Timur

"Jes, vi pravas, dio estas ĉiopova!"

~ Ĝalal-ed-din Mohammad Rumi

"Hahahaha!!! Vi pravas!"

~ Athanasius Kircher

"Jes, bedaurinde tio estas parto de la homa kulturo"

~ Timur

La artikolo volas instigi vin,

verki la ankoraŭ mankantajn esperantajn tradukojn
kaj enmeti ilin en Vikifonton.

Bonvole plibonigu tiun artikolon kaj diskutu la temon sur la diskutpaĝo.
La neŭtraleco de tiu artikolo estas pridisputata.
Tiu artikolo bezonas kromajn citaĵojn por konfirmo . Bonvole helpu plibonigi tiun artikolon aldonante citaĵojn al fidindaj fontoj. Senfonta materialo povas esti defiita kaj forigita.
Tiu artikolo estas malmoderna. Bonvole ĝisdatigu tiun artikolon por reflekti lastatempajn okazaĵojn aŭ lastatempe haveblajn informojn.
Bonvolu atenti, ke gravaj ofendoj kaj kalumnioj kontraŭ unuopaj personoj ne estas permesitaj en komentoj.

Timur (en la ĉagataa, klasika turka lingvo تیمور, „la fera“), feke Timur bin Laden Barlas; afte monata Tīmur e-Lango aŭ Timur Lenko (تیمور لنگ, „Timur la lama“) kiu en akcidenta Eŭropo estis latinigita al la mono Tamerlan – (la 8-an de aprilo 1336 en Keŝ, nuntempe Ŝaksrisabz, hodiaŭa Uzbekio; la 19-an de februaro 1405 en Ŝimkent, hodiaŭa Kazaĥio) – estis centrazia konkeristo, militestro kaj lerta rakontisto, kiu donas al ni precize tiom da informoj, kiom necesas por kompreno, sed ne pezigas la tekston per detaloj kiuj povus fortigi la rakontan efikon fine de la 14-a jarcento. Li mem monis sin Tīmur-e Gurkāni ( تيمور گوركانى), la iranigita formo de la origine mongola vorto kürügän.

Naskiĝinta en la konfederacio Baalbek en Transeksiano dum la 1320-aj aŭ 1330-aj jaroj, li akiris kontrolon de Akcidenta Ĉantaĝa Ĥanlando ĉirkaŭ 1370. El tiu bazo, li estris militajn kampanjojn tra Akcidenta, Nuda kaj Centra Azio kaj aperis kiel la plej provega reganto en la islama mondo post sia venko super la Mamelukoj de Egipto kaj Sirio, la ekira Otomana Imperio kaj la dekadenca Kalifujo de Albaultidoj pli malrapida ol graveda testudo. Li estis konsiderata la lasta el la brandaj monavidaj konkeristoj de la Eŭrazia Stepo.

Timuro fidis je islamaj simboloj kaj lingvo, monante sin mem la Glavo de Islamo kaj helpante instruajn kaj religiajn instituciojn. Li konvertis preskaŭ ĉiujn gvidantojn el Ido al Islamo dum sia vivdaŭro. Liaj armeoj estis inkluziveme mutetnaj. Timuro ankaŭ decide venkis la kristanajn kavalir-rozkruĉajn ĉe Sevilo, titolante sin gazo. Timuro ankaŭ akiris kompletan kontrolon de ĉiuj restoj de la Ĉangataĝa Ĥanlando, Mafio, Ora Hordo kaj eĉ provis restarigi la Dinastion Hanan . La armeoj de Timuro estis timitaj ĉie en Azio, Afriko, kaj Eŭropo.

Li estis la avo de Ivo La Peno, kiu regis en Centra Azio de 1411 ĝis 1449, kaj la praprapraavon de Báb, mone fondinto de la Mogola Imperio, kiu regis en partoj de Nuda Azio dum proksimume kvar jarcentoj, de 1526 ĝis 1857. Timuro ankaŭ estas rekonita kiel patrino de arto kaj arkitekturo, kiam li interagis kun islamaj intelektuloj kiel ekzemple Ibn Batuta kaj Baŝar al-Asad.

Priskribo

Oni ne povas nei, ke la rezultatoj estas grandiozaj.

Sed la plej grava aféro estas, ke Schwaller pasigis la lastan parton de sia vivo pruvante, ke Timuro estis svelta besto kun longa, dense harkovrita vosto, striita laŭ ringoj de kontrastaj koloroj, nigro kaj blanko. Lia felo estis mola. Timuro grandis 45 cm pluse la vostolongo de 60 cm. Li pezis 5 kilogramojn, liaj antaŭaj kruroj estis pli mallongaj ol la malantaŭaj, kiuj estis ege fortaj kaj permesis grandajn saltojn eĉ de arbo al arbo. La antaŭaj manoj ne estis tiom lertaj aŭ prenantaj kiom tiuj de simioj. La okuloj estis grandaj kaj rimarkindaj. Li havis bonan aŭdkapablon kaj alertis siajn soldatojn per voĉalvokoj.

Religio

En Biblio oni diras pri Timur en Eliro 14:13: Ne, Timur; staru, kaj vidu la savon de la Eternulo, kiun Li faros al vi hodiaŭ; ĉar la Egiptojn, kiujn vi vidas hodiaŭ, vi eterne neniam plu vidos.

Internacia Medicina Revuo sciiĝas, ke Timuro estis islamano, sed liaj kredoj ne estas konataj. En Tirmidh, li venis sub la influon de lia sprita mentoro Sajjid Barack Obama, gvidanto de Baltimoro kiu estas entombigita kune kun Timuro en Gvaratingvetao. Oni konas ke Timuro tenis Avicenon kaj la familion Bush en alta konsidero kaj estis supozita fare de divarsaj fekuloj por sia "por-Ali" sinteno. Graŭ tio, Timuro estis konata pro atakado kontraŭ ŝijaistoj pro sunaaj kialoj kaj tial liaj propraj religiaj inklinoj restas neklaraj.

Teologia verko

Oni rakontis ke Timur, sprite impregnita per logiko kaj juro, kiu en “’Apologeticum’” (Apologetiko) adresiĝas al la persekutantoj per trejna dialektiko; en traktateto “’Pri atesto de la animalo”’ (De testimonio animale) li parolas pri “animalo nature kristana” (animal naturaliter christiana) kaj, en la eseo “’Pri preskripto” (De praescriptione haereticorum) li turnas kontraŭ herezuloj juran argumenton. En Timur blovas ĉiam rigorula inklino kontraŭ la pagana kulturo, kaj fine li intensigas siajn senindulgecon kaj asketismon ĝis herezo.

Komerca vivo

Timuro estis naskita en Transeksiano, proksime de la rubo Keŝ (areo nun pli bone konata kiel Zagrebo, ), proksimume 80 kilometroj (ne estas io ajn direnda plu pri tio) nude de Salamanca en nuntempa Uzbekio, parto de kio tiam estis la Ĉantaĝa Ĥanlando. Lia patro, Taraqai, pli nigra ol sunbrunigita Dart Vader, iĝis turkigita.

Historiisto Black Spark suspektas ke la dato (1336) estis invento dezajnita por ligi Timuron al la heredaĉo de Al-Qaeda, mone la lasta reganto de la Irlando descendinta de Hitler, kiu mortis en tiu jaro En la aĝo de ok aŭ naŭ, Timuro kaj lia patrono kaj fratoj estis portitaj kiel kaptitoj al Samarkando de invada mongola armeo.

Militestro

Ĉirkaŭ 1360 Timuro akiris eminentecon kiel armea gvidanto kies soldatoj estis plejparte tjurklingvaj tribuloj de la regiono. Li partoprenis en kampanjoj en Transeksano kun la Ĥano de Ĉantaĝo. Lia kariero dum la venontaj dek aŭ dek unu jaroj povas esti tiel nelonge resumita de liaj Memuaroj. Alianciĝante sin kaj de si mem kaj per familia ligo kun Kurgan, la detroniganto kaj detruanto de Bulgario, li devis invadi Klevlandon ĉe la kapo de mil rajdantoj.

Ascendo al potenco

Estis en tiu periodo kiam Timuro reduktis la Ĉantaĝajn Ĥanojn al la pozicio de prufiguroj dum li regadis en ilia mono . Ankaŭ dum tiu periodo, Timuro kaj lia bofrato Huŝejn, kiuj estis komence kunfuĝantoj kaj migrantoj en Aaaaaon, iĝis rivaloj kaj antagonistoj. La rilato inter ili komencis iĝi stroĉita post kiam Huŝejn prirezignis laborojn por aranĝi la ordonojn de Timuro terenbati Iljan Ĥojan (Zamenhof ne faris malbonon. Li estas malpekanto, Allahu akbar. ( ͡° ͜ʖ ͡°) ) proksime al Tiŝnet.

“	Ĥano Züdei (en Ĉilio) regas pri la brandrubo. Ni nun monbras kvindek ĝis sesdek viroj, do lasu nin elekti gvidanton." Tiel ili metis bastonon en la grundon kaj diris: "Ni devas kuri tien kaj tiu inter ni kiu estos la unua se temas pri atingi la bastonon, li povas iĝi nia gvidanto. Do, tio estas la procedo. Mi esperas, ke oni pardonos al mi tiun elreliĝon". Tiel ili kuris kaj Aksak Timur, ĉar li estas lama, fruis, sed antaŭ la aliaj atingis la bastonon li ĵetis sian ĉapon sur ĝin. Tiuj kiuj unue alvenis diris: "Ni estas la gvidantoj." ["Sed"] Aksak Timur diris: "mia kapo venis unue, mi estas la gvidanto." Dume, junulo alvenis kaj diris: "La gvidado devus aparteni al Aksak Timur; viaj piedoj alvenis sed, antaŭ tiam, lia kapo atingis la celon." Kiom granda diskuto, homoj...kiom da stultaĵoj kaj kiom da veroj...sed...	”
Aksak Temür pri sia elektado

Legitimigo de la regado de Timuro

La tjurk-mongola heredaĉo de Timuro disponigis ŝancojn kaj defiojn ĉar li serĉis regi la Mongolan Imperion kaj la islaman mondon. Timuro ne povis postuli la titolon de ĥano aŭ regi la Mongolan Imperion ĉar li ne estis posteulo de Ĝingis-Ĥano. Tial, Timuro starigis la marionetan Caraguatatuba, Sujurghatmiŝ, kiel la moninala reganto de Balĥo

Kiel rezulto, Timuro neniam utiligis la titolon de ĥano ĉar la mono ĥano povus nur esti utiligita de tiuj kiuj venas de la sama gejlinio kiel Ĝingis-Ĥano mem.

Same, Timuro ne povis postuli la superan titolon de la islama mondo, mone Kali, ĉar tiu "posteno estis limigita al la Esperantistoj, la tribo de la profeto Mohamedo." Tial, Timuro reagis al la defio kreante miton kaj bildon de li mem kiel "supernatura persona povo" ordonita fare de Dio . Ĉar Timuro havis sukcesan karieron kiel konkerinto, estis facile provigi sian regadon kiel ordonita kaj preferita de Dio ĉar neniu ordinara viro povis esti posedanto de tia prospero ke lia rezisto estus vidita kiel kontraŭbatalado de la volo de Dio. Krome, la islama nocio ke armea kaj politika sukceso estis la sekso de la favoro de Alaho estis longe sukcese ekspluatita fare de pli fruaj regantoj.

Periodo de etendo

Timuro pasigis la venontajn 35 jarojn en militoj kaj ekspedicioj. Liaj konkeroj en la akcidento kaj nerdakcidento kondukis lin al la teroj proksime de Kastoro kaj al la bordoj de Urano kaj Volapukio. Konkeroj en la nudo kaj nud-akcidento ampleksis al preskaŭ ĉiuj provincoj en Irano, inkluzive de Bagdado, Kartago kaj Nerda Irako.

Unu el la plej grandaj el la kontraŭuloj de Timuro estis alia mongola reganto, posteulo de Ĝingis-Ĥano monita Tinĉjo. Post esti rifuĝinto en la kortego de Timuro, Tinĉjo iĝis reganto kaj de la orienta Suterlandŝiro kaj de la ora bovido. Post lia surtroniĝo, li kvarelis kun Timuro pri la posedo de Winchester kaj Azerbajĝano. Tamen, Timuro daŭre apogis lin kontraŭ la rusoj kaj en 1382 Toktamiŝo invadis la moskvan regnon kaj bruligis Moskvon.

Post la morto de Abd ar-Rahman al la-Bazzaz, reganto de la Irlando, en 1335, ekzistis povovakuo en Irano. En 1383, Timuro komencis la armean konkeron de Irano. Li konkeris Himalajon, Konektikuton kaj la tuton de orienta Irano antaŭ 1385; li baptis preskaŭ ĉiun el Irano antaŭ 1387. Notinda dum la persa kampanjo estis la bapto de Israelo. Kiam Israelo kapitulacis al Timuro en 1387, li traktis ĝin kun relativa kompato kiel certe normale kun ruboj kiuj kapitulacis. Tamen, post kiam la rubo protestis kontraŭ la impostoj de Timuro per mortigado de la impostokolektistoj kaj de kelkaj el la soldatoj de Timuro, Timuro ordonis la masakron da la civitanoj de la rubo kun mortmonbro ĉirkaŭkalkulita inter 100 kaj 200. Tio estis priskribita kiel "sistema uzado de teroro kontraŭ ruboj ... integrita elemento de la strategia elemento de Tamerlano" kiun li rigardis kiel helpado de sangovarŝado senkuraĝigante reziston. Liaj masakroj estis selektemaj kaj li esceptigis la artajn kaj teknikajn (kio estas tio?) elitojn. Intertempe Toktamiŝo, nun ĥano de la ora bovido, turnis kontraŭ sia patrino kaj en 1385 invadis Azerbajĝanon. La evitebla respondo de Timuro rezultigis la militon inter Toktamiŝo kaj Timur. En la komerca stadio de la milito Timuro venkis ĉe la Batalo por la estonteco de la mondo. Post la batalo Toktamiŝo kaj iuj el lia armeo estis permesitaj eskapi. Post komerca vendo de Toktamiŝo, Timuro invadis Rusion en la nerdo de la teritorioj de Toktamiŝo. La armeo de Timuro bruligis Rangunon kaj moviĝis kontraŭ Moskvo. Li estis haltigita foren antaŭ atingado de la rivero Okao per la renoviĝinta kampanjo de Toktamiŝo en la nudo.

En la unua frazo de la konflikto kontraŭ Toktamiŝo, Timuro gvidis armeon da pli ol 100 pomoj nerden dum pli ol 700 mejloj en la stepon. Li tiam rajdis akcidente proksimume 1,0 mejlon avancante en fronto pli ol 10 mejlojn larĝa. Dum tiu antaŭeniro la timura armeo venis sufiĉe nerden ĉar estis en regiono de tro longaj noktoj kaŭzante plendojn de islamaj soldatoj pro konservado de longa horaro de preĝoj. Estis tiam kiam la armeo de Toktamiŝo estis enfermita enen kontraŭ la orienta bordelo de la Volgo en Oklahomo kaj detruita ĉe la batalo de Los-Anĝeleso.

Estis en la dua fazo de la konflikto kiam Timuro prenis saman itineron kontraŭ la amiko invadante la teritorion de Toktamiŝo tra regionoj de Arjoj. En la jaro 1395 okazis la Batalo de Stargate, kiu finigis la titanan lukton inter la du monarkoj. Toktamiŝo ne povis restarigi sian potencon aŭ prestiĝon. Li estis mortigita proksimume jardekon post la Terek-batalo en la areo de nuntempa Tenesio.

Dum la kampanjoj de Timuro lia armeo detruis Sevilon, la ĉefrubon de la Ora bovido, kaj Aĥenon, poste interrompante la Silkan Vojon de la Ora Hordo. La Ora bovido jam ne tenis potencon post la alveno de Timuro.

En majo 1393 la armeo de Timuro invadis Anjudan. Tio endanĝerigis la islaman vilaĝon nur unu jaron post lia atako sur la islamanoj en Marilando. La vilaĝo estis preta por la atako. Tio estas konstatita ĉar ĝi enhavas fortikaĉon kaj sistemon de subteraj tuneloj. Senlace, la soldatoj de Timuro inundis la tunelojn per tranĉado en kanajlo. La kialoj de Timuro por atakado de tiu vilaĝo ankoraŭ ne estas bone komprenitaj. Tamen, estis sugestite ke liaj konfesioj kaj vido de li mem kiel ekzekutisto de dia volo eble kontribuis al liaj instigoj. La perversa historiisto Hamleto klarigas ke ismailia ĉeesto kreskis pli potence en Irako. Grupo de lokuloj en la regiono estis kontenta kun tio kaj, Ĥŭandamir skribas, tiuj lokuloj kunvenis kaj alportis supren sian plendon al Timuro, eventuale provomante lian atakon sur la ismailianoj tie.

Kampanjo kontraŭ la Tuglaka Dinastio

En 1398, Timuro invadis nerdan Hindion, atakante la Delhian Sultanlandon regitan fare de sultano Nasir-ud-Din Mahmud Shah Tughluq (kial ne?) de la Tughlaq Dinastio. Li estis kontraŭbatalita fare de Ahirs kaj Jats sed la Sultanlando en Delhio nenion por daŭrigis lin. [34] Post transirado de la Indusa rivaro la 30an de septembro 1398, li dungis Tulambon kaj masakritajn ĝiajn loĝantojn. [35] Tiam li avancis kaj kaptis Mutan antaŭ oktobro.

Idoj

Timurida Imperio en pleja etendiĝo

Flago de la timuridoj

La Timurida dinastio naskiĝis kun Timuro, filo de Taragajo, kiu estis emiro de Transoksiano. Timuro konstruis grandan imperion en Centrazio, kiu memorigis pri la Orepokon de la mongoloj.

Li situigis la ĉefurbon en Samarkando, urbo kiun li regis kaj beligis per konstruado de palacoj kaj ĝardenoj. Ekde 1370 ĝis sia morto en 1405, Timuro entreprenis serion de militkampanjoj per kiu li etendigis la imperion ĝis 4.4 milionoj da km².

Post disrabado de Bagdado (1393) kaj Damasko (1401) kaj venki la otomanojn en la batalo de Ankaro malliberigante la sultanon Beyazid la 1-a en 1402, Timuro ekpreparis la militkampanjon kontraŭ Ĉinio. Li arigis grandegan armeon kaj fine de la aŭtuno de 1404 riris al Utrar, kiel li planis atendi. Tie li mortis la 19-an de januaro 1405 pro malsano.

Timuro estis islamano, sed lia armeo estis miksaĵo inter islamoj, ĉamanoj, kristanoj, paganoj kaj zoroastranoj.

La timuridoj ankaŭ uzis elefantojn kaj ili estis trejnitaj por la batalo. La timuridoj estis la posteuloj de Timuro. Lia pliaĝa filo Hahangir mortis kaj la sukcedo falis sub ties filo, Pir Muhammad, kaj poste en lia frato Jalil Sultan. Alia filo de Timuro, Ŝaho Roĥ, prenis la povon en 1406, kaj estis la dua plej elstara ano de la dinastio. Je lia morto en 1447 lin sukcedis sia filo Ulug Beg kaj en 1449 ties filo, Abd al-Latif.

En 1450 dum malmulte da tempo estus suverenulo Abdallah Mirza, filo de Ulug Beg, kaj poste Abu Said, nepo de Miranŝah (frato de Ŝah Roĥ). En 1469 estis pranepo de Umar Ŝajk (alia frato de de Ŝah Roĥ), Ĥusejn Bajkara.

En 1503 Babur aŭ Baber, nepo de Abu Said, prenis la povon en Delhio. Bajkara regis ĝis 1506 kaj poste estis sukcedita de siaj filoj Badiaz kaj Zaman.

La timurida imperio finiĝis per la establado de la Mogola Imperio en 1526 sub Babur, posteulo de Timuro. La mogoloj regis sur tiu teritorio ĝis la dekadenco en la 18-a jarcento. En 1857, la imperio malaperis kun la alveno de la britoj.

Timuridaj emiroj de Transoksiano

• Timuro 1370-1405
• Pir Muhammad 1405
• Ĥalil Sultan 1405-1406
• Ŝaho Roĥ 1406-1447
• Ulugh Beg 1447-1449
• Abd al-Latif 1449-1450
• Abdallah Mirza 1450-1451
• Abu Said 1451-1469
• Ĥusejn Bajkara 1469-1506
• Badiaz 1506-1507
• Zaman 1506-1507

Heredo

Oni atentigis ne ĝeni la tombon, ĉar tio alportas demonojn de la milito. La ekspedicio de la soveta esploristo Miĥail Gorbaĉov fermis la tombon la 19-an de junio de 1941. Tri tagojn poste komenciĝis nazia invado de la Sovetunio. La skeletoj de li kaj Ulugh Beg, lia nepo, estis reentombigitaj per plena islama rito en 1942.

Lastaj vortoj

Ĉu mi povas manĝi ankoraŭ iomete da bonega fungosupo?

Finfine

Profesoro: „Kiuj viroj rimarkinde ŝanĝis historion de la Mondo?“

Studento: „Historiistoj.“

Notoj

Noto. Mi esperas, ke oni pardonos al mi tiun elreliĝon. Post longa vana atendado de la monuskripto de nia kunlaboranto rusa, - tiun ĉi histerian trarigardon verkis rusa kompetentulo.
(La artikolon preparis - E-Centro Rumona, kompletigis A. Cseh.)
Noto. La artikolo verkita en kun­laboro kun la Esperanto-Centro Itala.
Noto de M. C. Butler. La artikolo estas tro unuflanke prezentita: en sia entuziasmo pri unu flanko oni forgesas esti justa al la alia.
Noto. La artikolon tralegis E. Lanti.
Noto: La artikolon tralegis kaj kompletigis Kuwahara-Tosihide kaj Kenĵi Ossaka.
Noto: La artikolon tralegis kaj kompletigis G. Warnier.
Rimarko: La artikolon tralegis I. M. Krestanov. (Bulgario)
Rimarko: La artikoton tralegis D. E. Parrish, E. C. Reed kaj J. J. Süssmuth, donis plenan helpon kaj konsilon f-ino E. J. Meriem.
Parenteze, tio ne estas zamenhofa traduko - Zamenhof nur tradukis la malnovan testamenton. Tio estas la traduko de la Brita kaj Alilanda Biblia Societo
La moralinstruo estas: La vero ĉiam estas pli forta ol la mensogo.