BMT-nin Qeyri-maddi mədəni irs və Dünya irsi siyahısındakı Azərbaycan inciləri...
BMT-nin Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı olan UNESCO dünyanın maddi və qeyri-maddi irs nümunələrini mühafizə edən, qorunmasını həyata keçirən bir qurum kimi fəaliyyətdədir. Məlum olduğu kimi, Bakıda UNESCO-nun Ümumdünya İrs Komitəsinin 43-cü sessiyası davam edir və sessiyada dünyanın müxtəlif ölkələrinə aid olan maddi və qeyri-maddi irs nümunələri UNESCO-ya daxil edilib.
Müsbət haldır ki, Bakı sessiyasında UNESCO-nun Ümumdünya irs siyahısına daxil edilən obyektlər sırasında Şəki Xan Sarayı ilə birlikdə Şəkinin tarixi mərkəzi də var. Şəki Xan Sarayı ilə birlikdə Şəkinin tarixi mərkəzinin UNESCO-ya daxil edilməsi üçün uzun müddətdir Mədəniyyət Nazirliyi və ölkəmizin UNESCO-dakı nümayəndəliyi məqsədyönlü işlər aparıblar. Heç şübhəsiz ki, Şəki Xan Sarayı ilə birlikdə Şəkinin tarixi mərkəzinin və ondan əvvəlki maddi və qeyri-maddi irs nümunələrimizin UNESCO-ya daxil edilməsində Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, ölkəmizin Birinci vitse-prezidenti, UNESCO-nun ölkəmizdəki xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyevanın göstərdiyi səylərin böyük rolu var.
Azərbaycan - UNESCO əməkdaşlığının 27 yaşı var və bu 27 il ərzində qurumla səmərəli əməkdaşlığımız mövcuddur.
Ekspertlər qeyd edirlər ki, UNESCO ilə Azərbaycan Respublikası arasındakı əlaqələr 2004-cü ildə Mehriban Əliyeva UNESCO-nun xoşməramlı səfiri seçiləndən sonra daha sürətlə inkişaf etməyə başlayıb. Ekspertlər qeyd edirlər ki, M.Əliyevanın səyləri nəticəsində Azərbaycanın maddi və qeyri-maddi mədəni irs nümunələri UNESCO-nun müvafiq siyahılarında yer alıb.
Azərbaycanda UNESCO-nun Ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısına Şirvanşahlar Sarayı və Qız qalası ilə birlikdə İçərişəhər, Qobustan Qaya Sənəti Mədəni Landşaftı, Şəki Xan Sarayı ilə birlikdə Şəkinin tarixi mərkəzi daxildir. Azərbaycan Respublikası 1992-ci ildə UNESCO-ya üzv qəbul edilib və 1996-cı ildə isə UNESCO və Azərbaycan arasında əməkdaşlıq haqqında memorandum imzalanıb. Bakı şəhərinin tarixi mərkəzi olan İçərişəhər memarlıq kompleksi 2000-ci ildə, Qobustan dövlət tarixi-bədii qoruğu isə 2007-ci ildə Ümumdünya irsi siyahısına salınıb. Bu gün UNESCO-nun Ümumdünya irs siyahısında Azərbaycana aid 5 maddi mədəni irs nümunəsi mövcuddur.
Bundan başqa, UNESCO-nun Qeyri-maddi mədəni irs siyahısına salınan nümunələrimiz də var. Bildiyimiz kimi, Azərbaycandan UNESCO-nun Qeyri-maddi mədəni irs siyahısına 13 qeyri-maddi mədəni irs nümunəsi daxildir.
İlk nümunə olan Azərbaycan muğamı 2008-ci ildə bu siyahıya daxil edilib. Bundan başqa, 2009-cu ildə Azərbaycan aşıq sənəti, həmin ildə Novruz bayramı, 2010-cu ildə Azərbaycan xalça toxuculuğu (xalçaçılıq), 2012-ci ildə Azərbaycan tar ifaçılıq sənəti və onun hazırlanma ustalığı, 2014-cü ildə qadın baş örtüyü kəlağayının düzəldilməsi və geyinilməsi, 2015-ci ildə Lahıc misgərlik sənəti, 2016-cı ildə lavaş, 2017-ci ildə dolma hazırlama və paylaşma ənənəsi, kamança (2017), 2018-ci ildə Dədə Qorqud dastan mədəniyyəti, nağılları və musiqisi UNESCO-nun Qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilib. Bundan başqa, UNESCO-nun Təcili qorunma ehtiyacı olan qeyri-maddi irsi siyahısına da düşən örnəklərimiz var. Belə ki, 2017-ci ildə Qarabağ atı ilə oynanılan çovqan atüstü oyunu, 2018-ci ildə Naxçıvanın ənənəvi qrup rəqsləri – yallı, köçəri, tənzərə bu siyahıda yer alıb.
UNESCO-nun ehtiyatdakı nominasiyalarına isə balabanın hazırlanma və ifa edilmə ustalığı, ifaçılıq sənətləri, ənənəvi sənətkarlıq, 2012-ci ildə Nicin mədəni mühiti, Qırmızı qəsəbənin mədəni mühiti daxil edilib.
- Aida İsmayılova: “Mehriban xanımın mədəni irsimizə, tariximizə diqqət və qayğısı nəticəsində bu gün UNESCO-nun müvafiq siyahılarında Azərbaycanın bir sıra maddi və qeyri-maddi irs nümunələri yer alıb”
Maddi-mədəni irs üzrə mütəxəssis, tədqiqatçı Aida İsmayılova bizimlə söhbətində bildirdi ki, Bakı sessiyasında Şəki Xan Sarayı ilə birlikdə Şəkinin tarixi mərkəzinin UNESCO-nun Ümumdünya irs siyahısına salınacağı gözlənilən idi. Onun sözlərinə görə, Azərbaycanın maddi və qeyri-maddi irs nümunələrinin UNESCO-ya daxil edilməsində Mehriban Əliyevanın böyük əməyi var. O, həmçinin, vurğuladı ki, mədəni irsin qorunması, ona sahib çıxmaq məsələləri təxminən 10 il bundan əvvəl dünya səviyyəsində bu qədər aktual olmayıb. “Bu gün Azərbaycan və UNESCO arasında çox sıx əlaqələr mövcuddur. Şübhəsiz ki, bu əlaqələrin güclənməsində və möhkəmlənməsində ölkəmizin Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyevanın böyük rolu var. Mədəni irsimizin qorunmasında onun əvəzsiz xidmətləri var. Mehriban xanımın mədəni irsimizə, tariximizə diqqət və qayğısı nəticəsində bu gün UNESCO-nun müvafiq siyahılarında Azərbaycanın bir sıra maddi və qeyri-maddi irs nümunələri yer alıb. Məlum olduğu kimi, ölkəmiz təşkilatın “Qeyri-maddi mədəni irsin qorunmasına dair” Konvensiyasına qoşulub. Bakı sessiyasında dünyanın bir sıra maddi və qeyri-maddi irs nümunələri UNESCO-nun müvafiq siyahısına salınıb. UNESCO-nun Ümumdünya İrs Komitəsinin 43-cü sessiyasında Şəki Xan Sarayı ilə birlikdə Şəkinin tarixi mərkəzinin UNESCO-ya daxil edilməsində Mehriban Əliyevanın misilsiz xidmətləri var”.
Mütəxəssis qeyd etdi ki, Mədəniyyət Nazirliyində “Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin Dövlət Reyestri” də yaradılıb. O vurğuladı ki, mədəniyyət nümunələrini dövlət qeydiyyatına almaq onların təbliğini aparmaq, ermənilər tərəfindən mənimsənilməsinin qarşısını almaq üçün lazımi informativ bazanı formalaşdırmaq ehtiyacından irəli gəlib.
İradə SARIYEVA
