Abel Coetzee

Abel J. Coetzee

Abel Coetzee (*27 Mei 1906, Lichtenburg – †19 Junie 1975) was professor in Afrikaanse Taal- en Volkskunde aan die Universiteit van die Witwatersrand, asook skrywer en digter en vir baie jare eindredakteur van Tydskrif vir Letterkunde.

Lewe en werk

Herkoms en opleiding

Abel Jacobus Coetzee is op 27 Mei 1906 gebore op die plaas Grootfontein by Rooigrond, naby Lichtenburg. Hy gaan eers vanaf negejarige ouderdom op Rooigrond skool. Wanneer sy vader bestuurder by ’n kalkfabriek word, verhuis die gesin gereeld. Hulle woon eers op Buurmansdrif en na ’n aantal jare hier word sy pa gestuur om die kalkbrandery by Taung te begin, waar sy vader algemene bestuurder is tot 1919. Hier is daar nie voldoende skoolgeriewe nie en hy gaan dan na die plaasskool op Fouriesgraf in die distrik Schweizer-Reneke, waar sy grootouers woon. Hierna gaan hy na die dorpskool op Schweizer-Reneke en dan behaal hy standerd ses op Christiana. Sy vader lê in 1919 ’n nuwe kalkbrandery aan op Natalspruit, naby Johannesburg, en vanaf 1920 gaan hy dan na Heidelberg Volkskool, waar hy in 1923 matrikuleer. Vanaf 1924 studeer hy aan die Heidelbergse Normaalkollege onder mnr. T.A. Dönges en bekwaam homself as onderwyser in 1925. In 1926 sit hy sy studies voort aan die Universiteit van die Witwatersrand en hier behaal hy ’n B.A.-graad in 1927. Hy slaag ook hier in die eksamen vir die Transvaalse Tweedeklas Onderwysdiploma, lê die spesiale eksamen af as teken- en kunsonderwyser en slaag in die eerste viooleksamen. Die eerste ses maande van 1928 hou hy skool op Witwatersberg en Middelburg, Transvaal en studeer dan verder aan die Universiteit van die Witwatersrand. Hy behaal in 1929 die B.A. Honneurs-graad en aan die einde van 1930 die M.A.-graad met ’n verhandeling oor Die wording van Afrikaans gedurende die 17de en 18de eeue. Vanaf middel 1928 is hy tydelike junior lektor in die Departement van Afrikaans en vanaf begin 1930 kry hy ’n permanente aanstelling. In 1931 trou hy met Catharina Elizabeth Britz.

Loopbaan as akademikus

Hy word in 1933 bevorder tot lektor en in 1936 tot senior lektor aan die Universiteit van die Witwatersrand. In 1936 behaal hy sy doktorsgraad met ’n proefskrif oor Die opkoms van die Afrikaanse kultuurgedagte aan die Rand, wat ook gepubliseer word. Die jaar daarop vertrek hy na Nederland waar hy onder professor Jos Schrijnen in 1938 aan die Universiteit van Nijmegen ’n verdere doktorsgraad behaal met ’n proefskrif oor Die Afrikaanse Volksgeloof, wat ook later gepubliseer word. By sy terugkeer in Suid-Afrika word hy direkteur van die Buro vir Taal- en Volkskundige Navorsing aan die Universiteit van die Witwatersrand. Toe die R.K. Fraay-leerstoel vir Afrikaanse Taal- en Volkskunde in 1947 aan die Universiteit van die Witwatersrand ingestel word, is hy die eerste hoogleraar en hy bly in hierdie pos totdat hy in 1966 aftree en die leerstoel verval. Sy intreerede is op 18 Maart 1948 onder die titel Standaard-Afrikaans. Tussen 1954 en 1956 tree hy op as dekaan van die Fakulteit Lettere. Ná die afsterwe van C.M. van den Heever doen hy in 1957 aansoek vir die pos as hoogleraar in die Departement Afrikaans en Nederlands aan die Universiteit van die Witwatersrand, maar hoewel hy die kortlys haal, word N.P. van Wyk Louw in die pos aangestel. Daar heers van meet af ’n gespanne werkatmosfeer tussen hom en Louw, wat in agt jaar wat hulle kollegas is nooit verbeter nie. Kommunikasie tussen hulle geskied hoofsaaklik skriftelik.

Resensent

Hy lewer verskeie artikels en resensies wat in tydskrifte soos Die Brandwag, die Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring en Tydskrif vir Letterkunde gepubliseer word. Hy is ook betrokke in ’n aantal letterkundige polemieke. Onder andere bespreek hy in Die Brandwag van 7 Julie 1939 H.A. Mulder se bundel Opstelle oor Poësie waar hy vir Mulder aanvat omdat hy N.P. van Wyk Louw se “gespierde” verse verkies bo die “weekheid” van C.M. van den Heever se verse. Mulder antwoord op 28 Julie 1939 in Die Brandwag en stel dit duidelik dat weekheid en gespierdheid buite-poëtiese begrippe is wat nie gebruik kan word om die waarde van poësie te bepaal nie. In dieselfde uitgawe kritiseer Elisabeth Eybers Coetzee se resensie omdat hy hom slegs by twee opstelle in die bundel bepaal het, naamlik dié oor Louw en Van den Heever en dit slegs omdat hy probeer het om die implikasie dat Louw ’n groter digter as Van den Heever is, te weerlê. Wanneer Mulder in 1947 ’n radiopraatjie oor Ons Afrikaanse prosa hou, spreek Coetzee in Die Brandwag van 25 April 1947 sterk kritiek uit teen wat hy beskou as Mulder se pogings om te verkleineer wat reeds bereik is in die prosa. Coetzee is van mening dat die Afrikaanse prosa na 1920 meerderwaardig is teenoor die Afrikaanse poësie van daardie tydperk en beskuldig dan vir Mulder en Jan Greshoff daarvan dat hulle verskeie platforms gebruik om te probeer om Van Wyk Louw as die beste digter in die Dietse digkuns te verhef. Hierop reageer Mulder skerp in Die Brandwag van 30 Mei 1947 en beskuldig Coetzee dat hy nie die doel van die radiopraatjie begryp het nie en beweer dat sy eintlike beswaar waarskynlik is teen kritiek op C.M van den Heever, wat Coetzee as die grootste Afrikaanse skrywer beskou.

Afrikaanse taalstryder

Die agterstand van die verstedelikte Afrikaner noop Coetzee om saam met ander in 1929 die Handhawersbond te stig. Hy is vir jare die algemene sekretaris van hierdie organisasie en hy word later redakteur van hulle blad, Die Handhawer. Op 22 Junie 1943 is hy stigter en eerste voorsitter van die Genootskap vir Afrikaanse Volkskunde. Hy is in 1944 die eerste redakteur van hierdie genootskap se blad, die Tydskrif vir Volkskunde en Volkstaal en bly redakteur tot enkele jare voor sy dood. In 1934 stig hy saam met C.M. van den Heever en andere die Afrikaanse Skrywerskring en word binne ’n jaar die sekretaris van hierdie liggaam, ’n amp wat hy eers in 1954 neerlê. Vanaf 1957 is hy voorsitter van die Hoofbestuur, Dagbestuur en Johannesburgse Werkgemeenskap van die Afrikaanse Skrywerskring. Vanaf 1936 tot 1950 is hy redakteur van hierdie organisasie se Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring. In 1951 is hy mede-oprigter van Tydskrif vir Letterkunde (wat die Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring vervang) en is vanaf 1957 tot 1966 redakteur van hierdie tydskrif. In hierdie kapasiteit nader die Sestigers hom om hierdie tydskrif te gebruik as mondstuk vir die vernuwing in die prosa. Onder redaksie van Bartho Smit verskyn die letterkundige tydskrif 60 dan as ’n vernuwing van Tydskrif vir Letterkunde, maar ná slegs een uitgawe sneuwel hierdie eksperiment weens politieke druk. Coetzee skryf die hoofartikel vir hierdie uitgawe en stel die Sestigers voor as ’n groep nihiliste en beeldestormers, wat uit behoudende kringe lei tot dreigemente van die staking van staatsubsidies. Tydskrif vir Letterkunde word hierna voortgesit onder Coetzee se redaksie, met hoofsaaklik tradisionele letterkundige bydraes.

Coetzee is lid van ’n groot menigte kulturele organisasies, insluitende die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, die Maatschappij der Nederlandsche Letteren in Leiden, die Historische Genootschap in Utrecht, die Maatschappij voor Taal en Letteren, die Nederlands-Zuid-Afrikaansche Vereniging, die Africana-museum, die Stadsbiblioteek in Johannesburg, die Johannesburgse Skoolraad en lid en sekretaris van die Johannesburgse Skakelkomitee van Afrikaanse kultuurverenigings. Verder is hy voorsitter van die Nederduits Hervormde Kerk se Ondersteuningsraad en lid van die redaksie van die Patriotvereniging.

Sterfte

Hy is op 19 Junie 1975 oorlede.

Skryfwerk

Kortverhale

Hy begin ernstig skryf in 1929. Sy kreatiewe prosa is merendeels tradisioneel kleinrealisties. Sy eerste gepubliseerde verhaal is Die tuin op die wilkerstomp, wat in Die Natalse Afrikaner verskyn, waarna hy verskeie kortverhale in Die Huisgenoot publiseer.

Skimme van die Goudstad is ’n bundel sketse en kortverhale van ongelyke gehalte. In Goudjagters is hy raad-op met mense wat na goud soek maar nie goud kan herken as hulle dit sien nie. Hierdie gedagte is die deurlopende motief van die bundel. In Ons Vriend smag die kantoorwerker na die ongerepte natuur en in Die Sprokie vertel ’n mynteringlyer met sy laaste kragte van die monster wat sy gesondheid verwoes het. Om die Hoek is die verhaal van 'n gebreklike straatmusikant en in Bankrot staan ’n ou tante hulpeloos teenoor die grootstad se geldmag. Hoewel die uitbeelding telkens nog onseker is, bring die skrywer die leser in aanraking met die gees van die Goudstad. Lewenslank en Naatlos bevat ook sketse oor die lewe in die stad.

Ander prosa

Sy belangrikste prosawerk is die roman Waarheen, vader?,wat aantoon hoe diegene tussen blank en swart deur die blanke samelewing verstoot word. ’n Gesiene man in die Goudstad word op ’n dag daarvan bewus dat hy gekleurde bloed in sy are het. Daarna volg konflik, vernedering en verwerping, eers binne die familie en daarna in die buitewêreld. Die titel van die roman verwys na sy kind se vraag aan die einde van die roman, “Waarheen gaan ons vader?”, met die antwoord: “God alleen weet, my kind”.

Aan die dag se soom handel oor Dawid Pienaar se jeugjare tot net nadat hy matrikuleer. Dit is ’n inisiasieroman, waarin Dawid se soeke na rigting en die gebeurtenisse en mense wat hom beïnvloed, beskryf word.

Waar die waterbul brom is ’n novelle wat die botsing beskryf tussen ’n praktiese en nugtere lewenshouding wat gestel word teenoor die morele, idealistiese lewenshouding, met die idealistiese wat die onderspit delf. Herkulaas is die outokratiese pragmatis wat gestel word teen sy klein vroutjie se onwrikbare besef van wat reg en wat verkeerd is.

Hy skryf ook die novelle Dans van die dwarrelwinde, met die tema van die onwysheid om in ander mense se lewens in te meng.

Nie-fiksie

In die monografie oor C.M. van den Heever, die wese van sy kuns gee hy in sy bewondering tot groot mate skewe en eensydige voorstellings van C.M. van den Heever se kuns. Die opkoms van die Afrikaanse kultuurgedagte aan die Rand (’n publikasie van sy proefskrif) behandel die geleidelike toename in invloed wat die Afrikaner en sy kultuur op die lewenswyse en die gemeenskap van die mense woonagtig op die Witwatersrand het. Waar Johannesburg en omstreke weens die toestroming van buitelanders ná die ontdekking van goud teen die eeuwending grotendeels Engels was, bring die geleidelike verstedeliking en groter geleerdheid van die Afrikaner, gepaard met die opkoms van Afrikaans as amptelike taal, ’n verandering mee.

Verskeie van Coetzee se artikels van letterkundige en volkskundige aard verskyn in tydskrifte, waaronder die gereelde rubriek Waar die volk skep wat in Die Brandwag verskyn.

Hy versorg ook ’n Afrikaans-Engels Woordeboek.

Hy skryf in sy loopbaan meer as 1500 artikels oor allerlei onderwerpe en is medewerker van buitelandse publikasies soos Dietse warande en Belfort en De Spectator en is ere-redaksielid van Ons Erfdeel van Vlaandere.

In 1994 publiseer die Genootskap vir Afrikaanse Volkskunde die boek Abel Coetzee en sy rubriek ‘Waar die volk skep’: Vroeë Afrikaanse volkskultuur onder redaksie van Pieter W. Grobbelaar.

Hy is ook samesteller van die versamelbundel Die verhaalskat van Ons Klyntji (1896–1905).

Saam met professor A.G. Hooper skryf hy Engels vir Afrikaanse leerlinge, wat vir die skoolmark bedoel is.

Publikasies

Digkuns

Onder die skrywersnaam Soul Erasmus Smit publiseer hy ook gedigte in die bundels Die halwe god, Ruiter in die wind en Die spieël breek, maar hierdie gedigte is nie merkwaardig nie. Van sy gedigte word in Tydskrif vir Letterkunde gepubliseer en ook opgeneem in Gerrit Komrij se bloemlesing Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte.

Radiowerke

Werke vir die radio sluit in Uit my kontrei (uitgesaai op 11 Oktober 1956), Vol korwe (28 Januarie 1957) en Die rooi angelier (21 April 1959). Radiopraatjies lewer hy in programme soos Woeling en wording (1961), So langs die pad (1962) en Die ossewa (1966). ’n Keur uit hierdie radiopraatjies word in 1966 deur die SAUK uitgegee as Daar kom die wa.

Publikasies

Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:

Jaar	Publikasies
1934	Oorsig van die Nederlandse letterkunde (saam met C.M van den Heever)
1936	Skimme van die Goudstad
	C.M. van den Heever, die wese van sy kuns
1938	Die opkoms van die Afrikaanse kultuurgedagte aan die Rand
	Die Afrikaanse Volksgeloof
	De Zuid-Afrikaansche Letterkunde
	Leengoed: Gedagtes oor taal, volksgeloof, kultuur
1939	Engels vir Afrikaanse leerlinge (saam met A.G. Hooper)
1941	Waarheen Vader?
	Tokkelossie: Bydrae tot die Afrikaanse volkskunde en taalkunde
1946	Aan die dag se soom
1947	Waar die waterbul brom
	Lewenslank
1949	Ons volkslewe
1950	Dans van die dwarrelwinde
1951	Letterkundige begrippe (saam met S.C. Hattingh)
	Taalgeografiese Studies I: Die ontwikkeling van vormvastheid in enkele Afrikaanse woorde met ’n a/e-wisseling.
1953	Die Afrikaanse Volkskultuur: Inleiding tot die studie van volkskunde
1958	Teenstellings in die taal: Taalgeografiese en ander studies
1959	Die halwe god (Soul Erasmus Smit)
1961	De hedendaagse Afrikaanse letterkunde
1963	Die spieël breek (Soul Erasmus Smit)
1966	Daar kom die wa
1973	Naatlos
	Samesteller en redakteur
1940	Die verhaalskat van Ons Klyntji (1896–1905)
1952	Woordeboek Afrikaans-Engels Engels-Afrikaans

Bronnelys

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J. Jonger skrywers oor eie werk. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1951
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse  letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene  uitgawe 1969
• Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch- Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe  1998

Tydskrifte en koerante

• Swart, P.D. In memoriam Abel Jacobus Coetzee (27 Mei 1906 – 19 Junie 1975) Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 13 no. 4, November 1975
• Van Heerden, Ernst. Die beste Afrikaanse prosawerke van die jaar. Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring. Johannesburg 1941