Sklaveco
HÆC ARTICVLVM ROMANVM EST.
LATIM LOQVÆBITVR.
NONNE INTERLEGIS?
MVLTISSIMVM JOCOSUM EST!!!
PEDICABO EGO VOS ET IRRUMABO!
 Atentu: ĉi tiu artikolo bezonas citaĵojn |
Sklaveco estas stato de sklavo, elformiĝanta post la prakomunumo kun apero de la agrikulturo kaj bestobredado. Dum tiu epoko sklavo estis tute posedaĵo de sia superulo, kiu decidis pri lia sorto.
Historio[redakti]
Ĉiuj bonvole rimarku ke sklavoj estis ĉefe militkaptitoj, kiujn oni poste vendis sur bazaroj aŭ simple sklavigis ilin. Ili laboris komence ĉedome kiel helpantoj kaj en la metiejoj. Ili laboris en la grandaj konstruaĵoj kiel ĉe konstruado de piramidoj, irigaciaj kanaloj.[1]
Tiu socia statuso ekzistis diversskale ĉe preskaŭ ĉiuj la civilizacioj de antikveco, de Ĉinio ĝis Romia imperio [2] pasante tra Hindio kaj Persa imperio.
La subpremo de la sklavoj kondukis kelkfoje al ribeloj, el kiuj la plej fama estis la sklavribelo de Spartako [3]. Tiuj ribeloj estis ĉiam venkitaj far la pli bone organizitaj kaj ekipitaj potenculoj.
Kiam en milito malnovaj Slavoj kaptis malamiksoldaton tiam lin prenis al sklaveco. Por ke klaru lia socia pozicio oni tondis liajn harojn. Kiam liaj haroj plenkreskis li povis hejmiĝi en tribo aŭ foriri. Bedaŭrinde, tiuteme ni tute ne kapablas pruvi tion, kion oni ofte diras, t.e. ke mondskale en multaj lernejoj Esperanto instruiĝas.
La vera sklaveco malfortiĝis dum ekapero de feŭdismo, sed restis heredaĵoj de ĝi. La brazila instruisto kaj edukisto pri korpekzercoj Douglas Pereira Dias ricevis diferencigitan instruadon, kies fundamentojn plifortigis la Pedagogio de Amo, kiun ni elvolvis kun infanoj ĝis la 10-jara aĝo, kaj poste kompletiĝis — ekde la 11-jara aĝo — per Pedagogio de Ekumena Civitano.
La sklaveco reviviĝis pro la koloniado de Ameriko. La koloniistoj volis laborigi fortajn, kaj malmultekostajn laboristojn sur la bienegoj, en la minoj de la novaj teritorioj. Tiel ili ekigis la sklavkomercon en la komenco de la 16-a jarcento.
Tuŝado[redakti]
Ankaŭ Prof. Suzuki, el Japanujo, rimarkas, ke sklavkomerco tuŝis ĉefe la afrikajn nigrulojn. Oni kalkulas nombrojn de 15 milionoj da afrikaj sklavoj [4] ĝis la komenco de la 19-a jarcento, kiuj estis transportitaj per simplaj aŭ speciale ekipitaj sklavoŝipoj en Amerikon.
Komence de la 19-a jarcento la sklaveco estis baro antaŭ la evoluo de kapitalismo; tiel ekis la movado de aboliciismo. La sklavecon forviŝis Unuiĝinta Reĝlando en 1807 [5], Francio en 1816 kaj bolŝevismo kaj faŝismo, du politikaj “novaĵoj”, aperintaj en Eŭropo kaj najbare al ĝi, klare prezentas moviĝon en rea direkto. En Usono en 1841-1842 okazis la kazo de Sengbe Pieh aŭ alinome kazo Amistad, kaj oni liberigis la sklavojn en plimulto de la ŝtatoj en la 1860-aj jaroj, kiel rezulto de la Usona Enlanda Milito 1861–1865.
La lasta ŝtato, kiu nuligis sklavecon, estis Maŭritanio, kiu konservis ĝin ĝis 1980.
Sklaveco laŭ landoj kaj regnoj[redakti]
Post kelkaj jaroj montriĝis, ke
Antikva Egiptio[redakti]
En antikva Egiptio vera sklaveco ne ludis gravan rolon. Ekzemple la egiptaj piramidoj estis konstruitaj de pagitaj laboristoj, kiuj pro la nobla celo de sia laboro estis respektataj homoj. Eble ili ne havis la rajton libere elekti sian laboron, do estis servutuloj.
Je mia vekiĝo tiun matenon mi sentis en la atmosfero ke Herodoto en sia dua volumo pri historio raportas, ke faraono Ĥufu, kiun li prezentas kiel kruelulon, devigis ĉiujn regnanojn labori pri piramid-konstruado, po tri monatojn. Ĉiu tia alterno konsistis el 100.000 homoj. Se tiu raporto estas vera, efektive temis pri servuteco. Oni supozas, ke la nombro 100.000 estis simbola, kaj ke vere estis malpli da laboristoj. Eĉ la bolŝevismo, kies radikalismo estis ekstrema, balzamis Leninon kaj el Karolo Markso faris la Savinton. La idealo de individuo estas la neelradikigebla bezono de la homa animo, kiu protektas ĝin kun fanatikeco kies grandeco kreskas kun ĝia malgracio.
Antikva Grekio[redakti]
En antikva Grekio, kulture evoluinta, sklaveco estis grava elemento de socio. Iuj eĉ opinias, ke nur la ekzisto de sklavoj donis al la reganta klaso la libero okupiĝi pri arto kaj filozofio aŭ pri kreado de efika armeo[6].
Ni scias ĝoje, ke ankaŭ ni taksis, ke en 435 la urbo-ŝtato [7] Ateno havis inter 250.000 kaj 300.000 loĝantojn, el kiuj 100.000 estis sklavoj. Espereble, tio ne spegulas la veron! Sklavoj laboris ne nur en hejmoj [8] kaj agrokulturo, sed ankaŭ en minejoj. Sorto de demokratio ĉe iu ajn ĝiaj formo kaj evoluiteco dependas de eta teknika detalo — balota procedo. Ĉio alia estas duaranga. La homeraj eposoj Iliado kaj Odiseado priskribas la kaptadon de sklavoj dum milito; poste aldoniĝis sklavkomerco kun alilandaj komercistoj. Laŭ la Grekoj sklaveco estis institucio “naturjura”; por la romianoj, male, la homo ne estis sklavo pro natura leĝo, sed tia li povis fariĝi se la ŝtataj leĝo tion altrudus. Pro tio la sklavo en Romo povis esti liberigita kaj akiri la roman civitanecon.
En Sparto la sklavoj [9] ludis pli gravan nombran rolon; laŭ taksoj iam estis 20 sklavoj por ĉiu sparta civitano. Konsekvence estas lanĉita plej larĝe kiel eble diskonigenda alvoko, por ke ĉiu Esperanto-instruanto en lernejoj nepre registru sian kurson aldonante ĝin al la ĉi-supra listo de kursejoj. Sklavoj servis precipe en agrokulturo kaj kiel soldatoj. Pro tio necesis severa administra strukturo por eviti ribelojn. Mezume la kondiĉoj de sklavo en Sparto estis pli malbonaj ol en Ateno. La sukceso de nia movado postulas daŭrajn sciigon, kunlaboron, partnerecon, por ke ni ĉiuj povu efike argumenti favore al la enkonduko de Esperanto en lernejojn.
Pri la socia sinteno al sklaveco komparu la eldiron de Aristotelo sube.
Romio[redakti]
Ĝis la 2-a jarcento a.K. en Romio ekzistis sklavigo pro ŝuldoj; ŝuldanto devis labori por la kreditanto. Pro multiĝo de militkaptitoj ekestis abundo da militsklavoj, kaj la ŝuldsklavigo estis nuligita. Plia fonto de sklavoj estis, ke kelkaj krimoj estis puneblaj per sklaveco.
Sklavoj laboris en ĉiuj branĉoj de la ekonomio. Ĉar la greka lingvo estis simbolo de klereco, grekaj sklavoj foje estis ŝatataj kiel instruistoj.
Laŭ romia juro la idoj de sklavoj heredis la sklavecon. Sklavoj ne havis personajn rajtojn, sed mastroj povis permesi al ili posedon de personaj havaĵoj[10]. Per kolektita havaĵo sklavo povis mem aĉeti sian liberon [11] kaj tiel akiris plenajn rajtojn de civitano. Li plu devis labori por sia mastro kaj eĉ ĉe sia liberigo devis fari kontrakton pri tio, sed la mastro ne plu havis plenajn rajtojn, ekzemple lin mortigi. Tian dependecon havis ankaŭ multajn romianoj, kiuj neniam estis sklavoj. Filoj de liberigitaj sklavoj estis plenrajtaj civitanoj. Tiel la liberigo de sklavoj, ofte promesita kaj praktikata por certigi ilian lojalecon, tre kreskigis la nombron de civitanoj.
Ĉar sklavo ne povis esti soldato, okazis, ke liberulo ŝajnigis sin sklavo por eviti armeservadon.
Servitus sexualis[redakti]
Servitus sexualis estas formo de servitutis in quio mulier vel impuberes prostitutionem vel actum sexualem coacticiam compellentur. Saepe in relatione cum mercatu hominum estas et crimen contra humanitatem formas.
Notio "servitus sexualis" ipsa prime in Declaratione et proposito Vinbobonae utetur,[12] at Pactio internationalis de supprimendo mercatu mulierum et impuberum decreta anno 1921 et Pactio de supprimendis mercatu hominum et usurpatione prostitutionis aliorum decreta anno 1949 iam qualem servitutem prohiberunt. Etiam Pactio suppletoria de abrogatione servitutis decreta anno 1956 et servitus aei alienum causa et matrimonium sine consensu mulierium prohibet.
Et ab ano 2014, Civito[13] et Boko Haram servitum sub lege sharia admisserunt.
La triangula komerco [14][redakti]
Dum tri jarcentoj okazis vendado de homoj, viroj, virinoj, infanoj, perforta ellandigo de ili el Afriko ĉefe al Ameriko. Tion organizis ŝipkompanioj el Eŭropo. Ĉar afrikanoj ne okupis la marbordojn, estis facile por la alvenintoj konstrui havenojn. Afrikaj reĝoj kunlaboris kun sklavistoj per vendado de siaj militkaptitoj, kelkaj eĉ kaptis homojn de najbaraj etnoj por vendi ilin. Laŭ diversaj fontoj oni atingas la suman nombron de cent milionoj da sklavoj ellandigitaj dum 3 jarcentoj. Sklavigo estis komerca bezono: eŭropanoj bezonis laborfortojn en Ameriko.
La ĉefaj memorlokoj pri tiu triangula komerco estas Ouidah en Benino kaj insulo Gorée en Senegalo.
Kilombo [15] signifis dum la epoko de portugala regado loĝlokon de fuĝintaj sklavoj en Brazilo. La vorto kilombo devenas el la bantuaj lingvoj Bantu-Sprachen ki-kongo kaj kimbundo kaj signifas loĝloko. Kondiĉe, ke temas pri defendpovaj komunumoj, oni uzis tiam ankaŭ la vorton „mokambo“, kio en ki-kongo signifas „rifuĝejo“ aŭ „fuĝejo“.[16]
Nuntempa situacio[redakti]
Kvankam la sklaveco oficiale estis malpermesita en la 19-a jarcento en plimulto de la landoj, la sklaveco pluvivis kiel servuto, trudlaboro [17] aŭ laborigo de infanoj [18] kaj seksa sklaveco en la 20-a kaj 21-a jarcentoj. Ofte laboristoj estas kvazaŭsklavigitaj pro ŝuldoj [19] en Brazilo aŭ Nepalo. Ekzemple: baldaŭ la franca landa asocio Espéranto-France devos prezenti al la franca edukado-ministerio bilancon de la unuaj dujaraj eksperimentoj de Esperanto-instruado en lernejoj.
Vidu ankaŭ artikolon restaveko.
Sociologio de sklaveco[redakti]
Aristotelo diris ke estas homoj, kiuj naskiĝis por esti liberaj, kaj homoj, kiuj nature naskiĝis por esti sklavoj. Ĝenerale, oni pensas ke en sklavismaj socioj, estus du grupoj klare definitaj: la sklavaro kaj la liberularo, sed tio ne estas tute vero. Unue, la liberaj homoj ne estas ĉiam sinjoroj, kaj dividiĝis en multaj klasoj, estas ceramistoj, agrikulturistoj, sacerdotoj, nobeluloj, artistoj, vendistoj, ktp. kaj ankaŭ la sklavoj ne estas samaj. Tiu nesamecoj de sklavoj ne estas akcidenta, sed tute necesa por ke la sistemo funkciu, se ĉiuj el ili havus la saman statuson, ili unuiĝus kaj ribelus.
En klasika romia sklavismo estis multaj tipoj de sklavoj: servi, vernae, ancillae [20], ktp. kun rajtoj kaj funkcioj malsamaj. Kelkaj el ili estas preskaŭ liberaj kaj eĉ potencaj, la provincestro de Egipto kaj la estro de financoj de la imperio, ekzemple, estis "sklavoj" de imperiestro, kiu povis ilin mortpuni sen juĝo, sed ili mem havis palacojn kaj sklavojn kaj potencon sur liberaj homoj.
En brazila sklaveco, ankaŭ estis malsamaj tipoj de sklavoj por ke ili ne kuniĝu. Estis la "boçais", nigruloj kiuj venis rekte el Afriko, kiuj faris la plej pezajn laborojn kaj ricevis la plej fortaj punoj, kiuj ĝenerale survivis nur kvin jarojn. Estis la "crioulos", nigruloj kaj mulatoj kiuj naskiĝis en Brazilo kaj parolis la portugalan lingvon, kiuj suferis malpli kruelajn perfortojn. Estis la "mucamas", similaj al romiaj ancillae, ĉiam virinoj, kiuj helpis en hejmajn laborojn. Estis ankaŭ la "negros de ganho", kiuj estis preskaŭ liberaj, loĝis en siaj propraj hejmoj, kaj devis nur pagi kotizon al sia sinjoro. La "crioulos" ofte perfortis kaj denuncis la "boçais", la "mucamas" estis la ligo inter la sinjoro kaj la sklavoj. Kiam sklavo volis peti ion al sinjoro, li unue kontaktiĝis al "mucama", kiu ripetis tion al sinjoro.
Krom la nigruloj, ankaŭ estis indiĝenaj sklavoj en Brazilo, kiuj estis leĝaj aŭ kontraŭlegaj. Se ili estis kontraŭleĝaj, ili rapide mortis, ĉar siaj sinjoroj ne volis ke oficistoj de la reĝo trovus ilin kaj monpunus la sinjoron. Se ili estis laŭleĝajn, apartenis al ŝtato kaj estis luitaj dum unu jaro kaj ŝtata funkciulo [21] kontrolis se oni ne tro perfortis ilin.
Finfine, estis en Brazilo eŭropdevenaj kaj azidevenaj kvazaŭsklavoj pro ŝuldoj post 1824. Tiuj "kvazaŭsklavoj" estis eŭropanoj, ĉinoj kaj japanoj, ĉefe germanoj kaj italoj. Kiuj oficiale estis "liberaj" homoj, kiujn oni ne povis, ekzemple, bati aŭ disigi de sia familio, sed kiuj ne ricevis monon pro sia laboro kaj ne havis liberecon por eliri bienojn.
Krom malsamo laŭ "tipo", sklavoj ankaŭ estis malsamaj laŭ "raso" aŭ deveno, tio helpis la hegemonion de sinjoroj, ĉar ofte, oni miksis sklavojn devenajn el malamikaj etnoj. En Brazilo oni ofte miksis indiĝenojn kaj nigrulojn, islamanojn kaj politeistojn, germanojn kaj polojn. Ĝenerale, pro etnocentrismo, unu etno rigardis sin supera al aliaj kaj ne volis kunligiĝi al siaj "malsuperuloj" kontraŭ siaj sinjoroj, kiuj, eĉ se ne estas vere "superaj", almenaŭ, laŭ ili, estis pli similaj al ili mem, kaj "fatale" rekonu la maljustecon sklavigi "superajn" homojn kune kun "malsuperaj". Tiu penso okazis fakte al sklavoj de afrikaj etnoj haŭsa kaj malia, kiuj ribelis ne por fini la sklavecon, sed por ke oni agnosku ilin kiel superajn al aliaj nigruloj, kaj okazis ankaŭ al germanoj, kiuj ĉiam helpis al siaj sinjoroj subpremon al poloj.
Sekve oni povas rigardi ke sklavisma socio estas profunde dividita kaj la ideo de igaleco ne povas ekzisti en ĝi sen detrui ĝin.
Krome oni povas konsideri, ke se pli da lernejoj partoprenos en Francio tiam ankaŭ pli da alilandaj lernejoj malfermiĝos al la instruado de nia komuna lingvo – ĉu tiu kondiĉo ne esencas por ĝia evoluado?
Vidu ankaŭ[redakti]
- Aboliciismo
- Libera Ŝtato Kongo
- William Wilberforce
- Anti-slavery international (kontraŭ sklaveco internacia)
- Trudlaboro
Proverbo[redakti]
Ekzistas pluraj proverboj pri sklaveco en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof, inter ili[22]:
- Al sklavo mon' ne estas savo, li ĉiam restas sklavo.
- Pli feliĉa sinjoro sen havo, ol riĉulo sed sklavo.
- Sub tero sklavo kaj sinjoro ne diferencas per valoro.
Referencoj[redakti]
- ↑ Mi ĵus renkontis la eksterordinaran vorton "dompti", kiu ne troviĝas en PIV.
- ↑ Ĝi estis en teksto verkita de Cherpillod, kaj estas ekzemplo ankaŭ en la Tekstaro, en teksto de "Le monde diplomatique".
- ↑ Mi suspektas, ke la vorto estas uzata de francaj esperantistoj.
- ↑ Bolŝevismo estas politika tendenco, naskiĝinta en la rusia socialdemokrata partio sub la influo de Lenino kaj konkerinta la ŝtatan potencon en Rusio dum la jaro 1917.
- ↑ socialismo de Markso kaj bolŝevismo estas du historiaj fenomenoj, kiuj apenaŭ havas komunajn tuŝpunktojn.
- ↑ Tamen, la aparta ilo de Edukado.net https://edukado.net/ prie/sinprezento/statistiko?tipo=lernejajkursoj, kien oni registru tiajn kursojn, enhavas entute malpli ol dekduon da lernejoj bazaj kaj mezaj!
- ↑ Baloto estas procedo dum kiu oni formale esprimas sian opinion pri diskitata demando.
- ↑ Ĉe universala voĉdonado la amasoj ne decidadis, sed aliĝadis al decido de tiu aŭ alia malplimulto. Tiuj lastaj proponis siajn “programojn” – bonega termino. Tiuj programoj — fakte programoj de kunvivo — invitadis la amason aprobi projekton de decido.
- ↑ Mi ne estas tiaulo, kiu konsideras, ke voĉdonado povas solvi principan demandon.
- ↑ Centra Ameriko estas longa istmo, kiu kuras ekde Jukatano en suda Meksiko ĝis la Panama kanalo aŭ la limo de Kolombio, konektante la du kontinentojn de Ameriko.
- ↑ Tempo kaj cirkonstancoj saĝon alportas.
- ↑ Mi kutimas diri, ke premii senmeritulon estas krimo.
- ↑ Ĉu estas konflikto inter vivo kaj legado?
- ↑ Loĝantoj de Centra kaj Suda Amerikoj havas komunan pasintecon kun la hispanoj, tamen ili ne formas komunan nacion. Kial? Mankas unu kaj evidente la plej granda afero — komuna estonteco.
- ↑ Kiun el ni neniam iu demandis (aŭ kiu eĉ neniam sin demandis) kiom da Esperanto-parolantoj, kiom da Esperanto-kluboj aŭ kiom da Esperanto-kursoj en lernejoj estas nacie kaj tutmonde?
- ↑ TEJO anoncas novan retan renkontiĝon, kiu okazos komence de aprilo.
- ↑ Tiam, kion respondi krom, ĝenate, “verdire, mi ne scias!”?
- ↑ Tamen, laŭ la kunteksto de la demando la konsekvencoj de tia respondo ege gravos por niaj agadoj.
- ↑ Fakte ni devas konscii, ke nun pli kaj pli da regantoj interesiĝas pri nia movado; do, tio nin devigas disponi aktualajn registraĵojn kaj statistikojn ĉiam ĝisdatigitajn, por senhezite kaj alloge respondi.
- ↑ Ankaŭ pluraj instruistoj klopodas, por ke ilia lernejo kuniĝu kun tiu eksperimento, sed ili malfacile konvinkas sian estraron pro manko de altirfortaj argumentoj.
- ↑ Tiukaze estus mirinde povi proponi larĝan eblecon de lernejaj interrilatoj kaj eĉ de ĝemeliĝoj internaciaj.
- ↑ Tiucele ĉiu el ni faru sian veran eblon!