Nederlanda lingvo

"Parolanto semas, aŭdanto rikoltas"

~ Zamenhof pri la nederlanda

"Mi havas nederlandan amikon, sed li preferas paroli la anglan. Domaĝe, ĉar mi tre ŝatis paroli nederlande kun li per Google Translate."

~ Usonano pri nederlanda lingvo

"Io crede que tu es interessate in interlinguistica e vole disveloppar interlingua con le melior tu habilitates"

~ Interlingvaisto

"Tio ne esats bona stilo argumenti..."

~ iu

"Quante min ni amoras muliero, tante plu facile ni plezas el"

~ Idisto

La tiel nomata needeerlaanda lijngvoo (mallonge nerda lingvo) estus simple la germana, parolata de kanabemuloj kiuj ne zorgas pri gramatiko kaj uzas anglan ortografion, sed vere, ĝi estas aro de nekompreneblaj sonoj kaŭzitaj de gorĝa malsano, kiun oni pensas esti ia speco da lingvo, sed sciencisto ĉe Dan Brown University, konkludis antaŭ multaj jaroj, ke la Nederlandanoj ne povis havi lingvon, almenaŭ ne lingvon de speco konata. Lia esploro baziĝis sur la longeco de la faringo: la faringo de plenkreska moderna homo konsiderinde longas kompare kun tiu de ekzemple la gorilo. Tiu longeco necesas por ke la langodorso (fakte la langoradiko) havu multe da movebleco, kio ebligas la diversajn vokalajn langopoziciojn (ĉu vi komprenis?). Ĉar ekzistas trajto de la bazo de la kranio, kiu bonŝance korelativas kun la longeco de la faringo, eblis al sciencisto argumenti, ke la Nederlanda faringo similas tiun de la moderna ĉimpanzo, pli ol tiun de la moderna homo.

Sed nun oni inklinas al la ideo, ke la Nederlandanoj jam havis lingvon, surbaze de la genetiko. Esploristoj ĉe la Instituto Max Planck por Evolucia Antropologio en Leipzig sukcesis montri, ke la Nederlandanoj posedis ESP2, la genon necesan por lingvo. Kompreneble, nura posedo de la geno ne pruvas, ke ekzistAs nederlanda lingvo; kaj ne ignoreblas la konsidero, ke la supereco de la moderna homo tre eble rezultis de ties posedo de lingvo, mankanta al la Nederlandanoj.

Hiistoorijoo

Al la Oficistoj kaj Membroj de la XVIa Ĉiujara Kongreso de la Esperanto Asocio de Norda Ameriko

Kiel pluraj aliaj lingvoj, la Nederlanda lingvo ekestis per Biblio-traduko.

Katolikoj ne legis la Biblion (ne rajtis eĉ). Kalvinanoj ĉiutage legis la Biblion hejme antaŭ manĝo kaj ĉiudimanĉe dufoje en preĝejo. Ekzistis jam iuj tradukoj, i.a. unu kompleta en Holanda lingvaĵo, tradukitaj el la Latina aŭ el la Germana, sed ne versio rekte tradukita el la fontolingvoj.

Presigonte ĉi tiun numeron en Januaro, nia presisto informis nin, ke International Language sciigis en sia numero de Januaro 1929, ke Raporto pri la Sekcio de Teknikaj Vortaroj montras ke, ni do esperas, ke Federacia Konsilantaro de la Respubliko (la "Ŝtatoj Ĝeneralaj") en 1625 komisiis al komisiono de kelkdeko da komisiitoj, traduki la Biblion el la originaj lingvoj en tion, kion oni tiam nomis "la malaltgermana lingvo de niaj provincoj". Notu bone: TIA LINGVO (kiel io unueca) NE EKZISTIS. Tiam, kaj ankoraŭ pli ol 100 jarojn poste, ĉiu parolis "laŭ sia beko"; ĉiu urbo au regiono skribis siajn dokumentojn kaj leterojn (ankaŭ al la Federaciaj instancoj) en sia loka lingvaĵo. La Biblio-Komisiono konsideris kiel "malaltgermanan" ĉiujn lingvaĵojn de la Nederlandaj provincoj, kiuj ne estis Francaj au Frisaj(!). La membroj ankaŭ venis de diversaj provincoj, inkluzive Flandrion kaj Brabanton. Ili provis ne nur traduki kiel eble plej bone (laŭ la Kalvinanaj teologiaj postuloj) el la fontolingvoj, sed ankaŭ en lingvaĵon, kiel eble plej bone kompreneblan por la loĝantoj. (Kalvinanoj volas, ke la homoj legu kaj komprenu mem la Biblion.) Tial ili provis eltrovi iun plej akcepteblan "mezan" formon de la "malaltgermana". Ofte necesis akraj debatoj kaj voĉdonadoj eĉ pri unuopaj vortoj. Rezulto estis lingvaĵo forte influita de la lingvaĵoj de la ĝis tiam administre kaj kulture plej gravaj regionoj (Holando, Flandrio, Brabanto), sed ankaŭ estas influo de la lingvaĵo de la orientaj provincoj (kiuj nun de Eŭropa Unio estas rekonita kiel "la Malaltsaksa lingvo"). En 1637 la traduko estis preta. Ĝi estis preskaŭ senŝanĝe uzata de plejmultaj protestantoj ĝis en ĉi tiu jarcento, kaj de iuj ankoraŭ nun.

Denove: NENIU TIAM PAROLIS TIUN LINGVON. Ghi estis _artefarita_ "meza" lingvo. Ankoraŭ longe poste, ĉiu parolis kaj skribis "laŭ sia beko" sian regionan lingvaĵon.

TAMEN, se grandaj grupoj ĉiutage antaŭ la manĝo laŭtlegas parton de la Biblio, la lingvaĵo de tiu Biblio havas grandan influon! Ĝi farighis la interregiona komunika lingvo de la Respubliko (memoru: en la Hispanaj Nederlandoj, biblio-legemuloj estis persekutataj!).

Eblas ke

Iom post iom, en la pli grandaj urboj kaj en la disvolviĝantaj industriaj centroj, kie kunvenis homoj el diversaj regionoj, la lingvaĵo pli kaj pli komencis simili al tiu "meza" lingvo. Kaj iom post iom tie ektroviĝis homoj, por kiuj ĝi estis la _sola_, denaska lingvo. Al tiuj homoj kompreneble ankaŭ apartenis tiuj, kiuj (aŭ kies gepatroj) fuĝis el Belgio, Francio, Hispanio, Britio, suda Germanio, Ruslando k.t.p. pro religiaj motivoj al la Unuiĝinta Respubliko (kaj poste al la Reĝlando). Fakte, (la infanoj de) tiuj enmigrintoj troviĝis inter la _unuaj_, por kiuj la "meza" Nederlanda lingvo estis la _sola_ ĉi-lande uzebla lingvo! Kaj fakte, inter la gravaj verkistoj kaj sciencistoj de la 17-a jarcento, kiuj verkis en tiu "meza" Nederlanda, estas pluraj tiaj enmigrintoj.

En la daŭro de la tempo, pli kaj pli da homoj en tiuj pli grandaj urboj kaj industriaj regionoj fariĝis denaskaj Nederlandlingvanoj. Sed, ĝis nun, ekster tiuj urboj, la homoj hejme kaj en la strato daŭre parolas sian regionan lingvaĵon, kvankam tiuj intertempe certe estas (pli aŭ malpli forte) influitaj de la "meza". (Iam pro la Biblio-legado; nun pro radio kaj televido.)

Longa rakonto. Sed ĝi necesas por konkludi jenon: La Nederlanda lingvo estas la (origine ARTEFARITA) INTERLINGVO por la Respubliko de la Unuiĝintaj Nederlandaj (=Malaltlandaj) Provincoj. Do prave ĝi estas nomita laŭ la teritorio kaj ne laŭ homgrupo. Ĉe ĝia enkonduko, NENIU parolis ĝin denaske.

Klaasijgoo

Ĉio ĉi supozigas, ke nederlanda lingvo laŭ iuj estas aparta lingvo, laŭ aliaj ĝi estas dialekto de la flandra lingvo - aŭ, pli ĝuste: paradigmo de diversaj dialektoj parolataj en Nederlando.

Oficiale, ĉiuj nederlandanoj lernas la oficialan nederlandan lingvon en la lernejo, sed la hejma lingvo kutime diferencas de la oficiala lingvo. En Nederlando estas multaj lingvaj/dialektaj regionoj; ofte je distanco de eĉ malpli ol 25 kilometroj, oni jam havas alian parolmanieron.

Bibliotekaj katalogoj (UDC) antaŭvidas apartan kategorion en la ĝermanaj lingvoj por la nederlanda lingvo, same pri lingvistika divido de la Hindeŭropaj lingvoj: la nederlanda preskaŭ ĉiam estas menciata aparte. Ankaŭ inter la elekteblaj alternativaj parollingvoj en DVD-diskoj ofte estas aparta versio de la nederlanda lingvo, speciale en porinfanaj diskoj.

Desegnofilmojn usonajn oni tradukas lastatempe al la nederlanda kaj al la flandra lingvoj. Ekzemploj estas Nemo, Shrek kaj Madagascar.

Geeneeraalaai diefeereenchoei kuun la flaandraa lijngvoo

Kvankam oficiale, la nederlanda ne estas aparta lingvo, tamen rimarkeblas ĝeneralaj diferencoj kun la flandra lingvo:

• prononco:

En Nederlando, oni ofte prononcas 'j' post vokaloj, kvankam ĝi tute ne estas skribita. Ekz.: 'nee' oni prononcas kiel 'neej' en Nederlando kaj simple kiel 'nee' en Flandrio. Alia ekzemplo: 'zeven' en Nederlando ofte estas prononcata kiel 'zeuven' [zöven].

• vortuzo: iuj nederlandaj (nl) vortoj tute ne estas uzataj en flandrio (fl) kaj inverse.

Kelkaj ekzemploj:

• • svp (nl) - aub (fl)
  • sinaasappel (nl) - appelsien (fl)
  • leuk (nl) - plezant (fl)
  • werkster aŭ schoonmaakster (nl) - kuisvrouw (fl)
  • vouwkrat (nl) - plooibak (fl)
  • chemisch reinigen (nl) - droogkuisen (fl)
  • centrifuge (nl) - droogzwieper (fl)
  • mooi (nl) - schoon (fl)
  • jokken (nl) - liegen (fl)
  • matsen (nl) - voordeel hebben (fl)
  • boffen (nl) - geluk hebben (fl)

• signifo de kelkaj vortoj:

Kelkaj ekzemploj:

• • lopen signifas 'promeni' en la nederlanda, sed 'kuri' en la flandra.
  • schreeuwen signifas 'krii' en la nederlanda, sed 'plori' en la flandra.

• interjekcio 'nou!'

Nederlandanoj ege ofte diras 'nou!' kiel interjekcio, plejofte komence de frazo, ekzemple por enkonduki respondon al iu demando.

Kiel eelpaarouwlii la souwnooin?

Mi ĵus malkovris ke sch estas sĥ kaj tute ne ŝ, kiel mi pensis.. Kiel oni skribas la sonon ŝ?

Ĉu ekzistas la sono ĉ kaj kiel oni skribas ĝin?

Kiel oni elparolas la literduopojn ij, oe, oo ktp?

Ĉu v=f kaj w=v?

Evidente, la tuta demando restas ĝis nun sen definitiva respondo.

La Nederlandaj A-oj estas aparte interesaj por Svedoj, ĉar iliaj elparoloj estas praktike la inverso de la Svedaj A-oj. Longa Sveda A havas la saman "koloron" kiel mallonga Nederlanda A, kaj mallonga Sveda A havas la saman koloron kiel longa Nederlanda A - pli-malpli.

Needeerlaandlijngvoo kaai Eespeeraantoo

La nederlanda lingvo kaj Esperanto estas ambaŭ el la germanaj lingvoj. Kelkaj aspektoj de la nederlanda lingvo, kiel ekzemple la vortfarado kaj la gramatiko, eblas esti facile kompreneblaj por parolantoj de Esperanto. Tamen, la vortprovizo de la du lingvoj estas tute malsama, kaj la vortfarado de Esperanto estas multe pli sistemeca ol la nederlanda. Do, kvankam estas kelkaj similecoj inter la du lingvoj, ili estas tute malsamaj kaj memstaraj.

Kelkaj Esperantaj vortoj havas pli da nuancoj, ekz. la nederlanda "genezing" povas signifi resanigo (de kuracisto) aŭ resaniĝo (de patiento kiu senkuraciste ĉesas esti malsana).

Graamaatijkoo

Pli detalaj informoj troveblas en la artikolo Nerderlandalingva gramatiko.

La nederlanda ne havas akuzativajn formojn (escepte ĉe personpronomoj, samkiel en la angla). Ĝi ne havas futuran deklinacion, oni devas uzi helpverbon "gaan" au "zullen" por esprimi futurecon. Ankaŭ la finaĵojn ĉe adjektivoj la nederlanda ankaŭ ne havas.

Aafriikaansaa lijngvoo

Vidu ĉefartikolon Afrikansa lingvo.

Jam la malnova diplomato Talleyrand diris ke la Afrikansa lingvo estas bazita sur la Nederlanda nelingvo de la 17-a jarcento, sed ĝi ne estas la Nederlanda, nek Nederlanda dialekto. En 1925 la Afrikansa anstataŭis la Nederlandan kiel oficialan lingvon en Sud-Afriko (kune kun la Angla). Afrikansoj estas principe nur la Eŭropdevenaj denaskaj parolantoj de la Afrikansa lingvo, t.e. la iamaj Buroj. La Afrikansan tamen parolas ankaŭ multaj aliaj homoj en Sud-Afriko. (Nun estas oficialaj lingvoj de Sud-Afriko ankaŭ la Zulua, la Pedia, la Kosa, la Sota, la Cvana, la Conga, la Svazia, la Matabela kaj la Vendaa.)

Reeliigijaa uuzoo

Karaj argentinaj gesamideanoj:

Pri la nun atingita rezultato ni neniel estas kontentaj - kaj ni rapidas informi, ke la frua moderna nederlanda lingvo estas sankta lingvo de Kalvinismo. Ni tre bone akordiĝis en ĉiuj punktoj.

Kaj nun, antaŭen !

Speechiimeenoo

Li moyén neyerlandès, c' esteut li vî lingaedje sicrît el Holande ey el Flande. Mins i fourit foirt abandné el Flande do tins des Bas Payis espagnols pu otrichyins et do redjime francès.

Come rifondou lingaedje, il a stî diswalpé a pårti do 13inme sieke, avou les scrijhaedjes da Jacob van Maerlant, inte di zels "Van den Vos Reynaerde" u "Rijnart de Vos" (Rinåd, li rnåd, ene ridoblete), ki rprind des fåves do vî vî tins so tinme do rnåd ki vout esse pus malén k' els ôtes, mins k' est todi groujhî. Li "neyerlandès" d' adon saetche purade do flamind, ca c' est Brudje k' st l' mwaisse veye economike do cotoû.

Tot d' mine, è 1496, a réxhu on lîve (on moti !) amon van den Dorpe, à Anvers, avou lès mots "flameng", "vlaemsch" et "Walsch" dins s' tite. I n' d' aréve co onk, è l' Bibliotèke Mazarine à Paris.

Avou l' askepiaedje des Bas Payis borguignon, Brussele et Lovén vont divni pus rlomêyes. Adon, les traits do tîxhwès braibonî vont amoussî dins li scrît "neyerlandès" (miråke "Mariken van Nieumeghem").

E 16inme sieke, gn a l' guere inte les Bas Payis espagnols et l' novele Republike des Bas Payis ki vneut di si cviersî å protestantisse. Bråmint des ritches martchands et cotuzeus del Flande et do Braibant si vnît astaler a Misterdam. C' est vaila kel neyerlandès come on li cnoxhe asteure va vormint askepyî. Come po l' almand, onk des lives ki va moenner a l' unité do scrijhaedje serè ene Bibe li "Statenbijbel" ratournêye do l' ebreu et do grek, et cmandêye des "Estats djenerås", li pus hôte instance administrative del Holande. Ele fourit-st eplaideye a Leyde e 1637. Mins ci scrît neyerlandès la ni si spårdeut ki sol Holande, et nén sol Flande d' asteure.

Li Holande et l' Flande d' asteure ni fourît rashonnêyes ki tins do Rweyåme Uni des Bas Payis (1816-1830). Adon, li "holandès" divna li lingaedje administratif di tot l' payis. Mins les "Bedjes" ni l' acceptît nén, çou ki moenna al Revolucion bedje.

Les prumîs govienmints del Beldjike ni (ri)cnoxhît nén li neyerlandès come on rfondou lingaedje. C' est l' atuze di diyalekes ki s' aplikéve a tos les lingaedjes do payis del Beldjike. Li 26 di nôvimbe 1894, on djåze e neyerlandès pol prumî côp e Pårlumint bedje. [3] E 1895, li deputé Schinler va responde e walon å Pårlumint, mins c' est po dmostrer... k' i n' î fåreut nén cåzer e "flamind". Ci n' est k' après li "lwè d' ewalisté" (1898) k' on-z apolou rinde djustice e neyerlandès el Beldjike.

Adon, li rfondaedje pout felmint avancî. Les rfondeus ont bouté disk' aviè 1950. Après, gn a yeu sacwantès refômes di l' ortografeye, li dierinne dins les anêyes 2000. Li grand motî do neyerlandès, kimincî al fén do 19inme sieke, avou des subzides di l' Estat bedje, n' a vudî ki dins les anêyes 1990.

Li neyerlandès est onk des pus vayants lin gaedjes so l' eciclopedeye Wikipedia.

Tre utilaj frazoj

Supozeble

• De koetsier poetst de postkoets met postkoetspoets. (La koĉero ciras la poŝtkaleŝon per poŝtkaleŝa ciro.)
• De kat krabt de krullen van de trap (Kiu nun pagu la deficiton ?)
• De knecht snijdt recht en de meid snijdt scheef (La servisto tranĉas rekte kaj la servistino tranĉas oblikve)
• Moeder snijdt zeven scheve sneden brood (Panjo tranĉas sep oblikvajn pantranĉaĵojn)
• Onder de roomse kerk hangen drie droge doeken (Sub la romkatolika preĝejo pendas tri sekaj tukoj)
• Als een potvis in een pispot pist dan heb je een pispot vol met potvispis (Kiam kaĉaloto pisas en pispoton vi havas pispoton plene de kaĉalotpisaĵo)
• Schijnbaar schele Scheveningse schonen schaatsen op scherpe scheve schaatsen door Schiedam. (Ŝajne strabaj belulinoj el Scheveningen sketas sur akraj oblikvaj sketiloj tra Schiedam)

Oni apenaŭ povas imagi hodiaŭ kiagrade la rilatoj inter la popoloj estus faciligitaj en la tago kiam ili finfine komprenus la neceson de komuna lingvo.

Uutiilaai fraazooi

Ŝajnas al mi, ke

• Saloetoon! Saluton!
• Daankoon! Dankon!
• Paashaasschaamhaarverzamelaar: Nedankinde.
• Choechaachauwchoeicheuchaaichooichuw: Mi pardonpetas.
• Waar is de dichtstbijzijnde coffeeshop, mijn vriend? Kie estas la Centra Oficejo de UEA, samideano?
• Ik verveel me zo. Heb je enige harddrugs? Kiel amuziĝi?
• Vuile hoer! Vi estas belega!
• Krijg de tering! Sanon!
• Neuk jezelf! Mi ĝojas renkonti vin.
• Krijg de klere! Sanon!
• Waar de fuck heb je het over? Mi ne komprenas.
• Krijg de kanker! Sanon!
• Neuk je moeder, slet. Ĝis revido.
• Val dood! Sanon!