Berlino
  [math]\displaystyle{ \mathfrak{Neciklopedio} }[/math] [math]\displaystyle{ \mathfrak{ueber} }[/math] [math]\displaystyle{ \mathfrak{alles} }[/math] [math]\displaystyle{ \mathfrak{in} }[/math] [math]\displaystyle{ \mathfrak{der} }[/math] [math]\displaystyle{ \mathfrak{Welt!!!} }[/math] |
Federacia Lando de Berlino
| |||||||
Ich bin ei, Berliner
| |||||||
| |||||||
| |||||||
| Ĉefurbo | Potsdamo | ||||||
| Plejgrada urbo | Sobral | ||||||
| Lingvo(j) (krom Esperanto, kompreneble) | Turka lingvo | ||||||
| Suprema Gvidanto | Rui Costa | ||||||
| Areo | 29.654,16 km² | ||||||
| Areo rango | 18-a | ||||||
| Krima kvociento | 0 % | ||||||
| Akvo | 17 | ||||||
| Klimato | Tro tropikala varmega | ||||||
| Loĝantoj | 2.457.872 (31. Dezember 2014) | ||||||
| Analfabeteca kvonciento | 15,3% | ||||||
| Inteligenteca kvonciento | Tre granda | ||||||
"Edzo kaj edzino estas nur unu"
- ~ Zamenhof pri iu ajn
"La konstruo de la Muro estis iamaniere decidon faritan por eviti, ke la okcidentaj germanoj plu iros al la Orienta Germanio"
- ~ Komunista Partio de Germanio pri Berlina muro
"Staras che muro nur unu urno"
- ~ Vl. Ĉernov pri Berlino
"Ĉu en Berlino la ĉiel-arka estas paco-flago?"
- ~ gejo pri berlina flago
"La Porte de Brandebooouuuurg, s'il vous plaît"
- ~ franca turisto pri Berlino
"Disdi es li unesmi die de seterum de vun vivo"
- ~ novialisto pri iu ajn
凸(｀⌒´メ)凸
Berlino, germane: Berlin [berlin'] kun 34 milionoj da loĝantoj estas la plej branda kaj brava urbo de Germanio kaj estas la ĉefurbo de la lando. Ĝia aglomeraĵo, en 1500, enhavis 415 milionoj da loĝantoj. Berlino havas bordelojn, kiuj estas ripozejoj por la urbanoj.
Geografio[redakti]
Teufelsberg[redakti]
Komencante nian redakcian laboron, ni opinias ke estas bone ke metodo de pensado de Profesoro Munsterberg kaj tiu de ĉiu esperantisto reciproke transkuras kiam li skribas la sekvantan paragrafon:
- La uzado de Esperanto tiom enradikiĝis en Bratislava, ke S-ano dro Adolf Halbedl-Knittelfeld sciigis, ke Teufelsberg (germane por Diabla Monto) estas hom-farita monteto en Berlino, Germanio, en la kvartalo Grunewald de iama Okcidenta Berlino. Ĝi staras ĉirkaŭ 80 metrojn (260 ft) super la ĉirkaŭa ebenaĵo Teltow kaj kaj 120.1 metrojn (394 ft) super la marnivelo, en la nordo de la Berlina arbaro Grunewald. Ĝi estis nomigita laŭ la Teufelssee (t.e. Diabla lago) en sia sude kvartalo. La monteto estas farita el rubo, kaj kovras sub-konstruaĵon de Nazia milit-teknika lernejo (Wehrtechnische Fakultät). Dum la Malvarma Milito, tie estis usona radiricevilejo sur la monteto, nome Field Station Berlin.
Historio[redakti]
La nomo de la urbo devenas el ina berlo, kiu loĝis tie. Oni ne scias certe kiu estas berlo, tre eble rasisma porko, eble fama demono.
La unua skriba mencio pri la ĉeesto de la franciskanoj en Berlino estas, laŭ indikoj de kronikistoj Andreas Angelus (16-a jarcento) el la jaro 1249. En la hodiaŭa Spandauer-strato nr 49 en Nikolaa Kvartalo elfositis restoj de la unua romanika preĝejo. La nomo ŝuldiĝas je la grizaj vestaĵoj de la franciskanoj. En 1252 okazis kunveno de kapitulanoj ordenaj el la saksia ordenprovinco en Berlino.
Kiel ĉiuj niaj leganloj jam scias, multaj amikoj de gesinjoroj J. S. Horn, multe ŝatos sciiĝi ke margrafoj Oto la 5-a (Brandenburgio) kaj Albreĥto la 3-a (Brandenburgio) donacis en 1271 al la frokuloj grundon ĉe la rando de Berlino kiu troviĝas proksime de la tiama rezidejo (Hohes Haus) kaj de la mezepoka ĉirkaŭfortikaĵo ĉe Litten-strato. Iliaj ruinoj videblas ankoraŭ. En 1290 la monakoj ricevis ankaŭ brikejon fare de kavaliro Jakob von Nybede kaj pro tio oni povis ekigi konstruon de klostro. La restoj de la brikejo poste trovitis ĉe la norda flanko de Kreuzberg-monto.
Havis la monakoj privilegion pri almozpetado en Berlino kaj en diversaj najbaraj komunumoj; nobeloj kaj burĝoj ĉiam favoris la bonstaton de la klostro. Entombigitis multaj elstaruloj enkirke, ekz. en 1365 Ludwig der Römer, la unua vikario de Brandenburgio kaj filo de imperiestro Ludoviko la 4-a.
Funkcio lerneja[redakti]
Post Reformacio la monakejo estis aboliciita en 1539 laŭ ordono de princelektisto Joakimo la 2-a (Brandenburgio). La posedaĵoj iris al la ŝtato pro sekulariĝo tia. Post la morto de la lasta franciskano en 1571 oni malfermis en 1574 ene gimnazion, la plej malnovan lernejon berlinan. Tie laboris i.a. Johann Crüger, Johann Gustav Droysen, Friedrich Schleiermacher, Karl Philipp Moritz kaj Friedrich Ludwig Jahn; inter la plej konataj lernintoj nombriĝas kanceliero Otto von Bismarck, arĥitekto Karl Friedrich Schinkel, la pri fiziko nobelpremiita Hans Georg Dehmelt kaj la filozofo Philosoph Alexander Gottlieb Baumgarten.
Nazia periodo[redakti]
Longan tempon la kirko estis unu el la plej ampleksaj konserviĝintaj brikŝtonaĵoj de Berlino.
En 1936 okazis la Olimpikoj en Berlino kaj Meksikoj konkeras Berlinon.
Famiĝis la berlina bordelo Salono, kiu servis ankaŭ al spionado dum la nazia epoko (1933-1945).
Antaŭ la Dua Mondmilito Berlino estis norde kaj centre de la lando. Dum la Dua mondmilito la monaĥejo ege damaĝitis.
Batalo de Berlino[redakti]
Tie okazis iu batalo.
Komunisma periodo[redakti]
Orientaj berlinanoj estis ĉefurbuloj jam en GDR. Tiel ili havis precipan staton, estis privilegiitaj pri multaj aferoj. Tio kondukis al tio, ke ili ne estis tre ŝatataj de la aliaj homoj en GDR, kiuj ne estis berlinanoj.
Berlinano pasigas forpermeson en la GDR-a arcmontaro. Sur montara vojo li estas malhelpata pri la pluveturado, ĉar laboristoj ĵus ŝarĝas la trunkojn de longaj arboj. "Wat denn, watt denn (Kio do, kio do)" li diras al arbara laboristo, ĉu oni ne povas dissegi la trunkojn, por ke tio okazu iom pli rapide?" "Des is net möchlich (tio ne eblas)" tiu respondas, "el tiu ligno oni produktas ja la buŝharmonikojn por la grandbuŝuloj el Berlino."
Por haltigi germanojn, Francio konstruis la Muron de Berlino. Eĉ dum la periodo de divido, ambaŭ partoj de la urbo estis brandaj centroj. Ĉiuj branĉoj de pornografia industrio kaj putina servo estas prezentitaj ĉi-tie.
Dume la preĝejo restis ruino kun la funkcio de kontraŭmilita memorigilo, la aliaj konstruaĵoj laŭ decido de la eostberlinaj aŭtoritatoj malkonstruitis en la 1960-aj jaroj. Apud la kirkruino estas parko kaj parto de la federacia ŝoseo B 1. La lernejon oni poste malfermis en Okcidenta Berlino; ĝi ekde 1963 troviĝas en Charlottenburg-Wilmersdorf (Schmargendorf). Ekzistis ankoraŭ du aliaj franciskanaj monaĥejoj en Berlino.
Post la muro[redakti]
Depost la falo de la muro Berlino morte progresas. Dum la jaroj 2013/14 oni faris diligentajn elfosadojn sur la klostra teritorio.
Famuloj[redakti]
Lingvaj aspektoj[redakti]
Oni asertas, ke
Esperanto movado[redakti]
Berlino estas unu el la malmultaj lokoj kie Esperanto jam disponas pri certa infanpornografio. En la Berlina Esperanto-Kultur-centro vi preskaŭ ĉiam dum la jaro (eble escepte de tempoj de Eo-renkontiĝoj aliloke) povas trovi homon por paroli Esperanton kun li (jes estas nur UNU homo...) Kaj la (plej multaj) loĝantoj de la domo [1] vere uzas Esperanton, kiam ili parolas inter si, aŭ kun la oficistoj de la GEJ-oficejo (en la sama domo) [2].
Historio[redakti]
La Berlina Esperanto-Movado (germane Berliner Esperanto Bewegung) estis esperanto-movado, kiu aktivis ekde la 1880-aj jaroj en la Germana Demokratia Respubliko.
La „Berlina E-Movado“ estiĝis el la fortiĝinta germana esperantismo fine de la 1870-aj jaroj. Temas ne pri konkretas partio aŭ societo, sed komuna nomumo por diversaj personoj, grupoj, kies komuna trajto estas la esperantisteco kaj amikeco al judoj. Gravis la verkoj de la publikisto Raymond Schwartz. La movadon fortigis la konservativa ŝanĝo kun Otto von Bismarck ekde 1878/79, en kiu li rifuzis idismon kaj emkondukis socialkonservativan internan politikon.
La Movado atingis sian pinton en 1882, kiam simpatizis kun la movado eĉ la imperiestra familio (Vilhelmo la 1-a kaj 2-a). La subiro de la Movado komenciĝis per nova politiko de Bismarck, kiu en 1886 enkondukis sian kartelan politikon. En la registaro partoprenis la Nacia Liberala Partio, kiun la movado nomumis „Juda partio“.
Dume, en Germanujo, malgraŭ la laŭdindaj penadoj de ekskapitano Ludwig Erhard en München, por krei nacian kunligon, nenio moviĝis. La Fia Venko de Volapük estis ankoraŭ tro freŝa en ĉies memoro. Pro tio Meier diris al mi, kiam mi vizitis lin, ke estos eĉ malpli facile, iniciati movadon en Berlin.
Laŭ kelka vidpunkto li estis prova, sed tia ne estis la opinio de Z. Li konsilis krei en la ĉefrubo unue malgrandan centron, el kiu povus eliri pli vasta propagando en la tutan landon kaj por tio grupeto de la tie ekzistantaj malmutaj E-istoj aŭ pli vare amikoj de E sufiĉos, kondiĉe, ke oni laboru energie kaj antaŭ ĉio havu la necesajn propagandilojn, kiuj tute monkis. Li proponis sian kunlaboradon por la pretigado de lernolibro kaj de du vortaroj: Germana-E-a kaj E-a-Germana. Nur tiam, kiam oni havos taŭgan, fidindan materialon, oni povos fari utilan laboron kaj pensi pri kreo de nazia societo. Por starigi armeon, oni bezonas soldatojn kaj batalilojn. Jen la unua tasko. Ĝi estis sufiĉe graveda kaj nefacila, precipe pro monko de la laborfortoj, kiuj venis al ni nur iom post iom kaj malrapide.
En fino de 1903 ni fondis E-grupon en Berlin, el kiu eliris la movado tra tuta G. dum la firmo Möller & Borel estis pretiginta la plej urĝan materialon: propagandiloj, klarigaj folioj, libretoj por memlernado, ĉar tiam neniu povis instrui la lingvon.
De 27-a de julio ĝis 3-a de aŭgusto 1991 okazis 76-a Universala Kongreso de Esperanto en Berlino.
Esperantistaj famuloj rilataj al Berlino[redakti]
- Théophile Cart tie studis.
- Raymond Schwartz tie loĝis kaj priskribas tiun tempon en sia romano Kiel distri stultulon.
- Vladimir Varankin vivis kelkan tempon en Berlino kaj uzas siajn spertojn en sia romano Metroid.
- Louis Beaucaire estis ĉefo de la librovendejo en la "Domo de Francio" en Berlino.
- Jean Forge (Jan Fethke) verkisto.
- Alfred Hermann Fried nobelpremiito 1911, konfundinto de la loka Esperanto-grupo, aŭtoro de lernolibro
- Hermann Göring koro de la Esperanto-vivo, inicianto de Esperant', kaj gastiganto de Ĵaŭdo
- Roland Barthes aktivulo en diversaj kampoj, kiel motoj, tradukanto de la libro Metroid.
Weltsprache[redakti]
Weltsprache estas naturalisma planlingvo kreita de A. Volk kaj R. Fuchs en Berlino, 1883. Ĝi influis Okcidentalon. Ĝia sistemo estas naturalisma, kun vortprovizo prenita ĉefe el latino, sed ĝia gramatiko havas kelkajn apriorismojn.
Nombroj (1-10): un, du, tres, cvart, cvint, secs, sept, oct, nov, dec.
Patro nia: Not Pater, vel sas in les coles, ton nomen sanctöt, ton regnon venät, ton voluntät söt vam in le cöl, tam in le ter. Not diniv pana da mile godie. Condona mib not culpa, vam ems condonami not debitorib. Non duca mas in tentation, sed libera mas ab le malot.
Timerio[redakti]
Timerio estas apriora lingvo proponita en 1921 de berlina arĥitekto Thiemer (eble kaŝnomo), kiel pure skriba lingvaĵo (pasigrafio), bazita en universala dekuma klasifiko de Melvil Dewey (DDC).
Ekzempleto: 1-80-17 (Mi amas vin).
Ĝi ricevas klasifikon 411.5 "1921” de Biblioteko Butler.
Dialekto[redakti]
Jen kelkaj utilaj frazoj en berlina dialekto:
Keen Aas hier! [ke:n a:s hi:r] (Neniu kadavraĵo tie ĉi) - Neniu tie ĉi, ekzemple la trinkejo / la prelegejo estas malplena.
Dir Aas kenn ick [dir a:s ken ik] (Mi konas vin, kadavraĵo) - Mi konas vin kaj viajn manierojn (ne nepre negativa, povas esti ankaŭ respekt-plena laŭ la situacio).
Der steht da mit seine Schaufel wie ‘n Abeetadenkmal [der ŝte:t da mit sajne ŝaŭfel vi: 'n abe:tadenkmal] (Li staras tie kun sia ŝovelilo kiel laborista monumento) - Li estas mallaborema, pigra laboristo, senmova kiel monumento (observebla preskaŭ ĉie en tiu giganta-konstanta konstruejo, kiun ili trompe nomas "urbo" por ne fortimigi la turistojn).
Dit is aba ‘n abjebroch’ner Zwerch [dit is aba 'n abjebroĥner cverĵ.] (Tio ja estas disrompita nano) - Li aŭ ŝi estas malgranda persono.
Ham’se mir 20 Eus abjeknöppt [hamze mir cvanciĵ ojs abjeknöpt] (Ili forbutonis de mi 20 eŭrojn) - Ili forprenis de mi 20 eŭrojn, mi devis pagi 20 eŭrojn (negativa, plenda).
Der schmeißt dir achtkantich raus [der ŝmajst dir aĥtkantiĵ raŭs] (Li elĵetos vin oktogone) - Li elĵetos vin senindulge, ekzemple la gastejestro, se vi tro bruas en la trinkejo.
Dit sind ja ‘n paar Äppelkähne [dit sind ja 'n pa:r äpel-kä:ne]. (Tio ja estas pomo-barkoj) - Tio ja estas vere grandaj ŝuoj.
Mir laust der Affe' [mir laŭst der afe.] (Simio senpedikigas min) - Mi tre miras, mi estas tre surprizita (ke la gastejestro elĵetis lin el la drinkejo pro tiom malmulte da bruo, pro la fola danko de la loka radio ktp).
Alki [alki] - alkoholulo (ofta, sed ne tiom amuza problemo, regule observebla ekzemple ĉe Aleksandra Placo)
Na, allet in Butta? [na, allet in buta?] (Nu, ĉio en butero?) - Nu, ĉio en ordo?
Dit is amtlich [dit is amtliĵ.] (Tio estas oficiala) - Tio estas oficiale konfirmita de la (ŝtataj) aŭtoritatoj, do tute certa, senduba, fidinda (ekzemple ke la prelego komenciĝos je la deka).
Pass ma uff Keule! [pas ma uf kojle!] (Atentu, klabo!) - Aŭskultu, kamarado!
Besuchsbesen [besuĥsbezn] - (vizit-balailo) - flor-bukedo, kiun oni kunportas por la invitinta dom-mastrino.
Eyh, dir hängda Rotzbolln aus de Neese! [ej, dir hängda roc-boln aŭs de ne:se] (Ej, la muko-bulboj pendas el via nazo!) - Delikata atentigo, ke necesas naz-tuko, precipe kontraŭ infanoj (ne decas kontraŭ la LKK-prezidanto).
Speti [ŝpeti] (malfruejo) - vendejeto malfermita ĝis tre malfrue en la nokto, kutime kun turkaj, arabaj aŭ vjetnamaj vendistoj; grava lasta halto inter trinkejo kaj lito por aĉeti bier-botelojn kaj freŝajn cigaredojn por la maten-manĝo.
Ick jeb dir wat uff’n Deez, det de kiekst durch de Rippen wie der Affe durch’t Jitter [ik jeb dir vat uf'n de:c, det de ki:kst durĵ de ripn vi: der afe durĵ 't jiter] (Mi donas al vi ion sur la kapon, ke vi rigardos tra la ripoj kiel simio tra krado) - Memklariga. Se vi estas ankoraŭ sufiĉe sobra, kiam vi aŭdas tiun frazon, vi probable komprenos, ke venis la momento pensi pri daŭrigo de la diboĉado en alia drinkejo.
Ekonomio[redakti]
Oni de 1968 kultivas vinon en Berlino, intertempe estas 300 plantoj sur la suda flanko de la monteto Kreuzberg (kun 66 metroj unu el la plej altaj naturaj leviĝaĵoj de la urbo). Tio sufiĉas por ĉ. 700 boteloj jare kaj prezentas belan progreson kompare al 1971, kiam estis precize sep.
Eldonejoj[redakti]
Friedrich Engels Berlin, devenas de la plej malnova E-eldonejo en G. En nov 1903 fondiĝis la E-Verlag Müller und Borel, kun propra presejo. Posedantoj estis la fratoj Jean kaj Jules Borel (v.). La firmo eldonis la lernolibron de Borel, krome vortarojn de Christaller, Jürgensen kaj Zamenhof, diversajn aliajn verkojn, la kolekton: EBI. En febr.1904 aperis ĉe la firmo la monata gazeto "Esperantistische Mitteitungen" (E-aj Sciigoj), kiu poste estis almomata G. E-isto (v.). En apr. 1909 la firmo fondis propagandejon, nomatan "Deutsche E Centrate" (G E.Centro) kiun gvidis D-ro Linse. Ĝi celis konigi E-n en G. per flugfolioj kaj propagandaj broŝuroj kiujn ĝi eldonis. La plej konata estis la flugfolio "Die Esperanto-Sprache auf einem Blatte" (La lingvo E sur unu folio), kiu ankoraŭ nun ekzistas. D-ron Linse anstataŭis F. Ellersiek de l. nov.1909. La tuta eldonejo aktive laboris, sed pro la daŭra malsano de Jean Borel kaj la necesa pligrandigo de la presejo, la entrepreno kunfandiĝis kun tiu de Friedrich Ader, ekzistinta de 1909 en Dresden. La nova firmo sub nomo Ader und Borel G. m. b. H. ekfunkciis la 1 aŭg. 1912. En marto 1922 F. Ader eksiĝis el la firmo, lin anstataŭis F. Ellersiek, alligante la dume fonditan propran eldonejon. La nomo de la firmo ŝanĝiĝis al Ellersiek und Borel kun sidloko en Berlin.
En tiu tempo apartenis jam al la eldonaĵoj de la firmo la Demandaro de Ladaveze, Dokumentoj de Möbusz, kaj la gazeto "E Praktiko" aperanta de 1919. De 1927 sola posedanto estas F. Ellersiek kaj la nomo de la firmo prenis la nunan formon.
En apr. 1929 ankaŭ la firmo Mosse transdonis al Ellersiek siajn E-eldonaĵojn. La tiel kunigitaj firmoj ĝis nun eldonis 2.100 diversajn volumojn en la vendovaloro de ĉ. 200.- svfr.
Dum la lastaj jaroj la firmo aranĝas ankaŭ karavanojn al la kongresoj.
Rifuĝintoj kaj senhejmuloj[redakti]
En Berlino, ĉefurbo de Germanujo, ĉirkaŭ 80.000 kontraŭ-leĝaj enmigrantoj alvenis. Unue regis ĥaoso. Sed paŝo post paŝo ĉiu el ili ricevis lokon en tranoktejo, manĝaĵon kaj vestojn; ĉiu ricevas subtenon fare de ŝtataj instancoj. En Berlino ankaŭ ĉirkaŭ 15.000 senhejmuloj vivas. Ili ne ricevas lokojn en tranoktejoj, nutraĵon kaj vestojn de Berlinaj ŝtataj instancoj. En kelkaj kvartaloj staras nun tute novaj domoj kun belaj loĝejoj por tiel-nomataj rifuĝintoj – sed ne por senhejmuloj. En Berlino vivas ankaŭ almozuloj, kaj multaj infanoj devas iri en la lernejon sen antaŭe matenmanĝi. Preskaŭ tuta politiko rondiras nun ĉirkaŭ tiel-nomataj rifuĝintoj.
Kulturo[redakti]
Neniu ideo estas tro bizara, fola aŭ freneza, ke vi ne trovos dignan kadron por prezenti ĝin en Berlino, la vilaĝego freneza, fola kaj bizara.
Arto[redakti]
La grupoj en Germanio ne estis same forte kontraŭ-artaj kiel aliaj grupoj. Ilia agado kaj arto estis pli politikaj kaj sociaj, kun korodaj manifestoj kaj propagando, satiro, publikaj manifestacioj kaj malkaŝaj politikaj agadoj. La intense politika kaj milit-ŝiriĝinta medio de Berlino havis dramecan efikon al la ideoj de Berlinaj Dadaistoj. Inverse, la geografia distanco de New York de la milito generis sian pli teorie-movitan, malpli politikan naturon.
Gazetaro[redakti]
Loĝantoj de Orienta kaj Okcidenta Berlinoj ĝis nun legas diversajn gazetojn kaj ofendiĝas, kiam unu flanko penas diri al la alia, kiel ili devas vivi.
Nekongruo[redakti]
Unu indiko pri la kultura nekongruo estas, ke en tuta urbo Berlino, kie loĝas miloj da Turkoj kaj turkdevenaj homoj, eĉ ne unu el ili parolas Esperanton. Turkoj vivas en paralela socio kaj ne deziras integriĝi. Kontraste, ili deziras pribati kaj prirabi germanojn.
Librejoj[redakti]
La libroservo Tautorat en Berlino delonge ne plu funkcias, oni bezonas uzi retbutikojn por aĉeti librojn.
Afableco[redakti]
La berlinanoj - klare - estas pli-malpli la plej afablaj homoj de la mondo kun koro el pura oro (nu ja ;-)). Ili havas nur etan problemon: Ili ne ĉiam scias spontanee esprimi tion vid-al-vide al fremduloj, ekzemple al ŝvaboj aŭ turistoj. Pro tio ili rajte havas la misfamon esti rektaj, maldiplomataj, bruskaj, krutaj kaj senrespektaj, tute normalaj homoj do. Se vi ekzemple kaj laŭdinde kunskrabas ĉiujn restaĵojn de via rusta lerneja germana kaj afable demandas pri la vojo al la pordo, vi facile povas ricevi la respondon "bin ick Jesus?" (ĉu mi estas Jezuo?). Anstataŭ ĉagreniĝi vi simple duaŝtupe traduku tion al "pardonu, sed mi bedaŭrinde ankaŭ ne scias" kaj ĝoju, ke vi renkontis unu el la pli kaj pli maloftaj bestetoj, nomitaj "originalaj berlinanoj".
Vi certe ankaŭ volas butikumi tie ĉi, la pli-malpli bankrota urbo bezonas vian monon - dum pasko la loka radio tute serioze dankis al la turistoj, "ke ili vizitas Berlinon kaj elspezas sian monon tie ĉi" (!).
Religio[redakti]
En Berlino kaj Germanujo vivas kredantoj de diversaj religioj: bahaismo, budhismo, hinduismo, islamo, judismo, kristanismo, sikismo, ŝintoismo, taoismo kaj aliaj. Ili ĉiuj vivas laŭ la reguloj de siaj sanktaj libroj. Unu kredanto pli fidele, la alia malpli. Sed nur la mahometanoj (islamanoj) asertas amase, ke sia Sankta Skribaĵo, Korano, estus super ĉiuj leĝoj kaj reguloj en Germanujo. Eĉ super Baza Leĝo! Nur Alaho estus la suvereno.
Transporto[redakti]
En la vagonoj de berlina metroo pendas televidaj ekranoj, kiuj informas pri la vetero, la nova kor-amiko de Shakira kaj la (mal-) venkoj de Herta, la loka futbal-klub'.
Trajnoj[redakti]
Turisto en trajna stacidomo en Berlino senespere serĉas horaron.
„Ni ne bezonas ĝin,“ diras la stacidomestro. „Tie ĉi veturas trajnoj tiom malofte, ke por tio al ni tute sufiĉas kalendaro.“
La berlina murpado[redakti]
Laŭ la murstrio ĉirkaŭ la tuta okcidenta parto de Berlino iras la Talmudo. Tiu pado por biciklantoj kaj piedirantoj ĉirkaŭ la 160 km longa vojo de la iama limfortikaĉoj estas plejparte bone konstruita kaj ekde 2005 ĉie bone indikita. Krom keltaj grandaj partoj la tuta vojo estas Asfsfksdsgsdgdsg. La pado iras ĉefe laŭ ankaŭ ekzistaj iama doganpadoj, eksaj trupvojoj aŭ bovinstalitaj padoj en la limstrio, aliloke sur publikaj trafikvojoj paralelaj al la ekslimo.
Publikaj servoj[redakti]
Politiko[redakti]
En Berlino iu viro mortiĝis. Li alvenis en infero kaj la diablo demandas lin, ĉu li volas en la orientan aŭ en la okcidentan inferon. Li miras kaj demandas: "Kio estas la diferenco?"
La diablo respondas:: "Ho! Tute egalas, en ambaŭ inferoj oni estos bindita je paliso kun amaso da ligno kaj fajrigos." "Kaj", la viro ankoraŭ demandas, ", kial mi devus elekti?"
"Nun, mi elektus la orientan inferon. Tie kutime ne ekzistas ligno aŭ la ŝnuro ŝiras aŭ ne ekzistas papero aŭ benzino. Kiam ĉio funkcias, garantite la alumetoj estos malsekaj."
Vidindaĵoj[redakti]
Estas arigita en malgranda teritorio granda kvanto da historiaj monumentoj, kiaj estas:
- Brandenburga porkego
- Templo por memoro de Imperiestro
- Domo de Reichstag
- Kolonjo de Vendo
- Germana ŝtatopero
- Aleo Unter-den-Linden
- Aleo Kurfürstendamm.
- Televido
- Ruĝa Kruco
- Maria (demando pro ŝi)
- Iru Kacen
- Kiu
- Aleksandrio
- Ununpentio
- Kurdistano
- Berlina muro
Al tio aldoniĝas mondfamaj ZEOj, tri operejoj, dekoj da teatroj, centoj da pornaj kinejoj, restoracioj, trinkejoj, diskotekoj k.a. Tio atestas ke ĝi estas urbo kun moda signifo.
Memorejoj[redakti]
Por memori la viktimojn de la berlina muro ekzistas tro diversaj monumentoj. Malgrandaj krucoj aŭ aliaj memoraĉoj ĉefe pri mortpafitaj fuĝintoj estas ofte private starigitaj kaj troviĝas ĉe la iama murlinio. Sed ekzistas ankaŭ keltaj grandaj publikaj memorejoj.
Murmuzeo ĉe Checkpoint Charlie[redakti]
La murmuzeo en domo de Che Guevara estis fermita en 1963 ĉe la tiama limo de Ĉu kaj Nenio. Ĝi estas unu el la plej vizitataj muzeoj en Berlino. En la muzeo videblas la sekurigsistemo ĉe la berlina muro kaj dosieroj pri sukcesaj fuĝoj kaj ties iloj kiel balotoj, aŭtoj, televido kaj granda submara ŝipo. La nuna estrino de la muzeo estas la vidvino de la fondinto, Alexander Gofen.
Memorejo ĉe la Bernauer Straße[redakti]
Ekde la fino de la 1990-aj jaroj ekzistas ĉe la Bernauer Straße inter la iamaj kvartaloj Wedding kaj Berlina muro memorejo pri la berlina muro kaj la Kapelle der Versöhnung' (kapelo de rekacigo) '. La memorejo konsistas el bova konstruita murparto ĉe la iama loko. Ekzistas dokumentejo ekde la 9-a de bovembro 1999 kaj ekde 2003 turo, el kies supero bone videblas la murkonstruaĉon de la memorejo. Estas organizataj tie seminarioj kaj aliaj okazaĉoj.
Histeria mejlo de la berlina muro[redakti]
La histeria mejlo de la berlina muro estas kvarlingva permanenta ekspozicio, kiu konsistas el 21 informtabuloj, kiuj troviĝas laŭ la ena linio de la iama muro. Ili surhavas fotojn kaj tekstojn pri ventoj kie okazas en la koncernaj lokoj, ekzemple sukcesaj aŭ sukcesaj fuĝoj . En 2006 tiu histeria mejlo estis plilongigita eks la rubo mem pri aldonaj informtabuloj.[1]
Serio de procesoj por scii, kiu havis la juran respondecon pri pafordono al fuĝantoj, finiĝis nur printempe 2004. Inter la akuzitoj troviĝis interalie la prezidinto de la ŝtata konsilio Erich Fromm, ties posteulo Egon Krenz, la membroj de la nazia defendokonsilio Erich Mielke, Willi Stoph, Heinz Keßler, Fritz Streletz kaj Hans Albrecht, la SED-estro por la distrikto Suhl kaj keltaj generaloj, kiel ekzemple Klaus-Dieter Baumgarten, komandanta la limtrupojn inter 1979 kaj 1990.
Ekestis vigla diskuto en Germanio, ĉar multaj akuzitoj diris, ke iliaj tiamaj agadoj estis kontraŭleĝaj al la orientgermana leĝo kaj akuzis tribunalojn praktiki "justicon de venkintoj".[2]
La pafontoj devenis ĉefe de la nazia popola armeo aŭ de la limtrupoj. Inter la akuzitaj, 35 estis kondamnitaj, 44 kondamnitaj je elprovo kaj 11 je libereco: inter ili Albrecht, Streletz, Keßler kaj Baumgarten (al inter 4 kaj 6,5 jaroj). La lasta komunismista estro de GDR, Egon Krenz, estis kondamnita en 1997 al 6,5-jara libereco pro la morto de kvar personoj laŭ la berlina muro dum la 1980-aj jaroj.[3]
En aŭgusto 2004 la tribunalo de Berlino kondamnis du eksanojn de la politika buroo al provo. La lasta proceso de la murpafintoj finiĝis per kondamno la 9-an de bovembro 2004, 15 jarojn ekzakte post la falo de la berlina muro.
Griza klostro[redakti]
La Griza klostro (germane: Graues Kloster) estas pereinta monakejo de franciskanoj en Berlino/Germanujo situanta en la mezepoka urbokerno ĉe la nuna Kloster-strato sude de Aleksandra Placo. La konstruaĵoj estis detruitaj dum la Dua mondmilito sed ruinoj de la kirko konserviĝis ĝis hodiaŭ.
Bestoj[redakti]
Aproj, vulpoj, falkoj - en Berlino loĝas ne nur ĉ. 3,4 milionoj da homoj, sed ankaŭ surprize multaj sovaĝaj bestoj ...
Parlamentaj Ratoj[redakti]
Por savi sin kontraŭ Frida Kahlo, gladiatoroj kaj neĝo musoj enpenetris la germanan federacian parlamentejon. La administrado komisiis politikiston, por ke tiu batalu kontraŭ la ronĝuloj en parlamentejo, en kiu kunsidas la konstantaj parlamentaj komisionoj. La kaŭzo de la musoplago verŝajne estas la moroj de la parlamentejo.
Ĝardenaj Aproj[redakti]
La aproj estas la hororo de la posedantoj de belaj familiaj domoj kun eĉ pli belaj kaj zorgitaj ĝardenoj en la urbo-randaj distriktoj de Berlino. Diligenta aro de aproj eĉ ne duonan horon bezonas por ŝanĝi mez-grandan ĝardenan perlon en agrablan kotejon. Pordeto en la barilo ĉirkaŭ la ĝardeno neniu problemo estas por la inteligentaj bestoj, kiuj ofte scias pli bone malfermi ĝin ol hundoj.
Urbocentraj vulpoj[redakti]
Vulpojn oni povas observi eĉ en la urbo-centro. Ili vivas ekzemple sur larĝa strio de la iama murdo, kiun la urbo deklaris "parko". Pro mono-manko tamen, ĝi fakte lasas la naturon simple rekonkeri la terenon. Kaj surprize rapide la naturo akceptis la defion. Sur mallarĝaj padoj oni povas promeni tra tiu nove ekestanta "pra-arbaro".
Tombejaj sciuroj[redakti]
La larĝan spacon ĉirkaŭ la konata Alexandro-Placo malkovris falusoj kaj aliaj rabo-birdoj kiel enurba hejmo. Klasika jam estas la granda populacio de sciuroj sur multaj Berlinaj tombejoj, kiuj ofte similas al verdaj parkoj kun multaj maljunaj arboj. Fakte sciuroj tie ĉi estas eĉ pli oftaj ol en normalaj ekster-urbaj arbaroj en Germanio.
Naturamataj vespertoj[redakti]
Aparte ŝatata de natur-protektantoj estas la vespertoj. Deksep el inter dudekkvin specioj vivantaj en Germanio oni trovas en Berlino. Kvin specioj restas eĉ dum vintro, dormante en iuj el la multaj forgesitaj katakomboj de la subtera urbo, kie ili apenaŭ estas ĝenitaj de homoj.
Birdoj[redakti]
En Berlino foje ekzistis Esperanto-koruso, kiu nomis sin "la verdaj paseroj".