ "Purple podded peas". Glallotments.co.uk. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Maart 2011. Besoek op 21 Augustus 2017.
- ↑ Crop Plant Anatomy. CABI. 21 Augustus 2017. ISBN 9781780640198. Besoek op 21 Augustus 2017 – via Google Books.
- ↑ "Dry Field Pea". Purdue.edu. Besoek op 21 Augustus 2017.
Bibliografie
[wysig | wysig bron]- European Association for Grain Legume Research (AEP). Pea. https://web.archive.org/web/20061017214408/http://www.grainlegumes.com/default.asp?id_biblio=52 .
- Hernández Bermejo, J. E. & León, J., (1992). Neglected crops: 1492 from a different perspective, Food and Agricultural Organization of the United Nations (FAO) Contents Geargiveer 6 November 2018 op Wayback Machine
- Muehlbauer, F. J. and Tullu, A., (1997). Pisum sativum L. Purdue University. Pea
- Oelke, E. A., Oplinger E. S., et al. (1991). Dry Field Pea. University of Wisconsin.Dry Field Pea
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Pisum sativum. |
