Tombola

“Het leven is een tombola: illusies vóór en leegte na.”
~ Oscar Wilde

“Massa's prijzen? Da's geen wonder, want geen tombola kan zonder!”
~ Kapitein Overduidelijk in een poëtische bui.

“Over tombola, beloofd, en gezworen op mijn hoofd, schrijf ik ooit nog eens een lied, maar mijn tuin dient eerst gewied.”
~ Een hoogbejaarde Drs. P met toekomstplannen.

Tombola (spreek uit: "Tombola") is een stilaan met verdwijnen bedreigd volksvermaak, waarbij de samenstellende delen van een indrukwekkende hoop onbruikbaarheden elk een nummertje krijgen opgespeld, en argeloze bijdragers aan een liefdadigheidsmanifestatie een kopie van dergelijk nummertje aangesmeerd krijgen, tegen wat een "democratische prijs" genoemd wordt. Het lotje zit in een grauwe enveloppe, die zich met een bende soortgenoten ophoudt in een schoenendoos, die op haar beurt rondgedragen wordt door een lieftallig glimlachende dame op leeftijd. De liefdaders mogen het pand pas verlaten nadat zij het bij hun nummertje horende object in ontvangst hebben genomen.

Herkomst

Tombola, in Mali, heden ten dage.

De tombola is genoemd naar de voormalige hoofdstad van Mali, waar gedurende talloze eeuwen op gelijkaardige manier de nationale verkiezingen gehouden werden. Bij de prijzen was de hoofdprijs het "heersersschap", de tweede prijs het "vice-heersersschap", en de derde prijs het "reservevice-heersersschap". De andere prijzen waren postjes te vergelijken met ministerambten en andere strategische functies in een land die benaming waardig.

Macht en toeval

Alleen mensen met macht en geld kwamen in aanmerking (ook nu nog dient een tombolaticket gekocht te worden), en de postjes bleven dan ook grotendeels tussen dezelfde mensen circuleren, zoals nu nog steeds met typische tombolaprijzen gebeurt. Heersers over Mali werden hernoemd naar "Lothaire", gevolgd door een Romeins cijfer, en doorgaans liefdevol bijgenaamd "Lotje". Wie door Lothaire als minister werd aangeduid, noemde men "van Lotje getikt". De aanwezigheid van Romeinse cijfers in een Afrikaanse cultuur kan verbazen, maar is niet ongewoon in één der allereerste Romeinse koloniën: vóór zij zich uiteindelijk beperkten tot het koloniseren van het Middellandse-Zeegebied, waren de onstuitbare legioenen argeloos doorgewandeld tot iemand opmerkte dat ze nu toch erg ver van huis waren, en dat het warm werd, en donker, en de inboorlingen óók, enzovoort. Omdat de Romeinse invloed hier uitsluitend merkbaar is aan het gebruik van Romeinse cijfers, wordt Mali niet officieel bij het Romeinse Rijk gerekend. De weinige kinderen die er momenteel in slagen om iets te vinden dat op onderwijs lijkt, blijken wel allemaal veel aanleg voor Latijn te hebben. Niet dat dat hen veel vooruit helpt.

De stad verloor haar functie in 1960, toen Mali overstapte naar de Afrikaanse democratie, en Bamako, de geboorteplaats van de laatste Lothaire, tot hoofdstad uitriep.

Onmacht en inval

Sinds 1990 heeft Tombola het Franse Vitrine-sur-Seine als partnerdorp. Deze ongewone jumelage beantwoordt aan de nood van een vergeten dorp met een belachelijke naam om "eens iets te doen". Men noemt dit verschijnsel ook wel eens "het op de kaart zetten van een plaats", in tegenstelling tot het iets agressievere "van de kaart vegen van een plaats". De lumineuze inval van de toenmalige burgemeester van het dorp maakte een einde aan de onmacht van het dorp om iets te betekenen in de wereldgeschiedenis, en zette meteen twee plaatsen tegelijk op de kaart.

Overmacht en bijval

Hoewel het procedé van "onze" tombola goed lijkt op de Malinese versie, verschilt de inzet nogal: in onze contreien wordt ermee gepoogd extra centen voor een goed doel binnen te halen, door een prul van weinig waarde te verbinden met een voor een veel hogere prijs verkocht lotje, het geheel geschraagd door het goede-doel idee enerzijds, en de aan het toeval verbonden spanning anderzijds. Voor wie een ruimte betreedt waarin zich een tombola-opstelling bevindt, is er geen weg terug, en hij moet zich bij deze overmacht neerleggen door glimlachend zijn bijval te tonen.

Het circuit

Sommige tombolaprijzen blijven jaren in circulatie.

Tombolaprijzen zijn objecten die, eenmaal als ze in het tombolacircuit zijn terechtgekomen, daarin eeuwig blijven circuleren. Immers, zeer zelden is een "winnaar" blij met de gewonnen prijs, en blijft de prijs netjes verpakt opgeborgen tot zich de gelegenheid voordoet om het ongewenste voorwerp aan te bieden als tombolaprijs, in het slechtste geval aan dezelfde organisatie het jaar erop, maar liefst sneller, en dus elders.

Neergaande spiraal

De "eeuwigheid" van het circuit is uiteraard relatief aan de degelijkheid van het object, en vooral de degelijkheid van de verpakking ervan. Ook de frequentie van het van-hand-tot-hand-gaan speelt een rol: ze blijven rondgaan tot ze zo ongeveer helemaal uit elkaar vallen, en niet meer als presentabel worden beschouwd. De presentabiliteit hangt af van de status van de tombola in kwestie, wat maakt dat desintegrerende prijzen blijven terugkomen in tombola's van steeds lager allooi en steeds mindere allure, tot zelfs de organisatoren van de jaarlijkse "Tombola ten voordele van personen die te arm zijn om een tombolalotje te kopen", in een wijk van de Spaanse stad Alicante die anders toch bijzonder toepasselijk "Tómbola" heet, aarzelen ze te aanvaarden. Dit circulair zakken wordt door tombolakenners de "Spiraal van Tómbola" genoemd.

Eigen doelpunt

Wie een tombolawaardig object toevertrouwt aan organisatoren van een tombola, kan niet onderuit aan de morele verplichting om de organisatie ook nog "te velde" te steunen enerzijds, en de aangeboren nieuwsgierigheid om ter plaatse na te gaan of zijn schenking wel op de juiste wijze wordt behandeld anderzijds. Dit houdt een groot risico in: de milde schenker zou wel eens een eigen doelpunt kunnen scoren door zijn eigen prul te winnen. Om dit pijnlijke voorval te vermijden worden doorgaans twee strategieën toegepast:

1. De milde schenker laat weten dat hij weerhouden is op een belangrijk evenement, en dat hij niet aanwezig kan zijn, maar wel de groetjes doet.
2. De penningmeester van de organiserende vereniging merkt de enveloppen, zodanig dat gevers geen krijgers van eigen brol worden.

Vooral in kleinere leefgemeenschappen gebeurt het wel eens dat de verhouding tussen schenker en penningmeester aan de troebele kant is, en in zo'n geval wil de laatste bij de eerste wel eens zo'n eigen doelpunt uitlokken, door tijdens het aarzelend zweven van de hand des gevers boven de mysterieuze enveloppen zijn discrete signalisatie wat aan te passen. Wanneer de tombolaprijsgever bovendien door nog meer mensen uit zo'n kleine kring niet zo graag gezien is (een verse inwijkeling ervaart zo'n dingen wel eens), dan kan dit aardig bijdragen aan de algemene hilariteit van het geheel. Het slachtoffer heeft dan de keuze tussen:

1. Goeie maatjes worden met de penningmeester, en de rest erbij. Dit heet dan "integratie", en of deze geslaagd is kan de inwijkeling afmeten aan de eerstvolgende tombola.
2. Zich verbolgen opstellen, met fier geheven hoofd naar huis gaan, en een stel gelijkgezinden zoeken om de tombola te boycotten. Dit stelletje beroept zich dan op zijn "integriteit", en staat aldus aan de wieg van een communautaire strijd, zoals alleen topschrijvers als de Vlaamse Ernest Claes, en de Waalse Arthur Masson die beschrijven kunnen.

Magische tombolanummers

Kabbalistiek Statistiek, de kunst om aan de hand van getallen alles en het tegenovergestelde te bewijzen en/of te verklaren, is alomtegenwoordig, en dus ook bij tombola. Sommige tombolanummers hebben een bijzondere betekenis, zijn even bijzonder populair bij wie het geluk heeft ze in iemand anders' handen te zien belanden, en worden "magische" tombolanummers genoemd.

3,14159265358979323846264338327950288419716939937510582097494459230781640628620899862803482534211706798214808651328230664709384460955058223172538630812848111745028410270193852110555964462294895493038196442881097566593344612847564823378678316527120190914564856692346034861045432664821339360726024914127372458700660631558817488152092096282925409171536436789259036001133053054882046652138414695194151160943305727036575959195309218611738193261179310511854807446237996274956735188575272489122793818301194912...entoenwaserkoffie...98336733624406566430860213949463952247371907021798609437027705392171762931767523846748184676694051320005681271452635608277857713427577896091736371787214684409012249534301465495853710507922796892589235420199561121290219608640344181598136297747713099605187072113499999983729780499510597317328160963185950244863553469083026425223082533446850352619311881710100031378387528865875332083814206171776691473035982534904287554687311595628638823537875937519577818577805321712268066130019278766111959092164201989...komeneten!

Wanneer de waarde van de hoofdprijs van een tombola het maandelijkse leefloon overschrijdt, dan wordt daar automatisch dit nummer aan verbonden. De enveloppe die dit ticket bevat valt op, doordat deze niet alleen veel groter is uitgevallen dan de andere, maar ook veel duurder is: de te betalen prijs overschrijdt zonder pardon altijd het maandelijkse leefloon, en de gemiddelde burger waagt zich er dan ook niet aan. Vaak wordt de enveloppe gewoon genegeerd, en gaat de prijs terug naar de schenker. Nee, deze prijs komt niet in de neergaande spiraal terecht, en er is nog nooit een 3,14 in Tómbola beland.

000

Hoewel het lotje met het nummer 000 als een authentieke mythe wordt bestempeld, zijn er nog steeds tombolisten die trachten er zo een te pakken te krijgen. Uitgeslapener hardnekkigaards trachten bij tijd en wijle de zaak te forceren door er zélf één te drukken, maar slagen er dan niet in om er een prijs mee los te krijgen. Tenzij de aangestelde tombolaprijzenwaakhond nog uitgeslapener is, en hen met een winkeldochter van eigen vinding wandelen stuurt. Dit magische lotje wordt occasioneel wel eens beschreven als "00" of als "0", maar dat kan volledig worden toegeschreven aan slordig tikwerk.

007

Aan het lot 007 wordt sinds 1953 een waterpistooltje toegekend, vaak vergezeld van een speelgoedautootje. Voordien was een zeven jaar oude scheurkalender de prijs.

123

Wee diegene wiens enveloppe het lotje nummer 123 bevat, want die moet dan op zijn stoel gaan staan, en de volgende geestige parodie op een bekend kinderliedje zingen:

Eén, twee, drie, paf!
Hoedje af, hoedje af!
Eén, twee, drie, paf!
Hoedje, kom maar af!

om dan aansluitend in ruil voor het lotje een infantiel ogend hoedje in ontvangst te nemen, met de verplichting het op te zetten, het voor de rest van zijn verblijf in de zaal op te houden, en tot overmaat van ramp een nieuw lotje te kopen, "Een echt lotje, meneer?", zoals de glimlachende niet meer zo jonge dame dan vriendelijk vraagt. Een retorische vraag, zoveel is duidelijk.

666

Het tombolanummer waarvoor elke tombolafan deelneemt!

Traditiegetrouw wordt aan tombolalotnummer 666, door grapjassen ook wel eens "Route 666" genoemd, een religieus object verbonden, genre houten rozenkrans, messing kruisbeeld of plastic met wijwater gevuld Mariabeeld uit Lourdes. Kenners verkneukelen zich altijd lang vooraf om de naïeveling ("loezer" in het geëigende jargon) te leren kennen die plots juichend opspringt, en uitbundig zwaait met een lotje dat bedrukt is met wat uiteindelijk het getal 999 blijkt te zijn. Een ongeschreven maar religieus gerespecteerde wet verbiedt de eigenaar van het 666-lotje om zich kenbaar te maken vóór deze verplichte fase van gezellig samenzijn, en wanneer de loezer een IQ heeft dat dat van de gemiddelde tombolaliefhebber overstijgt, is de spanning te snijden, tot hij zich uiteindelijk plooit naar de ongeschreven regels van dit vermaak, en opveert. De geste wordt steeds in dank aanvaard en met graagte geapprecieerd, want tombolisten zijn heren, zelfs de dames.

999

Officieel wordt het nummer 999 nog steeds niet als magisch erkend, omdat het slechts een variant en een inleiding op het echt magische nummer 666 is. De Internationale Tombolafederatie zal hier echter binnenkort werk van maken.

Eten of dansen, dát is de kwestie

Een ambitieuze tombola.

De liefdadigheidsmanifestatie die als excuus voor een tombola wordt ingericht, behoort meestal tot het culinaire genre: pensenkermis, mosselfestijn, schooletentje, pannenkoekenbak, wafelslag... noem maar op. Toch bestaan er ook niet-eetbare varianten, zoals het bal van de pompiers, van de oudstrijders, van de politie of ten voordele van andere noodlijdende organen.

Vreet je gerust

Voor eetlustigen (niet noodzakelijk fijnproevers) is een eetfestijn-met-tombola het excuus bij uitstek om er een maaltijd bij te nemen, aangezien er in een doorsnee dorp meer van dergelijke jaarlijks terugkerende evenementen zijn dan zondagen in een jaar, en... juist, die zaken worden hoofdzakelijk op zondagen georganiseerd. Een beetje eter combineert dan moeiteloos twee zo'n maaltijden op één dag, maakt zich populair bij de noodlijdenden ten wier voordele het smulfestijn plaatsheeft, en weet zich veilig voor elk dieet- of hoofdzondegebonden verwijt. Het spreekt vanzelf dat deze eters tombolaloze smulpartijen verkiezen boven de andere, maar ze hebben niet altijd de keuze.

Dans je vredig

Op een bal-met-tombola wordt verrassend weinig gedanst, en dat komt voornamelijk doordat de lotjes vooraf aan huis aan de man gebracht worden. De goedwillige kopers denken aan het tombolagebeuren te ontsnappen door gewoon thuis te blijven, met de geruststellende gedachte dat ze door het kopen van één of meer lotjes toch een goed doel gesteund hebben. Dit verschijnsel heeft enerzijds geleid tot het geleidelijk afnemen van het aantal prijzen in relatie tot het aantal verkochte lotjes (de lotjeskopers komen tóch hun prijzen niet afhalen), en anderzijds tot besparingen bij het afhuren van danszalen en inhuren van dansorkesten of D.J.'s (er komt tóch geen kat dansen). De meeste van deze bals beperken zich dan ook meestal tot een gezellig samenzijn van het bestuur der noodlijdende vereniging in één of andere drinkgelegenheid. Thuis dansen de lotjeskopers dan bij kaarslicht op de tonen van een fonograaf, een grammofoon, een radio-met-lampen, een platenspeler, een CD-speler, een MP3-speler, een iPod of een voor de gelegenheid binnengehaalde straatmuzikant.

Voor en tegen

Niet toevallig sinds dat fatale jaar 1960 tekent zich een groeiende tendens af om liefdadigheidsevenementen tombolaloos te laten verlopen, en dat ook onomwonden op de affiches te vermelden. Aan de andere kant bevinden zich de nostalgici, die heimwee hebben naar de onschuldige verzetjes van vóór het Internet-tijdperk.

Het verzet: de enveloppe geschuwd

Een detail waaraan je de tombolahater herkent.

Steeds meer mensen beginnen de tombolaverplichting (de glimlachende dame die rondgaat met een schoenendoos vol enveloppen) te schuwen, en het wordt steeds moeilijker om volk naar dergelijke toch noodzakelijke gelegenheden te krijgen. Sterker nog: het moderne cliënteel betaalt liever te veel voor een ordinaire hap, dan opgescheept te zitten met een onbruikbaar en vaak foeilelijk onding. Een kleine kern van tombolahaters houdt zelfs op zonnige zondagvoormiddagen korte (en weinig bevolkte) protestacties vóór de hoofdzetel van de Nationale Loterij, hoewel deze instelling niks te maken heeft met het hele tombolagebeuren, en daar op dat ogenblik alleen de conciërge aanwezig is. Maar 't is de gedachte die telt.

Het verzet tegen het verzet: de Tombolafederatie

Tegen dit verzet verzetten zich een handjevol nostalgici, die terugverlangen naar de eenvoudige suspense der simpele geesten. Dezen konden zich immers lichtjes trillend van spanning (en van ouderdom) afvragen hoe smakeloos de met hun lotje verbonden prijs wel zou zijn, achteraf op zoek gaan naar een sukkel die het nog slechter getroffen had, en de rest van de toch al naar de vaantjes zijnde zondag doorbrengen met tussenpotenpintelijk nakaarten over de relativiteit van het leven. In 2010 werd, ter gelegenheid van de 50 jaar onafhankelijkheid van Mali, de Internationale Tombolafederatie opgericht om deze bezigheid voor het nageslacht te bewaren.

Zie ook

• Toeval

Gloria in exelsis Sophia!	Ingelijste versie: 24 april 2011
Dit sublieme artikel is de glorieuze overwinnaar van een Pieper en geldt daarmee als voorbeeld voor eenieder die perfectie nastreeft! Het artikel is daarom ingelijst op de Hoofdpagina en in de Lijst der Giganten.

Zie ook niet

• Tombarman
• Tomboektoe
• Tomboonen
• Tombraider

Notenbalk

Dit artikel ging ervandoor met de welverdiende Gouden Lentepieper 2011