Demokratiese Alliansie

Demokratiese Alliansie
DA
Logo van die DA
Leier	John Steenhuisen
Slagspreuk	Een Nasie. Een Toekoms.
Gestig	24 Junie 2000 (2000-06-24)
Voorafgegaan deur	Demokratiese Party
Hoofkwartier	2de Vloer, Theba Hosken-huis, Breda- en Mill-strate, Kaapstad, Wes-Kaap, Suid-Afrika
Studentevleuel	Demokratiese Alliansie se Studente-organisasie
Jeugvleuel	Demokratiese Alliansie Jeug
Ideologie	Liberaal
Internasionale affiliasie	Liberal International
Amptelike kleure	Blou
Webblad	da.org.za

Die Demokratiese Alliansie (DA) is 'n hoofstroom Suid-Afrikaanse politieke party en die amptelike opposisie teenoor die regerende African National Congress (ANC) in die Parlement van Suid-Afrika. Die party is gevorm toe die Demokratiese Party 'n kortstondige alliansie met die Nuwe Nasionale Party betree het in 2000. Die DA regeer al die Wes-Kaapprovinsie sedert die 2009-verkiesing en die Stad Kaapstad Metropolitaanse Munisipaliteit sedert die 2006-verkiesing. Na die 2016-verkiesing het die party beheer van die Stad Johannesburg Metropolitaanse Munisipaliteit, die Nelson Mandelabaai Metropolitaanse Munisipaliteit, die Stad Tshwane Metropolitaanse Munisipaliteit en talle ander plaaslike munisipaliteite verky.

Na die 2021-verkiesing het die party weer 'n meerderheid in die Stad Kaapstad gewen, alhoewel 'n kleiner meerderheid. Die party het koalisies gevorm met die Vryheidsfront Plus, ActionSA, Inkatha-Vryheidsparty en ander kleiner partye om die Stad Johannesburg Metropolitaanse Munisipaliteit, Stad Tshwane Metropolitaanse Munisipaliteit, Stad Ekurhuleni Metroplitaanse Munisipaliteit en ander plaaslike munisipaliteite te regeer.

In April 2023 het die leier van die Demokratiese Alliansie (DA) John Steenhuisen, met die oog op die vooruitsigte van 'n ANC/EFF nasionale koalisie, 'n beroep gedoen dat "eensdenkende" partye saamstaan om 'n "doemdag-koalisie" te voorkom. Op 17 Julie 2023 is die voorverkiesingsooreenkoms genaamd die Veelpartyhandves onderteken tussen die Demokratiese Alliansie (DA), Inkatha-Vryheidsparty (IVP), Vryheidsfront Plus (VF Plus), ActionSA, Independent South African National Civic Organisation (ISANCO), United Independent Movement (UIM), en Spectrum National Party (SNP). Die handvesgroep het 108 uit die 400-setel Nasionale Vergadering gehou.

Geskiedenis

Oorsprong

Helen Suzman in 1959

Harry Schwarz in 1993

Alhoewel die Demokratiese Alliansie in sy huidige vorm 'n relatiewe nuwe party is, kan sy wortels teruggespoor word na die Progressiewe Party, wat gestig is in 1959 toe die liberale lede van die Verenigde Party wegbreek, omdat hulle nie kon saamstem oor die onvermoë van die VP om 'n alternatief tot die Nasionale Party se apartheidsbeleid te bied nie. Die PP het grondwetlike hervorming, 'n Handves van Regte, 'n onafhanklike wetgewer en die beweging na federalisme voorgestaan. Hierdie hervormingsvoorstelle het hand-aan-hand gegaan met die bevordering van 'n vryemarkstelsel. In 1961 is slegs Helen Suzman verkies tot die parlement, en vir 13 jaar was sy die enigste opponent van die rassistiese diskriminasie en ander wanpraktyke van die apartheidregime se 'slegs-blankes' regering. Vanaf 1971 was Colin Eglin die leier van die party, sonder dat hy self 'n lid van die parlement was. In 1974 het die party ses setels in die Volksraad verower, met 'n sewende in die tussenverkiesing in Pinelands kort daarna.

In 1975 het die party saamgesmelt met die Reformisteparty, 'n party wat weggebreek het van die VP, om die Progressiewe Reformisteparty te vorm. Twee jaar later het nog lede wat weggebreek het van die VP die Komitee vir 'n Verenigde Opposisie gestig, wat daarna by die PRP aangesluit het om die Progressiewe Federale Party te vorm. Die PFP het hoofsaaklik steun verkry van liberale Engelssprekende blanke Suid-Afrikaners, toegeskryf aan die feit dat Suid-Afrikaanse apartheidswette die lidmaatskap van politieke partye tot slegs blanke Suid-Afrikaners beperk het. Die PFP het swaar deurgeloop onder Nasionale Partyondersteuners en verregses, wat spottenderwys na die party se afkorting (PFP) as 'Packing for Perth' verwys het, met verwysing na immigrasie van wit Suid-Afrikaners na Australië.

Frederik Van Zyl Slabbert, PFP-leier sedert 1979, het bedank vanuit die parlement in 1986 omdat dit, volgens hom, irrelevant geraak het. Later het hy die Institute for Democratic Alternatives in South Africa (IDASA) gevorm. Hy het ook in Julie 1987 'n leidende rol gespeel in die ontmoeting tussen 'n groep Afrikaanssprekendes en die ANC (die sg. Dakar-beraad) in Dakar. Hy is opgevolg deur Colin Eglin. Die PFP se rol as die amptelike opposisie is oorgeneem deur die verregse Konserwatiewe Party nadat die PFP 'n groot nederlaag in die parlementêre verkiesing van 6 Mei 1987 gely het, waaraan slegs blankes kon deelneem. Die verkiesingsnederlaag het baie PFP-leiers die waarde van deelname in 'n parlement uitsluitlik vir blankes, laat bevraagteken. Sommige van die party se parlementslede het die party verlaat om by die Nasionale Demokratiese Beweging (NDM) aan te sluit. In 1987, kort voor die verkiesing, is die Onafhanklike Party (OP) van Denis Worrall ook gevorm, wat die liberale opposisie verder verdeel het.

Demokrasie

Tony Leon in 2005

Na die verkiesing van 1988 het die nuwe PFP-leier Zach de Beer onderhandelinge met die Onafhanklike Party en die NDM voltrek en het die partye saamgesmelt om die Demokratiese Party te vorm in 1989. Die Demokratiese Party het voortgegaan om 33 setels in die verkiesing op 6 September 1989 te wen. Die DP het 'n belangrike rol gespeel in die onderhandelinge vir 'n tussentydse grondwet, wat die meeste van die oorspronklike progressiewe beginsels en ideale insluit. In die 1994 algemene verkiesing, die eerste ná die afskaffing van apartheid, het die party slegs 1,7% van die stemme gewerf en slegs sewe setels in die parlement gewen. De Beer is opgevolg deur Tony Leon, wat die beskerming van menseregte, federalisme en 'n vryemarkstelsel beklemtoon het. Die party se steun het toegeneem gedurende die 1999 algemene verkiesing nadat dit 9,6% van die stemme verwerf het, en 44 setels in die parlement gewen het, om sodoende die Nuwe Nasionale Party as die amptelike opposisie te vervang.

Die DP het in 2000 'n alliansie met die NNP betree, om die Demokratiese Alliansie te vorm. Die baie kleiner Federale Alliansie het ook later saam met die DA gesmelt. Die DA het daarna die provinsiale regering van die Wes-Kaapprovinsie gevorm. Na die munisipale verkiesing van 2000 het die DA 52,3% van die stemme gewen in Kaapstad, genoeg om die munisipale regering van die stad te vorm. Die DA het ook die munisipale regering van vele ander dorpe in die Wes-Kaap gevorm.

Die brose alliansie het slegs gehou tot 2001, toe die NNP vanuit die alliansie onttrek om 'n nuwe alliansie met die ANC te vorm. Met die uittrede van sommige van die NNP-lede vanuit die Wes-Kaapse provinsiale regering, en van sommige van die NNP-stadsraadslede, het die DA sy greep oor die meeste van sy munisipale regerings in die Wes-Kaap verloor.

Helen Zille in 2007

Met die algemene verkiesing van 2004 het beide die DA en die ANC se steun toegeneem, ten koste van die ander opposisiepartye. Die DA het 12,4% van die stemme gewerf, en sodoende 50 setels in die parlement verseker. Die DA bly dus die tweede grootste politieke party in Suid-Afrika. By die munisipale verkiesing van 2006 het die DA 14,8% van die landswye stemme gekry, veral in die Wes-Kaap. Helen Zille het sodoende Kaapstad se tweede DA-burgemeester geword. In 2007 het Helen Zille vir Tony Leon as partyleier opgevolg.

Mmusi Maimane in 2011

Tydens die algemene verkiesing van 2009 het die DA 16,7% van die stemme gewerf en sodoende 67 setels in die parlement verseker. In die Wes-Kaap het die DA 51,5% van die stemme gewerf en regeer sedertdien dié provinsie met Helen Zille as premier. Die Wes-Kaap het dus Suid-Afrika se enigste provinsie geword, wat nie deur die ANC regeer word nie. By die munisipale verkiesing van 2011 kon die DA 24% van die landswye stemme verower, veral in die Wes-Kaap. Patricia de Lille het Helen Zille as die Stad Kaapstad Metropolitaanse Munisipaliteit se burgemeester opgevolg.

In die algemene verkiesing van 2014 het die DA 22,2% van die stemme gewerf en sodoende 89 setels in die parlement verseker. In die Wes-Kaap kon die DA sy getal setels verder uitbrei tot 26, nadat dié party 59,4% van die stemme gewerf het. In 2015 het Mmusi Maimane die DA sy eerste swart partyleier geword, nadat Helen Zille haarself nie vir 'n tweede ampstermyn beskikbaar gestel het nie. By die munisipale verkiesing van 2016 het die DA 26,9% van die landswye stemme verower. Die party het beheer van die Stad Johannesburg Metropolitaanse Munisipaliteit, Stad Tshwane Metropolitaanse Munisipaliteit, Nelson Mandelabaai Metropolitaanse Munisipaliteit en talle ander plaaslike munisipaliteite verkry. Die party het in 2018 beheer van Nelson Mandelabaai verloor.

In die algemene verkiesing van 2019 het die party se steun tot 20,8% op nasionale vlak gedaal en sodoende 84 setels in die Nasionale Vergadering gewen. Die party het beheer van die Wes-Kaap behou, alhoewel hulle steun verloor het. Die party se premierskandidaat Alan Winde het vir Helen Zille opgevolg. Die daal in die party se steun het onsekerheid oor Maimane se leierskap veroorsaak. Nadat James Selfe sy bedanking as voorsitter van die federale raad aangekondig het, het Helen Zille haar kandidaatskap vir die pos verklaar. Sy is op 20 Oktober 2019 verkies. Die volgende dag het DA-lid Herman Mashaba sy bedanking as burgemeester van Johannesburg aangekondig en toe twee dae later het Maimane as partyleier en Athol Trollip as federale voorsitter bedank.

John Steenhuisen

Die DA se hoofsweep in die Nasionale Vergadering John Steenhuisen het toe vir Maimane as leier van die party se parlementêre-koukus opgevolg. Steenhuisen is toe ook as tussentydse partyleier aangewys. Die party was van plan om nuwe leierskap by hul kongres in Mei 2020 te verkies, maar dit was weens die Covid-19-pandemie in Suid-Afrika uitgestel tot November 2020. Steenhuisen is vir 'n volle termyn as partyleier by die party se kongres verkies nadat hy vir Mbali Ntuli, 'n lid van die KwaZulu-Natalse Provinsiale Wetgewer geklop het. In Desember 2020 het die DA weer beheer van Nelson Mandelabaai verkry met die verkiesing van Nqaba Bhanga as burgemeester

In die munisipale verkiesing van 2021 het die party se steun weereens gedaal tot net bo 21% van die stemme. Die DA het hul meerderhede op talle munisipale rade in die Wes-Kaap verloor maar wel beheer van die munisipaliteite behou met koalisies met kleiner partye. Die party het wel beheer van die Midvaal Plaaslike Munisipaliteit en die Kouga Plaaslike Munisipaliteit buite die Wes-Kaap behou sowel as beheer van die UMngeni Plaaslike Munisipaliteit gewen. Geordin Hill-Lewis het vir Dan Plato as burgemeester van Kaapstad opgevolg. Die party het vir die eerste keer beheer van die Ekurhuleni Metropolitaanse Munisipaliteit met Tania Campbell se onverwagse verkiesing as burgemeester sowel as weer beheer van die Stad Johannesburg verkry met Mpho Phalatse se verkiesing. In die Stad Tshwane is Randall Williams herverkies as burgemeester wat beteken dat vir die eerste keer in Gautengse geskiedenis beheer die DA al drie van die metropolitaanse munisipaliteite in die provinsie. Aangesien die DA nie meerhede op enige van die Gautengse metropolitaanse rade gewen het het nie, moes die party koalisies met die Afrika Christen Demokratiese Party, die Vryheidsfront Plus, ActionSA, die Inkatha-Vryheidsparty sowel as die Congress of the People gevorm om beheer van die metro's te behou. Die Patriotic Alliance het later deel geraak van die koalisie-ooreenkomste in die metro's.

Verkiesingsresultate

Persentasie van stemme vir die DA in die 2014-verkiesing, volgens kiesafdelings.

   0–20%

   20–40%

   40–60%

   60–80%

   80–100%

Persentasie van stemme vir die DA in die 2009-verkiesing, volgens kiesafdelings.

   0–20%

   20–40%

   40–60%

   60–80%

   80–100%

Nasionale verkiesings

Nasionale Vergadering

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Nasionale Vergadering van Suid-Afrika.

Verkiesing	# van algehele stemme	% van algehele stemme	# van algehele setels gewen	/–	Regering
1994	338 426	1,43	7 / 400	–	In opposisie
1999	1 527 337	9,56	38 / 400	31	Amptelike opposisie
2004	1 931 201	12,37	50 / 400	12	Amptelike opposisie
2009	2 945 829	16,66	67 / 400	17	Amptelike opposisie
2014	4 091 584	22,23	89 / 400	22	Amptelike opposisie
2019	3 621 188	20,77	84 / 400	5	Amptelike opposisie

Nasionale Raad van Provinsies

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Nasionale Raad van Provinsies.

Verkiesing	# van algehele setels gewen	/–	Regering
1994	3 / 90	–	In opposisie
1999	8 / 90	5	Amptelike opposisie
2004	12 / 90	4	Amptelike opposisie
2009	13 / 90	1	Amptelike opposisie
2014	20 / 90	7	Amptelike opposisie
2019	20 / 90		Amptelike opposisie

Provinsiale verkiesings

Verkiesing	Oos-Kaap		Vrystaat		Gauteng		KwaZulu-Natal		Limpopo		Mpumalanga		Noordwes		Noord-Kaap		Wes-Kaap
	%	Setels	%	Setels	%	Setels	%	Setels	%	Setels	%	Setels	%	Setels	%	Setels	%	Setels
1994	2,05%	1/56	0,57%	0/30	5,32%	5/86	2,15%	2/81	0,21%	0/40	0,56%	0/30	0,50%	0/30	1,87%	1/30	6,64%	3/42
1999	6,29%	4/63	5,33%	2/30	17,95%	13/73	8,16%	7/80	1,42%	1/49	4,48%	1/30	3,26%	1/30	4,77%	1/30	11,91%	5/42
2004	7,34%	5/63	8,47%	3/30	20,78%	15/73	8,35%	7/80	3,59%	2/49	6,94%	2/30	5,00%	2/33	11,08%	3/30	27,11%	12/42
2009	9,99%	6/63	11,60%	3/30	21,86%	16/73	9,15%	7/80	3,48%	2/49	7,49%	2/30	8,25%	3/33	12,57%	4/30	51,46%	22/42
2014	16,20%	10/63	16,23%	5/30	30,78%	23/73	12,76%	10/80	6,48%	3/49	10,40%	3/30	12,73%	4/33	23,89%	7/30	59,38%	26/42
2019	15,73%	10/63	17,58%	6/30	27,45%	20/73	13,90%	11/80	5,40%	3/49	9,77%	3/30	11,18%	4/33	25,51%	8/30	55,45%	24/42

Munisipale verkiesings

DA-verkiesingsplak van 2011 wat Helen Zille, Patricia de Lille en Lindiwe Mazibuko uitbeeld

Verkiesing	Stemme	%	/–
1995–96	302 006	3,48	–
2000	Geen vrygestel	22,1	18,6
2006	3 888 780	14,8	7,3
2011	6 393 886	23,9	9,1
2016	8 033 630	26,9	3,0

Partyleiers

• 2000–2007: Tony Leon
• 2007–2015: Helen Zille
• 2015–2019: Mmusi Maimane
• sedert 2019: John Steenhuisen

Sien ook

• Lys van politieke partye in Suid-Afrika

Eksterne skakels

• (en) Amptelike webwerf
• (en) Demokratiese Alliansie op Facebook
• (af) Demokratiese Alliansie op Instagram
• (en) Demokratiese Alliansie op Twitter
• (en) "Democratic Alliance". Encyclopædia Britannica. Besoek op 30 Oktober 2019.