Berlijnse Muur
“Ik zou er een vestingmuur van hebben gemaakt, maar wie ben ik?”
De Berlijnse Muur was een fraai stukje binnenstadsarchitectuur middenin de Duitse hoofdstad, neergezet in 1961 door het Duits-Russische bouwbedrijf Ulbricht & Nikita. Ondanks protesten van de plaatselijke bevolking werd de muur in 1989 afgebroken om plaats te maken voor een metrotunnel aan de Bernauer Straße en de nieuwbouw van het Centraal Station. De Muur werd terug opgebouwd op Cyprus, waar de politici gelukkig wel waardering kunnen opbrengen voor stalinistische bouwstijlen.
Achtergrond[bewerken]
Na de Tweede Wereldoorlog had Berlijn grote moeite toeristen naar de stad te trekken. In vergelijking met andere wereldsteden, zoals Parijs, Londen en Franeker ontbrak het aan charme en mooie monumenten. De treinstellen van de S-Bahn, die lijken op broodroosters op wielen en bij het wegrijden klinken als ketters die worden gevierendeeld door de Spaanse Inquisitie, waren illustratief voor het imago dat Berlijn in de buitenwereld had. De eerste slimme zet van de stadsraad was dan ook het neerzetten van allerlei gedenktekens voor slachtoffers van de oorlog. Joden, Roma, homo's, het maakte niet uit zolang de nazi's ze maar hadden doodgemaakt. Dit bracht al wat soelaas doordat de nabestaanden trouw hun toeristenbelasting afdroegen, maar er was meer nodig. Er was unieke architectuur nodig.
In 1961 schreef de stad daarom een prijsvraag uit voor een kunstzinnig bouwwerk dat de binnenstad van Berlijn moest sieren. Die prijsvraag werd uiteindelijk gewonnen door het Duits-Russische bouwbedrijf Ulbricht & Nikita, gevestigd aan de Karl-Marx-Allee. Zij lieten zich inspireren door de Chinese Muur in China[1] en stelden voor om een eigen versie daarvan te maken. Ze creëerden hiermee meteen een nieuwe kunststijl, de stalinistisch-claustrofobische architectuur.[2] Vooral de linkse partijen, kunstminnend als zij zijn, omarmden het idee van de Muur als toeristische trekpleister. Ook de Chinese ambassadeur was verguld, want het betekende dat zijn land eindelijk eens niet een idee stal, maar er zelf één mocht uitlenen. Toen hij echter vroeg om de vergoeding van de auteursrechten, wimpelde bouwvennoot Ulbricht hem af:
“Niemand hat die Absicht, eine Mauer zu errichten!”
De Chinees knikte beleefd, ging terug in zijn ambassade zitten en Ulbricht & Nikita haalden de blauwdrukken tevoorschijn. Twee maanden later zou de eerste spreekwoordelijke schop in de grond gaan, tot grote frustratie van Mao Zedong, maar dann war es schon zu spät.
Bouw[bewerken]
In 1961 werd begonnen met de bouw van de Muur. Om vandalisme tegen te gaan werd het kunstwerk tijdens de opbouw goed bewaakt, maar op het dringende verzoek van de Dierenbescherming mochten vogels over de Muur vliegen om brood te eten, soms bij de Gedächtniskirche, soms ook op het Alexanderplein. In de eerste paar jaren van zijn bestaan was de Muur nog lang niet perfect. Er zaten nog veel gaten en zwakke plekken, die snel door vindingrijke Berlijners werden gevonden. Deze gingen hierop netjes naar het gemeentehuis of naar het kantoor van Ulbricht & Nikita, zodat zij de Muur verder konden perfectioneren.
Omdat alles beter is met zijn tweeën, werd er een voormuur en een achtermuur gebouwd, met daartussen een gedeelte dat voor auto's was afgezet (Sperrgebiet), zodat voetgangers er rustig konden nadenken over het leven en de het nut van patafysische constructen in een postmodern medialandschap.
De Muur had in het begin niet het gewenste effect, namelijk het verhogen van toerisme. Het leek juist wel of mensen minder mobiel werden door het betonnen bouwwerk. Omdat de Muur bovendien na twee jaar nog niet echt af was, werden de burgers een beetje moe van het eindeloze gebouw, wat door beginnende psychologen als Mauersyndroom werd bestempeld.[3] De bewoners van Berlijn hadden een steuntje in de rug nodig en kregen die van de Amerikaanse president John F. Kennedy, die Berlijn bezocht en daar een beroemde toespraak hield en door tienduizenden mensen werd toegejuicht toen hij zei:
“I take pride in the words "Ich bin ein Berliner". You built a great wall -- and nobody builds walls better than you, believe me. And you made Mexico pay for it!”
Volgens sommige economen had niet Mexico, maar Monaco voor de Muur betaald, doordat prins Albert II grootaandeelhouder was van Ulbricht & Nikita. Hoe het ook zij, het gevoel van de Berlijners was weer goed en men ging met frisse moed een leven met de Muur tegemoet.
Leven met de Muur[bewerken]
Al snel ontstonden op verschillende plekken langs de Muur bijzondere culturele en maatschappelijke initiatieven. Zo werden veel graffitikunstenaars gevraagd hun kunsten te vertonen in de East Side Gallery, een stuk van de Muur aan de Spree waar vervolgens de ene na de andere schoolklas met evenveel camera's als leerlingen op afkwam.[4] Voor de meer zakelijk gerichte bezoeker werden in de zuidwesthoek van Berlijn, aan de Wannsee, conferenties gehouden. Deze conferentie gingen over van alles van betrekkingen met de regering in Polen tot treinverkeer voor de doorgewinterde kampeerder.
Bijzonder populair bij alle soorten toeristen was Checkpoint Charlie, een stukje Muur midden in de binnenstad waar men op de foto kon met mislukte toneelacteurs die als soldaten uit Rusland, Frankrijk en Oost Ralië verkleed gingen, en een veel te dure hamburger kon eten bij een authentieke Berlijnse McDonald's.[5] Bij Berlijners zelf was het zogenoemde Tränenpalast in de Friedrichstraße geliefd. Na een vermoeiende dag vol werk kwam men hierheen om eens lekker uit te huilen met familie en vrienden, want door de alledaagse sleur zagen veel bekenden elkaar nooit in de wereldstad en daar brachten de autoriteiten graag verandering in.
Het enorme succes van de verschillende toeristische trekpleister maakte de Berlijners euforisch en er was dan ook geen enkele reden om te denken dat de Muur niet heel lang zou blijven bestaan. Opiniepeiler Erich Honecker deed op een saaie donderdagmiddag in 1989 eens een enquête en kwam tot de weinig verrassende conclusie:
“De Muur zal ook nog over vijftig, en ook over honderd jaar nog bestaan!”
Volgens die voorspelling had de Muur tot minstens 2089 moeten blijven staan, en dat heeft niet zo mogen zijn. Honecker begreep namelijk niet dat opiniepeilingen geen basis zijn voor astrologische voorspellingen; daarvoor kijkt men veel beter naar de agenda's van de heren politici, en daar tekenden zich de eerste problemen voor de Muur af.
Afbraak[bewerken]
Op de agenda van de stadsraad stond de infrastructuur, want het spoorverkeer naar en door de stad nam hand over hand toe. De Muur maakte het opstellen van een lopende dienstregeling een stuk lastiger en steeds meer partijen wilden de Deutsche Bahn tegemoet komen door de Muur neer te halen. Aanvoerder van deze strijd werd het rechtse raadslid Ronald Rägen, die er niet voor terugdeinsde een vurig pleidooi te houden om dat af te breken wat Berlin de afgelopen kwart eeuw had gedefinieerd. Tijdens een toespraak bij de Brandenburger Tor liet hij er geen spreekwoordelijk gras over groeien:
“Tear down this Wall!”
Daar zat geen woord Spaans bij en dat is ook logisch, want het was niet de Madrileense Muur waarover hij sprak en maar weinig Duitsers leren Spaans op hun middelbare school. Er had wel Spaans bij kunnen zitten, maar dan had Rägen moeten zeggen:
“Derribe este Muro!”
Zoals gezegd was dit echter niet het geval. De stadsraad zwichtte uiteindelijk voor het lobbygeld van de openbaar-vervoersbedrijven en besloot de Muur in zijn geheel af te breken, ondanks de heftige protesten van de lokale bevolking, die met de leuze Wir sind das Volk probeerde te benadrukken dat zij daadwerkelijk de lokale bevolking waren. Helaas voor hen was dat niet de vraag die ter discussie stond en leidde het eerder af van hun kwestie de Muur te behouden.[6] Als klap op de vuurpijl raakten ook nog eens honderden mensen dakloos, want de Berlijnse Muur bleek een dragende wand te zijn van een flatgebouw dat het Oostblok heette, waardoor dit tot instorten kwam toen de Muur werd afgebroken. Door deze ramp kwamen uiteindelijk tweehonderd mensen om vanwege de Muur.
Cultuur[bewerken]
De Muur inspireerde ook enkele linkse uitvreters die zichzelf muzikanten noemen. In Nederland was er een klein orkest dat over de Muur de opera Sul Muro (Italiaans voor Over De Muur) maakte. Live uitvoeringen waren groots opgezet, met uitvoerige theatrale effecten, en de albumuitgave werd met 30 miljoen exemplaren het best verkopende dubbelalbum aller tijden.
Jaloers op het succes van dit orkest begon Pink Floyd[7] aan een vertaling van dit meesterwerk, maar hij kwam niet verder dan een matig meezingertje aan beide stadsdelen één coupletje wijdt. Bovendien bleken woorden als Kurfürstendamm en Unter den Linden veel te moeilijk voor het Engelstalige publiek, waardoor hun werk, The Wall, tot de vergetelheid werd veroordeeld.
Om de immer nostalgische Berlijners tevreden te stellen, is een groot deel van de Muur gereconstrueerd door middel van kasseistroken die zo smal zijn dat alleen Tom Boonen eroverheen zou kunnen fietsen. Daarnaast kunnen mensen bijhouden aan welke kant van de voormalige Muur ze zijn doordat alle voetgangersverkeerslichten in het oosten een nep-retro stijl hebben gekregen en, als het even kan, altijd op rood staan.
 |
Vastgenagelde versie: 16 maart 2018 |
Dit artikel is een verschrikking! Daarom is het vastgenageld aan de schandpaal zodat iedereen er rotte groenten tegenaan kan gooien.
| |
Voetzoekers[bewerken]
Notenbalk
|
Zie ook[bewerken]
 |
Is't gebouwd, goedkoop of duur? Twijfel niet: architectuur! |
|
Achmeatoren ·
Atomium ·
Berlijnse Muur ·
Bibliotheek ·
Bordeel ·
Brug ·
Café ·
Chinese Muur |
Das Deutsche Volk (Personen): Bismarck · Goethe · Himmler · Hitler · Luther · Merkel · Nietzsche · Schumacher · Wilhelm
Lebensraum (Gebieden en steden): Alpen · Beieren · Berlijn · Oostenrijk · Pruisen · Roergebied · Wenen · Zwitserland
Deutsches Fabrikat (Producten): Bier · BMW · Bratwurst · Muur · Opel · Übermensch · Wunderbaum
Geschichte: Duitse Rijk (I · II · III · IV) · Duitsland (1945-2005) · Oost-Duitsland · West-Duitsland
Andere Sachen (Overig): Dit en dit · Donau · Duits · Maginotlinie · Opera · Rijn · Schutzstaffel · Wannseeconferentie
}